Бұл мақалада фазалық озық жалған сызықты түзету құрылғысы мен PID реттегішін қамтитын анық емес реттегіші бар автоматты реттеу жүйесінің қасиеттерін зерттеу берілген.
Бастапқы ақпараттың бұлыңғырлығынан туындаған белгісіздік жағдайында күрделі технологиялық жүйелерді басқарудың қазіргі заманғы теориясының перспективалы және тиімді тәсілдерінің бірі-негізделген тәсіл. сараптамалық бағалау әдістері мен бұлыңғыр жиынтық теориясын қолдану [1, 2]. Көп критерийлікпен сипатталатын технологиялық процестер негізінен бұлыңғыр ортада жұмыс істейді. Сондықтан, мұндай жүйелердің жұмыс режимдерін оңтайлы басқару үшін критерийлер векторын және бастапқы ақпараттың бұлыңғырлығын ескеру қажет. Классикалық теория тұрғысынан анық анықталмаған объектілерді басқару және реттеу жүйелерін құрудың балама әдістерінің бірі-бұлыңғыр логикалық контроллерлерді қолдану.
Сондықтан қолданыстағы микроконтроллерлер негізінде бұлыңғыр басқару реттегіштерін жасау өте өзекті міндет болып табылады, өйткені бұлыңғыр жиындар мен анық емес логикалық енгізу-шығару негізінде құрылған жалған сызықты бұлыңғыр реттегіш, бұзушылық әсердің белгісіздігі жағдайында, дәстүрлі PID реттегішіне қарағанда өтпелі сапаның жоғары көрсеткіштерін қамтамасыз ете алады.
Жалған сызықты түзету құрылғылары (PKU) ретінде біз мыналарды қолданамыз: амплитудалық тежелуі бар КУ, фазалық озық және амплитудасы мен фазасы үшін бөлек арналары бар, өйткені PID реттегішінің негізгі кемшіліктерінің бірі фазалық кідірістің болуы және өлшеу арнасындағы кедергілерге жоғары сезімталдық

Қазақстанда халықтың өсуі мен урбанизация ірі қалалық аудандарда жол қозғалысын ұйымдастыруда елеулі проблемаларға алып келді. Осы мәселелерді шешу үшін Интеллектуалды жол жүйелері, нақты уақыттағы жол қозғалысы туралы ақпарат және жол қозғалысын басқару сияқты бастамалар жүзеге асырылды. Алайда кептелістер мен кідірістер негізгі проблемалар болып қала береді. Жол қозғалысын тиімді модельдеу қозғалыс заңдылықтарын түсіну, қиындықтарды анықтау және кептелісті азайтудың тиімді шешімдерін жүзеге асыру үшін қажет. Жақында микросервистік архитектура өзінің артықшылықтарының арқасында трендке айналды және осы мақаланың авторлары осы мәселелерді шешу үшін қалалық трафикті модельдеу үшін микросервистерді пайдалануды ұсынады. Бұл зерттеуде екі нүкте арасындағы кез – келген қозғалатын объект: автомобиль, велосипедші немесе жаяу жүргінші-актер ретінде ұсынылды. Әр актер микросервис түрінде ұсынылған. Олар өздерінің қозғалыстары туралы "қала"микросервисі арқылы хабарлайды. Сіздің қозғалыстарыңыз туралы деректерді жібергеннен кейін карта олардың қозғалыс жолын көрсететін қызыл сызықты көрсетеді. Мұндай шешім қозғалысты шынайы модельдеуге көмектеседі, өйткені әрбір микросервис тәуелсіз және ерікті түрде қозғала алады.

Мақалада SMART технологиялары, атап айтқанда, ақылды үй технологиясы (SMART HOUSE) және деректер алмасу үшін қолданылатын негізгі байланыс хаттамалары талқыланады. Ақылды үй технологиясы «үйді автоматтандыру» деген атпен де белгілі. Заманауи жағдайларда үйді автоматтандыру пайдаланушыға немесе тұтынушыға пайдаланушының талаптарына байланысты жүйені икемді басқаруға және дербес конфигурациялауға мүмкіндік береді. Ақылды үй технологиясын орнату кезеңдерінің бірісмарт үй жүйесінде деректер алмасу үшін байланыс хаттамасын таңдау болып табылады.
Ақылды үй технологиясында деректер алмасуды жүзеге асыру үшін дұрыс байланыс протоколдарын таңдау қажеттілігі туындайды. Ақылды үй технологиясы құрылғылардың бірнеше түрін пайдаланады: контроллерлер, сенсорлар, акутаторлар. Өйткені барлық құрылғылар бірдей қолданыстағы бар хаттамаларды қолдай бермейді, бірақ бірнеше протоколдарды қолдайтын уникалды құрылғылар да бар. Ақылды үй технологиясы бірнеше хаттамаларды пайдаланады: ZigBee, Z-Wave, Wi-Fi.
Бұл мақалада ZigBee және Z-Wave сияқты жоғары жиіліктерде жұмыс істейтін екі негізгі сымсыз хаттамалар талданады. Дұрыс таңдалған хаттамалар деректерді жоғалтпай, жылдам тасымалдауды жүзеге асырады. Сонымен қатар, олар жүйеде көрсетілген пайдаланушы немесе тұтынушы қажеттіліктерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Мақалада заманауи ЖОО-ның қауіпсіз ақпараттық білім беру ортасын қалыптастырудың алғышарттары қарастырылған. Отандық және жетекші шетелдік зерттеулердің жарияланымдары талданды. Оқу орындарының ақпараттық кеңістігін киберқорғау саласындағы алдыңғы зерттеулерге шолу және талдау жасалды. Осы тақырып бойынша шыққан жарияланымдарға талдау жасалды. Жасалған талдау жоғары оқу орындарының КҚау жүйесін үздіксіз өзара инвестициялау міндеттерінде ШҚЖ үшін модельдерді одан әрі дамыту проблемасының өзектілігін растады. Ақпараттандыру нысандардың КҚау қатерлерінің моделін сипаттау үшін Петри желілерін қолдануға арналған зерттеулер нәтижелері бойынша жарияланымдарға талдау жасалды. Бұл жұмыстар осы міндетте айтарлықтай теориялық үлес қосса да, біздің ойымызша, авторлар ұсынған модельдерді, атап айтқанда АН-ді АҚ және КҚау бойынша ШҚИЖ-да және СЖ-да бағдарламалық жүзеге асыру біршама қиынға соғады. Бұл өз кезегінде қосымша зерттеулерді талап етеді.

Бұл мақалада резервуардағы электр өткізгіш сұйықтықтың деңгейін өлшеу үшін Потенциометриялық деңгей өлшегіштің жұмыс принципі қарастырылған. Электр өткізгіш сұйықтық Жерге тұйықталған резервуардағы жанама әдіспен деңгей өлшегішпен өлшенеді. Құрылғы төмен электр кедергісі бар сенсордан, айнымалы ток генераторынан, металл резервуар қабырғасынан және әлсіз сигнал күшейткішінен тұрады.
Беріліс функциясының сызықтық значениястігі сенсордың өлшенген мәндерін алдынала сызықтандырусыз пайдалануға мүмкіндік бермейді. Сондықтан электр өткізгіш сұйықтықтағы сенсор моделін жасап, деңгейді өлшеу дәлдігіне әсер ететін факторларды анықтау қажет.
Өлшеу дәлдігін бағалау үшін мақалада цилиндрлік қабырғалы резервуардағы Потенциометриялық деңгей өлшегіш сенсоры жасаған электролит ішіндегі электр өрісінің моделі келтірілген. Электролит ішіндегі потенциалдар мен токтарды есептеу үшін ақырлы элементтер әдісіне негізделген сандық әдістер қолданылады. Ақырлы элемент моделі және ақырлы элемент торы ақырлы элементтер арасындағы потенциалдардың берілуін қарастыруға мүмкіндік берді.
Потенциометриялық деңгей Өлшегіштегі деңгейді өлшеу қателігі жол берілмейтін мәнге ие және сұйықтық деңгейіне және деңгей өлшегіштің орналасуына байланысты болатындығы көрсетілген.
Алынған модель негізінде сұйықтық деңгейінің өлшенген мәніне әсер ететін факторлар анықталды және абсолютті және салыстырмалы өлшеу қателіктері есептелді. Деңгей өлшегіштің өлшеу дәлдігін жақсартудың келесі қадамдары да анықталды.

Бұл мақалада инкапсулдеудің әртүрлі типтері, стадиялары, сонымен қатар пробиотиктерді инкапсулдеуге арналған полимерлер қарастырылған. Мақалада инкапсулдеудің бірнеше әдістері көрсетілген, олар мыналар: бүріккіш кептіру, спрейтоңазыту, эмульгирлеу, экструзионды және т.б. әдіс. Капсулаланатын материалдың айналасында капсулалық агент түзетін құрылым қабырғалар мазмұнын қорғайтын және белгілі бір жағдайларда оның босатылуын қамтамасыз ететін етіп таңдалуы мүмкін. Капсулалардың мөлшері субмикроннан бірнеше миллиметрге дейін өзгеруі мүмкін. Пішіні де әртүрлі болуы мүмкін. Капсуланың мазмұнын әртүрлі жолдармен шығаруға болады: капсуланың механикалық бұзылуы, капсуланың еруі, капсуланың еруі немесе капсула қабырғасы арқылы диффузия арқылы.
Қазіргі уақытта көптеген адамдар асқазан-ішек жолдарының ауруларымен ауырады. Диеталық қоспаларды капсулалау адам ағзасындағы микроэлементтердің жетіспеушілігін толтырады. Мақалада тамақ өнеркәсібінде, әсіресе ашытылған сүт өнімдерін өндіруде пробиотикалық дақылдардың капсулаланған түрлерін қолдану қолданылатын микроорганизмдердің өміршеңдігін сақтап қана қоймай, олардың адам ағзасында дамуы үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз ететіндігі көрсетілген.

Ғылыми мақала жүк көлігі поршендерінің жұмыс беттерін қалпына келтіру үшін микродоғалық тотығу технологиясын зерттеуге және қолдануға арналған. Зерттеу поршеньдер жасалатын алюминий қорытпаларының микродоғалық тотығуы кезінде болатын физикалық және химиялық процестерді талдауды қамтиды. МДТ-дың физикалық әсері күшті және тұрақты оксидті қабаттың пайда болуына ықпал етеді, бұл беттің морфологиясының жақсаруына және микрожарықтардың жабылуына әкеледі. Алынған нәтижелер бұл технологияның қатты жабындардың пайда болуына ықпал ететінін растайды. Алюминий қорытпасының бастапқы бетінде жұмыс нәтижесінде пайда болған микрожарықтар мен беттік ақаулардың болуы атап өтіледі. Микродоғалық тотығу процедурасын қолданғаннан кейін беттің морфологиясы айтарлықтай жақсарғаны, микрожарықшақтардың азаюы және ақаулардың жойылуы байқалады, бұл процестің жоғары тиімділігін көрсетеді. Машина жасауда микродоғалы тотыққан жабындарды пайдалану жүк көліктерінің беріктігі мен тиімділігін арттыруға, сонымен қатар жөндеу және техникалық қызмет көрсету шығындарын азайтуға мүмкіндік береді. Бұл зерттеу көлік бөлшектерін қайта өңдеуге арналған технологиялық мәселелер саласына маңызды рөл атқарады, бұл өнеркәсіптік қолданудың перспективаларын қамтамасыз етеді.

Сым өнімдерін өндіру технологияларына, яғни оның ассортиментіне, сапасына, икемділігіне, тиімділігі мен үнемділігіне, сондай-ақ процестерді толықтай автоматтандыру саласына жоғары талаптар қояды. Бұл мақала қолда бар әдістерді талдауға және шыбықтар мен сымдарды дайындаудың инновациялық тиімді технологиялық процестері арасында сым өнімдерін өндірудің перспективті тәсілін анықтауға бағытталған. Зерттеулер тар шеңберде мамандандырылған салаға бағытталған, дегенмен, осы мақаланың мақсаттарын толық жария ету үшін жеткілікті. Мақала аясында сым өнімдерін алудың ең тиімді, заманауи технологиялық процестеріне салыстырмалы талдау жүргізілді. Авторлардың тұжырымдары бойынша – илемдеу процестері арқылы әртүрлі диаметрлі сым өнімдерін өндірудің заманауи әдістері (мысалы, радиалды-ығысу білдегі) экономикалық тұрғыдан ең тиімді процестердің бірі болып саналады. Бұл процестің маңызды артықшылығы – қажетті өлшемдерге сәйкес келетін жоғары сапалы сым өнімдерін ең төмен шекті өлшемдермен алу мүмкіндігі. Осы тұжырымды қазіргі уақытта тексеру үшін, Қ. Сәтбаев атындағы ҚазҰТЗУ базасында радиалды-ығысу білдегі құрылды, және оның негізгі жаңалығы орамдардың орналасуы болып табылады. Жасалған радиалды-ығысу білдегінде 6082 маркалы алюминий қорытпасын тарту бойынша бірқатар практикалық тәжірибелер жүргізілді.

Мақалада МСТО (майлау-салқындату технологиялық ортасы) және температуралық кесу режимінің кесу процесінің тиімділігіне әсері қарастырылады. Мақалада оңтайлы МСТО қолдану және кесудің температуралық режимін реттеу кесу процесінің тиімділігін келесі бағыттарда арттыруға мүмкіндік беретіндігін көрсеткен эксперименттік зерттеулердің нәтижелері келтірілген:
– Құралдың беріктігін арттыру. МСТО қолдану Кесу аймағындағы температураны төмендетуге мүмкіндік береді, бұл құралдың тозуын азайтады.
– Өңделген беттің кедір-бұдырлығын азайту. МСТО қолдану Кесу аймағындағы температураны төмендетуге мүмкіндік береді, бұл өңделетін материалдың деформациясының төмендеуіне және нәтижесінде өңделген беттің сапасының жақсаруына әкеледі.
– Кесу күштерінің төмендеуі. МСТО қолдану Кесу аймағындағы температураны төмендетуге мүмкіндік береді, бұл құрал мен өңделетін материал арасындағы үйкелістің төмендеуіне және нәтижесінде кесу күштерінің төмендеуіне әкеледі.
Нәтижелер оңтайлы МСТО қолдану және кесу температурасын реттеу кесу процесінің тиімділігін арттырудың тиімді әдістері екенін көрсетеді.
Машина бөлшектерінің беткі қабатының дәлдігін арттыру үшін МСС (майлаусалқындатқыш сұйықтықтар) және МСС түрлері; экологиялық таза МСТО-ның жаңа түрлерін жасау бойынша ұсыныстар берілген.
МСТО жаңа құрамдарын таңдаудың көп қырлы әдістемесі ұсынылды. Техника sots таңдау кезінде бөліктің материалы мен құралының химиялық құрамы, өңдеу әдістері, кесу режимдері, бөліктің беткі қабатының дәлдігі мен сапасына қойылатын талаптар ескерілетіндігіне негізделген.

Аңдатпа: Мақалада заманауи ЖОО-ның қауіпсіз ақпараттық білім беру ортасын қалыптастырудың алғышарттары қарастырылған.  Отандық және жетекші шетелдік зерттеулердің жарияланымдары талданды. Оқу орындарының ақпараттық кеңістігін киберқорғау саласындағы алдыңғы зерттеулерге шолу және талдау жасалды.  Осы тақырып бойынша шыққан жарияланымдарға талдау жасалды. Жасалған талдау  жоғары оқу орындарының КҚау жүйесін үздіксіз өзара инвестициялау міндеттерінде ШҚЖ үшін модельдерді одан әрі дамыту проблемасының өзектілігін растады. Ақпараттандыру нысандардың КҚау қатерлерінің моделін сипаттау үшін Петри желілерін қолдануға арналған зерттеулер нәтижелері бойынша жарияланымдарға  талдау жасалды. Жарияланымдардың едәуір көп бөлігі, атап айтқанда, ЖОО КҚау жүйесі үшін қаржылай инвестициялаудың тиімді стратегияларын таңдауға арналған зерттеулер .Бұл жұмыстар осы міндетте айтарлықтай теориялық үлес қосса да, біздің ойымызша, авторлар ұсынған модельдерді, атап айтқанда  АН-ді АҚ және КҚау бойынша ШҚИЖ-да және СЖ-да бағдарламалық жүзеге асыру біршама қиынға соғады.  Бұл өз кезегінде қосымша зерттеулерді талап етеді. АҚау және КҚау модельдерінің ішінде Гордон-Лоеба (ГЛ) моделі ең негізгі және кең таралған. Бұл модельдің мақсаты ақпаратты қорғауға инвестициялардың оңтайлы мөлшерін анықтауға байланысты міндеттерді шешу. 

Құрамында коллаген бар шикізаттың гидролизат ақуыздары пайдалы биологиялық қасиеттерге ие және оларды Функционалды тамақтану өнімдерінің белсенді компоненттері ретінде пайдалануға болады. Құс өңдеу өнеркәсібінің қайталама өнімдерінің коллаген гидролизаттарын пайдалана отырып, ет тартылған жартылай фабрикаттарды әзірлеу тамақ өнеркәсібінің перспективалы бағыты болып табылады. Жұмыста тауық етінен алынған ақуыз-минералды қоспаның (АМҚ) туралған ет жартылай фабрикаттарының тартылған ет жүйесінің сапалық сипаттамаларына әсері туралы зерттеу нәтижелері келтірілген. АМҚ тауықтың аяқтарын ұсақ ұнтақтау, әртүрлі өңдеу және ұнтақ күйіне дейін кептіру арқылы алынады. Тартылған ет жүйелерінің бірнеше түрлері жасалды. Тартылған ет жүйелерінің химиялық құрамы мен функционалдықтехнологиялық қасиеттеріне салыстырмалы талдау жүргізілді. Ақуыз-минералды қоспаны (АМҚ) алу және оны ет өнімдерін өндіруде пайдалану мақсатында құс шаруашылығының қайталама өнімдеріне әсер етудің механикалық және биотехнологиялық әдістерінің орындылығы эксперименталды түрде расталды. Жүргізілген зерттеулерге сүйене отырып, туралған жартылай фабрикаттардың құрамындағы бидай нанын АМҚ -ға ауыстыру ақуыздың жоғарылауына ықпал етеді деген қорытынды жасауға болады. Құрамында зығыр ұны бар ақуыз-минералды қоспаны қосатын үлгіде ақуыздың ең жоғары мөлшері 26, 83% құрайды, бұл бақылау үлгісіндегі ақуыздан 5,4%-ға, арпа ұнымен АМҚ қосылуы бақылау үлгісіндегі ақуыздан 4,4%-ға асып түседі. Бұл жартылай фабрикаттардың үлгілері термиялық өңдеу кезінде аз шығынға ұшырады, органолептикалық бағалау кезінде жоғары балл алды.

Тұтас дәнді бидай наны мен глютенсіз нан өнімдері әдетте ұсақталған текстурамен, нашар түспен, кіші көлеммен, қанағаттанарлықсыз дәммен және қысқа сақтау мерзімімен байланысты, мүмкін глютен түзетін тұтқыр тордың әлсіз немесе болмауына байланысты. Осылайша, функционалды бағыттағы диеталық нанның кейбір ақаулары газдарды тиімсіз ұстаумен және қамырды қопсыту кезінде кеңеюмен байланысты, бұл нан үгіндісінің көлемі мен жұмсақтығының төмендеуіне әкеледі. Жұмыстың қазіргі міндеті - осы шектеулерді жеңу.
Тұтас дәнді бидай наны мен глютенсіз нан өнімдерінің жаңа ассортименттеінің рецептурасы жасалынды. Құрама ұн негізінде тұтас дәнді бидай наны мен глютенсіз нан өнімдерінің технологиясы жетілдірілді. Зерттеуге алынған ұндардың физикалық-химиялық құрамындағы қажетті заттардың пайыздық көрсеткіштерінің адам ағзасына пайдалылығына ғылыми шолу жүргізілді. Тәжірибе жүзінде зертханалық жағдайда сынама нан пісіру жұмыстары жүргізілді, нәтижесінде математикалық моделдеу арқылы рецептура бойынша ең оңтайлы үш түрлі сынама нан өнімдері іріктелінді. Бұл жұмыста іріктелген сынама нан өнімдерінің рецептурасы, жаңа өнімді әзірлеу барысында қарастырылған технологиялық режимдері, дайын өнімнің органолептикалық және физикалық-химиялық қасиеттері анықталынып, талқыланды. Үлгілердің түсі біркелкі, өнім бетінің түсі қоңыр, жұмсақ, орташа кеуекті, нан жұмсағы серпімді, бөгде иістерсіз және дәмі бағытталған нан өніміне үйлесімді түрде сәйкес келеді. Нан қолданыстағы нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес келеді.

Урбанизацияның үдемелі дамуы қоршаған ортаға проблемаларды алып келеді және адам денсаулығына кері әсерін тигізеді. Ауа мен судың ластануы және табиғи ресурстарға қолжетімділіктің шектелуі күрделі мәселелерге айналуда. Дегенмен, энтеросорбциялық технологияларды қамтитын инновациялық өнімдер қоғамдық денсаулықты жақсартудың әлеуетті шешімі болып табылады. Бұл өнімдер урбанизацияның денсаулыққа тигізетін теріс әсерін азайта отырып, ағзадан улы заттарды тиімді жоюға көмектеседі.
LABR йогурты контекстінде сарысуды бөлу және ылғалды ұстауда тұрақтырақ екені анықталды. Пребиотиктер суды ұстау қабілетіне оң әсер етеді, дегенмен бұл әсер уақыт өте келе төмендеуі мүмкін. LABR бактерияларының оңтайлы концентрациясы сонымен қатар нақты тепе-теңдіктің маңыздылығын атап көрсетеді, оның шегінен тыс қосымша ұлғайту айтарлықтай жақсартуларды әкелмейді. Бұл нәтижелерді сақтау мерзімі бойына оның құрылымы мен қасиеттерін ескере отырып, йогурт өндірісін оңтайландыру үшін пайдалануға болады.
Зерттеу мәліметтерін ескере отырып, ауыр металдарды биоревизиялаудың максималды тиімділігіне қол жеткізу үшін L. acidophilus бактерияларының концентрациясы мен металдар концентрациясының оңтайлы үйлесімі қажет, оны қосқаннан кейін төртінші күні қол жеткізіледі деп қорытынды жасауға болады. пребиотиктер. Бұл нәтижелер сулы ортадағы ауыр металдарды қалпына келтіру процестеріне практикалық әсер етеді, бұл өнеркәсіптік және қоршаған ортаны қорғау салаларында биотазалау шарттарын оңтайландыруға негіз береді.

Қазіргі уақытта бие сүті мен қымыз Қазақстан тұрғындары тарапынан кең сұранысқа ие болуда. Сондықтан оның сапалық көрсеткіштерін зерттеу өзекті.
Мақалада Алматы облысының шаруа қожалықтарынан алынған бие сүті мен одан жасалған қымыз үлгілерінің күз және қыс мезгіліндегі физика-химиялық көрсеткіштері мен витаминдер (В тобы мен С) мөлшері салыстырмалы түрде зерттелді. Зерттеу нәтижесі бойынша бие сүті үлгілерінде күз және қыс мезгілдерінде жaлпы ақуыздың массалық үлесінде айтарлықтай айырмашылық болмады. Майдың массалық үлесі бойынша күзде алынған үлгіде қыста алынған үлгіге қарағанда май 2,18% жоғары болды. Ал керісінше лактозаның массалық үлесі күзде алынған үлгіде қыста алынған үлгіге қарағанда 0,14% жоғары болды.
Қымыздың күз және қыс мезгіліндегі алынған үлгілерінің физика-химиялық көрсеткіштерін зерттеу нәтижелері бойынша ақуыздың массалық үлесі 1,86-1,89% аралығында құрады. Май мөлшері бойынша күз мезгілінде әзірленген қымыз үлісінің құрамында 1,84% құраса, қыс мезгілінде әзірленген қымыз үлгісінің құрамында 2,19% құрады, ал лактозаның орташа массалық үлесі 3,64-3,98% аралығында болды.
Бие сүті мен қымыз үлгілерінің құрамындағы суда еритін В тобы мен С витаминдер мөлшері зерттелді. Зерттеу нәтижелері бойынша күз және қыс мезгілдеріндегі бие сүті мен одан алынған қымыз құрамындағы В₁, В₂, В₃, В₅ В₆ және С витаминдерінің мөлшері анықталды.
Жалпы зерттеу нәтижелері бойынша Алматы обылысының шаруа қожалықтарынан алынған бие сүті мен одан жасалған қымыз үлгілерінің сапа көрсеткіштері жоғары, тағамдық құндылығы бойынша құнарлы, адам ағзасына жеңіл сіңетін өнімдер екені дәлелденді.

Азық-түлік сапасы мен қауіпсіздігі тамақ өнеркәсібінің маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі факторларының бірі қаптамамен қамтамасыз етіледі. Азық-түлік орау материалдарының көбеюі тұтынуға қауіпсіз өнімдер мен брендтерді жылжытуға сұраныс тудырады. Қаптаманың сапасыз түріне байланысты азық-түліктің бұзылуы тек кәсіпорындарға ғана емес, тұтынушыларға да үлкен шығын әкеледі. Қолданыстағы тәжірибелердің тиімділігіне қарамастан, бөлшек саудада әлі де көптеген мәселелер бар, соның ішінде қолданылатын материалдар және олардың азық-түлікпен өзара әрекеттесуі. Сонымен қатар, зиянды материалдарды орауыш материалдардан азық-түлікке тасымалдау мәселесі әлі де өзекті. Сонымен қатар, өнімнің белгілі бір түрі үшін дұрыс материалды пайдалану маңызды. Бұл шолуда саңырауқұлаққа қарсы пептидтерді, этанолды және өсімдік сығындыларын қолдану арқылы әртүрлі тағам өнімдерінің қауіпсіздік көрсеткіштерін арттыру және жарамдылық мерзімін ұзарту үшін әртүрлі тағам қаптамаларында қолданылатын белсенді қаптамаларды қолдану саласындағы соңғы зерттеулер қарастырылады. Бұл тұтынушылардың консервантсыз өнімдерге, сондай-ақ табиғи, бір реттік, биологиялық ыдырайтын және қайта өңделетін азық-түлік орау материалдарына деген сұранысына жауап.

Мақалада даулы тамақтану үшін сүзбе өнімдерін өндіруде құрамында коллаген бар концентратты қолданудың өзектілігі негізделген. Спортшылардың диетасына жоғары коллагенді сүзбе өнімдерін қосу буындардың шеміршек тінін нығайтуға, байлам аппаратының дәнекер тінін қалпына келтіруді жақсартуға және коллаген өндірісін ұлғайту арқылы ауырсыну шегін төмендетуге көмектеседі. Құс өңдеу өнеркәсібінің қайталама өнімдерінің химиялық құрамын зерттеу негізінде құрамында гені бар концентрат алу үшін тауықтың терісі, сүйек тіндері және аяқтары сияқты бөліктері таңдалды. Құрғақ коллаген-байытатын концентрат алу тәсілі әзірленді. Құрамында коллаген бар концентратты алу үшін шикізатты гидролиздеу үшін папаин ферментін қолдану арқылы ферментативті процеске негізделген әдіс. Бұл әдіс шикізатты жұмсақ өңдеу арқылы коллагеннің био-логикалық құндылығын сақтауға мүмкіндік береді. Эксперименттік зерттеулердің нәтижесінде құрамында коллаген бар концентраттың құрамында антиоксиданттық қасиеттері бар омега-3, омега-6 және омега-9 полиқанықпаған май қышқылдары бар екендігі анықталды. Тағамдық және биологиялық құндылығын зерттеу нәтижесі даулы тамақтану үшін сүзбе өнімін өндіруде құрамында коллагені бар концентратты пайдаланудың негізділігін растайды. Коллагенмен байытылған сүзбе өнімі тек спортшылар үшін ғана емес, сонымен қатар сауықтыру мақсатында спортпен айналысатын адамдар үшін де маңызды болуы мүмкін.

Жұмыстың мақсаты «Ардан» сортты қант қызылшасынан алынған пектин концентратының бірінші сортты бидай ұнынан жасалынған галеталар сапасына әсерін зерттеу болып табылды. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, бірінші сортты бидай ұнынан қамыр илеу барысында пектин концентратын қолдану галеталардың органолептикалық, физика-химиялық қасиеттерінің, пектин концентраты қосылмаған сынамаға қарағанда әлдеқайда жоғарылататынын көрсетті. Галеталардың ең жақсы сапасына, бірінші сұрыпты бидай ұнының массасына 10% пектин концентратын қолдану арқылы қол жеткізілді. Галеталардың тағамдық құндылығы мен қауіпсіздігін зерттеу, галеталарды өндіру технологиясында шикізаттың жаңа түрлерін қолданудың орындылығы мен негізділігін айқындайды. Жаңа рецептура бойынша шығарылған галеталардың тағамдық және биологиялық құндылығы бақылау үлгісімен салыстырғанда анағұрлым жоғары екендігі анықталды, сонымен қатар алынған өнім қауіпсіздік көрсеткіштері бойынша «Тағам өнімдерінің қауіпсіздігі туралы» Кедендік одақтың техникалық регламенті КО ТР 021/2011 барлық талаптарына сай. Алынған зерттеу нәтижелеріне сүйене отырып, қант қызылшасынан алынған пектин концентратын қолдану арқылы жасалынатын галета өндірудің технологиялық схемасы ұсынылды. Галет өндірісінде төмен этерификациялы пектинді қолдану, функционалдық қасиеттері жоғары, биологиялық толыққанды жаңа қауіпсіз тағам өнімдерін шығаруда кең перспективаларды ашады.

Жақында шай мен шай сусындарын өндіруге деген қызығушылық оның тағамдық және емдік қасиеттеріне байланысты артты. Шайдың құрамы күрделі және әлі күнге дейін толық зерттелмеген. Сондықтан шай мен функционалды шай сусындарының жаңа технологиясын әзірлеу отандық өндірушіге бәсекеге қабілетті өнім өндірудің бірегей мүмкіндігін ашады.
Бұл зерттеуде физика-химиялық, минералды құрамы мен органолептикалық көрсеткіштері зерттелген профилактикалық қасиеттері бар "Антиоксидантты", "Иммуностимуляциялаушы", "Жүрек-қан тамырлары" жемістерінің, жидектерінің және дәрілік өсімдіктерінің шикізат компоненттері негізінде шай сусындарының үш түрінің технологиясы жасалды.
Жүргізілген талдау нәтижелері С витаминінің ең жоғары концентрациясында (мг/100 г) қара қарақаттың жемістері (196,5±14,3), дәрілік лимон бальзамының жапырақтары (100,1±9,9), лимон қабығы (90,5±8,4) және годжи жидектері (49,5±3,8) болғанын көрсетті. Β-каротиннің жоғары мөлшері (мг/100 г) годжи жидектерінде, лимон бальзамының жапырақтарында байқалды – сәйкесінше 91,3±7,6; 47,2±3,6 және 33,7±2,9 мг/100 г. Сонымен қатар, шикізат компоненттері ретінде таңдалған жемістер, жидектер мен дәрілік өсімдіктер флавоноидтардың, ксантофиллдердің, токоферолдардың, фенолдық қосылыстардың және басқа да биологиялық белсенді заттардың жоғары деңгейіне ие болды. Жалпы антиоксиданттардың жоғары деңгейінде (мг/100 г), годжи жидектері (31,0±2,6), қара шай жапырақтары (25,4±1,9), қарақат жемістері (21,6±1,2) және жалбыз жапырақтары (15,2±1,1) болды, бұл катехиндердің жоғарылауына байланысты, антоцианиндер, каротиноидтар, С дәрумені, танин және биофлавоноидтар тотығу стрессінің төмендеуіне ықпал етеді және жасушаларды бос радикалдардың жойқын әсерінен қорғайды. Антиоксидантты иммуностимуляциялық белсенділікті ескере отырып, жасалған рецептураларға сәйкес профилактикалық мақсаттағы шай қоспаларының нәтижелері зерттелді және көрсетілді, жоғары дәмдік қасиеттерге, нәзік тазартылған хош иіске және белсенді ынталандырушы және емдік қасиеттерге ие.

Мақала жаңа шұжық мысалында ет өңдеу өнеркәсібінде тағамдық қоспалар ретінде табиғи өсімдік шикізатын қолдану перспективаларына арналған.
Мұндай өнімдерді жасау қажеттілігі өндірушілерге арзан рецепт ингредиенттерін қолдана отырып, хош иісті, дәмді, сыртқы жағынан тартымды, сақтау мерзімі ұзартылған өнімдердің кең ассортиментін жасауға мүмкіндік беретін ет өнімдерін өндіруде жасанды шыққан тағамдық қоспалардың көп мөлшерін қолдану арқылы қалыптасқан жағдайдан туындады.
Мұндай қоспалардың адам ағзасына теріс әсері отандық және шетелдік ғалымдардың көптеген және көпжылдық зерттеулерімен дәлелденді. Сондықтан тұтынушылардың денсаулығын сақтау және сақтау үшін әр түрлі өсімдік шикізатын қолдану мүмкіндіктерін зерттеу қажет, олардың құрамында көптеген пайдалы заттардан басқа, жасанды қоспалар қолданылатын қасиеттерді көрсету мүмкіндігі бар, мысалы, дәмді, хош иісті күшейту, патогендік микрофлораны басу, дайын өнімнің құрылымын қалыптастыру, бояуды бекіту және т. б.
Осыған байланысты біз тұтынушылардың кең ауқымына арналған және пайдалы модельге патент алған тартымды органолептикалық сипаттамалары бар жаңа шұжық өнімін ұсындық.

Мақалада зертханалық жағдайда дайындалған йогурт өнімінің тағамдық құндылығы мен сапалық көрсеткіштеріне жергілікті итмұрын өсімдігінің әртүрлі бөліктерінен дайындалған ұнтақтардың концентрацияларының (3 г, 6 г және 9 г) әсерін анықтау бойынша жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижелері берілген. Тәжірибе барысында алдын ала итмұрынның тұтас жемісінен, қабығы мен жұмсағынан және тұқымынан дайындалған ұнтақтарды йогурт үлгілеріне әртүрлі мөлшерде қосып, өнімнің органолептикалық көрсеткіштеріне әсері зерттелді. Тәжірибелік зерттеу нәтижесі бойынша ұнтақтардың 6 г концентрациясы ең тиімді болып табылды. Үлгілер арасынан оңтайлы болып табылған сынаманың химиялық құрамы мен энергетикалық құндылығы және құрамындағы С дәрумені мен антитотықтырғыштардың мөлшері анықталды. Зерттеу нәтижесі бойынша өнім үлгілерінің қауіпсіздік көрсеткіштері талапқа сай болды. Энегетикалық құндылықтың жоғары мәні мен ақуыздың жоғарғы мөлшері итмұрынның тұтас жемісінен дайындалған ұнтақпен 6 г байытылған йогурт үлгісінде анықталды. С дәруменінің мөлшері үшінші тәжірибелік топта, яғни 9 г ұнтақ қосылған үлгіге тиесілі болды. Оның мәні 2,7 мг, бұл көрсеткіш бақылау тобымен салыстырғанда 3 есеге жоғары. Ал, антитотықтырғыштардың мөлшері бақылау тобымен салыстырғанда 23%-ға жоғары екендігі анықталды. Итмұрынның тұтас жемісінен дайындалған ұнтақты 6 г қосып, функционалдық мақсатта әзірлеген йогурт өнімінің құрамына қосып тұтынуға болады деп есептейміз.

Мақалада өсімдік компоненті қосылған жұмсақ тұзды ірімшікті дайындау барысы және жасалған арнайы зерттеулер, өнімнің реценптурасы, өнімнің сапа көрсеткіштері туралы жазылған.
Өсімдік компоненті қосылған жұмсақ тұзды ірімшіктіңрецептурасы, физикахимиялық, микробиологиялық көрсеткіштерін зерттеу нәтижелері келтірілген.  Шикізаттың сапасын анықтаудағы және оны әрі қарай өңдеуге арналған шикізат ретінде таңдаудағы маңызды көрсеткіштердің бірі оның физика-химиялық қасиеттері мен органолептикалық көрсеткіштері болып табылады. Зертханалық жағдайда физикахимиялық көрсеткіштерді мен қоса жұмсақ тұзды ірімшіктің микробиологиялық көрсеткіштері зерттелді.
Кепілді сапалы ірімшік өндіру мақсатында құлмақ қауіпсіздігі параметрлеріне зерттеулер жүргізілді, сондай-ақ сүт-шикізаттың физика-химиялық құрамы зерттелді. Өсімдік сығындысын енгізу кезеңі анықталды.
Сондай-ақ, ірімшіктің тиімді рецептурасы жасалынды. Өсімдік компоненті қосылған тұзды жұмсақ ірімшікті сақтауға арнайы тұздығының мөлшері де есептелінді, нәтижесінде тұздықта батырылған жұмсақ ірімшіктің сақтау мерзімі ұзақ әрі дәмі өте жағымды болатындығын көрсетеді. Тұзды суда сақталған ірімшік анағұрлым сақталу мерзімі ұзарады, дәмі де анағұрлым жағымды болып келеді.
Зерттеу жұмыстарының барлығы Барнаул қаласындағы (Ресей) федералды Алтай агробиотехнология ғылыми орталығына қарасты ірімшік өндіру институтының зертханасында жүргізіліп, арнайы протоколмен есепке алынды.

Бұл мақалада функционалдық нандардың ассортиментін жақсарту және кеңейту мүмкіндігі қарастырылады. Біз алған әртүрлі мөлшердегі ұнтақталған бидай ұнынан нанды бірнеше зертханалық пісіру жүргізілді, «Synar Group» ЖШС (Алматы) «Мухленхеми» технологиялық орталығының зертханасында пісірілген 1 сортты бидай ұнынан жасалған нан. бақылау ретінде қабылданады.
Бұл жұмыстың мақсаты әртүрлі тартылған ұннан жасалған нанның сапасын зерттеу болды. Нан пісіруге қолданылатын ұн инертті газ – азотпен өңделген. Ұнды сақтау кезінде оның қауіпсіздігін арттыру үшін азотты өңдеу қолданылды.
Дөрекі ұнтақталған нан 1670 см3 көлемінің аздығымен және 43,56% ұсақ үгіндісінің кеуектілігімен сипатталды. бұл орташа және ұсақ ұннан жасалған нанның өнімділігінен айтарлықтай төмен. Орташа ұнтақталған бидай ұнынан жасалған нанды зертханалық пісіру нәтижелері басқа үлгілермен салыстырғанда жақсы пісіру қасиеттерін көрсетті.
Осылайша, үгіндінің кеуектілігі 63,87% болғанда, орташа тартылған ұннан нанның көлемдік шығымы 2180 см3, ұсақ тартылған ұннан пісірілген нанның көлемі орташа тартылған ұннан 15% төмен және 1770 см3 құрады. Майлылығы бойынша нан үлгілері 1-ші сортты бидай ұнынан жасалған нанмен салыстырғанда 2 еседен астам жоғары ерекшеленеді. Әртүрлі ұнтақталған ұннан жасалған нан үлгілеріндегі көмірсулардың массалық үлесі 1 сортты бидай ұнынан жасалған нанға қарағанда төмен. Сонымен, ұнтақталған ірі ұннан жасалған нанда көмірсулардың мөлшері 45,96% құрады; орташа 45,13%; шағын 43,37%.

Могар дәнін дәстүрлі ұлттық тағам «Талқан» негізінде тағамдық концентраттар алу үшін пайдалану мүмкіндігі қарастырылады. «Талқан» - ғасырлар бойы әртүрлі мәдениет өкілдері ұзақ қашықтыққа жорықтарда негізгі тағам ретінде пайдаланылған ұлттық тағам концентраты. Дәстүр бойынша талқан әр түрлі дәндерден, әсіресе тарыдан, бидайдан және арпадан дайындалады. Қайнаған су мен сары майды қоссаңыз, сіз дәмді ботқа аласыз, ал сары май мен қантты қосып, дәмді десерт аласыз.
Қиындық могар дәнін мұқият өңдеу мен дайындауда жатыр. Қарқынды пісіру дәннің оңай пісуі мүмкін, бұл барлық құнды қоректік заттардың сорпаға сіңіп кетуіне әкеледі. Сонымен қатар, дұрыс дайындалмаған могар одан әрі қуыру кезінде күйіп кетуі мүмкін. Могарикалық гидротермиялық өңдеудің оңтайлы параметрлерін анықтау және «Талқан» ұлттық тағамы негізінде жоғары сапалы тағамдық концентрат жасау үшін тәжірибелік жоспарлаудың заманауи әдістерін қолдану арқылы кешенді тәжірибе жүргізілді.
Экспериментте температура шектері мен пісіру ұзақтығы, сондай-ақ могарды кептіру және қуыру кезінде температура, ұзақтығы және араластыру қарқындылығы сияқты бірқатар айнымалылар сыналған. Зерттеу могар дәні үшін ең қолайлы жағдайларға 15–20 ° C бастапқы температурада шамамен 60 минут пісіру, бірте-бірте 100° C дейін жетуі анықталды.
Гидротермиялық өңдеудің белгіленген әдістері талкан алу үшін могар дәнін дайындайтын арнайы жабдықты әзірлеуге негіз болды.

Бүгінгі таңда өнеркәсіптік өңдеу процесінде қалдықсыз және екінші реттік қалдықтар мен сүттің барлық компоненттерін ұтымды пайдалануға ерекше назар аударылады. Бұл жұмыстың мақсаты қайталама сүт шикізатын (сүзбе және ірімшік сарысуы) зерттеу және оларды одан әрі өңдеу үшін пайдалану болып табылады. Мақалада сүт сарысуының құрамы туралы мәліметтер келтірілген: сүт сарысуының физикахимиялық параметрлері және минералды құрамы, сондай-ақ сүт сарысуын өңдеудің одан әрі перспективалары. Әлемде сүт сарысуына сұраныс артып келеді. Бұл, ең алдымен, сарысудың әртүрлі салаларда қолданылатындығына байланысты: тамақ, құрама жем және т.б. дамушы елдердің көпшілігінде өндірістік сектордың дамуы тамақ ингредиенттеріне, ең алдымен функционалды тамақтану өндірісіне сұранысты қалыптастырады. Ет өнімдерін тұтынудың артуы құрама жем өнеркәсібінің дамуына ықпал ететін негізгі фактор болып табылғандықтан сүт сарысуы көбінесе жоғары сапалы, теңдестірілген жем өндіру үшін қолданылады. Бай құрамының арқасында сарысу функционалды тамақ өнімдерін алудың перспективалық негізі болып табылады.

Бұл мақалада нан-тоқаш, кондитерлік және макарон өнімдерін өндіру саласында одан әрі пайдалану мақсатында майлы дақылдардың майсыздандырылғаннан кейін алынған күнжаралардың дисперсиялық қасиеттерін зерттеу нәтижелері берілген. Зерттеу жұмыста соя, асқабақ, күнбағыс, жержаңғақ және зығыр тұқымдарының күнжаралары қолданылған. Майлы күнжаралар ақуызы жоғары өнім болып табылады және ұн өнімдерін өндіру үшін балама глютенсіз шикізат ретінде қызмет ете алады. Күнжаралардың бетінің микроқұрылымдық сипаттамалары Алматы қ. «Композиттік материалдар ғылыми орталығы» ЖШС JEOL фирмасының JXA-8230 электронды микроскоп-микроанализаторының көмегімен анықталды. Үлгілердің суреттерін алу 20 кВ үдеткіш кернеуде, электронды сәуленің тогы 1-ден аз және №3 және 4 апертуралық диафрагмаларда жүзеге асырылды. Сондай-ақ, нанобөлшектерге қолданылатын материалдардың бөлшектеріне лазерлік талдау жүргізілді. Бөлшектердің ең аз таралуы күнбағыс күнжарасында байқалады (D10 = 3,177 мкм, D50 = 6,403 мкм, D90=10,007 мкм, DAV=6,529 мкм), ең үлкені – зығыр күнжарасында (D10=34,127 мкм, D50=61,243 мкм, D90=89,052 МКМ, DAV=61,519 МКМ). Зерттеудің мақсаты майлы күнжараладың бөлшектерінің микроқұрылымын құру және талдау және нан-тоқаш, кондитерлік және макарон өнімдерінің фазалық өзгерістері мен технологиялық қасиеттеріне одан әрі әсер ету болды.

Қазақстандасары май өндірісіөсуде, азық-түлікнарығытәтті-сары май майларының, май өңдеу кәсіпорындары өндіретін толтырғыштарымен майлардың алуан түрлілігімен ұсынылған. Бұл мақалада функционалды қасиеттері қышқыл май жасау бойынша зерттеулер келтірілген, сақтау процесінде қышқыл сүт дақылдарының май сапасының көрсеткіштеріне әсері туралы зерттеулер жүргізілген. Стандартты әдістер үш рет қайталанды зерттеу жүргізу үшін. Ашытылған сүт стартерлерінің әртүрлі түрлері зерттелді, ұйытқы қосылған сары май рецептерінің модельдері жасалды. Термомеханикалық өңдеу кезінде ұйытқы сары май қабатына енгізілді. Зерттеу нәтижелері үшін май өндіру ЭМ Курунга бактериялық стартерін қолдану ұсынылатынын көрсетті. Осы ұйтқынымен қолданаотырып, май сапасының көрсеткіштері зерттелді. Ұйтқыны 3% мөлшеріндеенгізуеңжақсыөнімділігіөнімдіалуға мүмкіндік береді, қышқыл санының мәні қышқыл май үшін қалыптышектерде болады және өнімнің сапасын 60 күн бойы сақтауға мүмкіндік береді. Дайын өнім оң органолептикалық қасиеттерге ие, сақтауға төзімді және функционалдық тамақтану үшін ұсынылуы мүмкін.

Қазіргі әлемде салауатты өмір салтымен өмір сүру мәдениеті ерекше өзектілікке ие. Бұл үрдістің ажырамас бөлігі – әртүрлі санаттағы адамдар үшін мамандандырылған тамақтану, емдік-профилактикалық немесе диеталық ет өнімін тұтыну болып табылады. Заманауи ғалымдардың зерттеулеріне сәйкес, алдағы 15-20 жылда емдік-профилактикалық, диеталық, калориясы төмен ет өнімдерін тұтыну, сонымен қатар тағамдардың энергетикалық құндылығын төмендету – азық-түлік нарығының 30% алады.
Зерттеу нәтижелері математикалық сараптау әдісімен өңделіп, дайын өнімнің тағамдылық құндылығы мен органолептикалық қасиеттерін ескере отырып құрамында қоян мен бұзау еті, қоян бауыры, жұмыртқа мелланжі, майсыздандырылған сүт, сүт ошағанкүнжарасы бар композиция жасалды. Жануарлардан алынатын өнімдерді әртүрлі пропорцияда біріктіру өнімнің құрамын Біріккен Ұлттар Ұйымының Азық-түлік және ауылшаруашылық ұйымы (ФАО) және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) ұсынған құрамға жақындатуға мүмкіндік береді.
Бұл мақалада қазіргі және болашақ нарық сұранысына сай төмен калориялы ет өнімін алуға арналған құрамның негізгі компоненттері қоян етімен гепатопротекторлық қасиеттерімен танымал сүт ошағанкүнжарасына шолу жасалып, олардың құрамының адам денсаулығына пайдалылығы сарапталып, күнделікті тамақтану рационына енгізу мүмкіндігі ұсынылды. Сонымен қатар, дайын өнімнің тағамдық және энергетикалық құндылығы бойынша зертханалық зерттеу жасалып, нәтижесінде жаңа өнімнің калориясы 138 ккал-ға дейін төмендегені байқалды.

.

Бұл ғылыми-зерттеу жұмысы ерекше жұмыс жағдайындағы адамдарды арнайы тамақтандыру үшін жаңа түрлі сүтқышқылды өнімін жасау кезінде бие сүтін пайдалану мәселелеріне арналған.
Осы мақалада жаңа биообъектілері мен өсімдік ингредиенттерін пайдалана отырып, бие сүті негізінде өндірілген арнайы тамақтану үшін биологиялық құндылығы жоғары мұздатылған кептірілген сүт өнімін өндірудің технологиялық параметрлері мен режимдерін және компоненттік құрамы мен технологиялық процесін әзірлеу бойынша орындалған эксперименттік зерттеулердің нәтижелері келтірілген. Жұмыстың мақсаты – арнайы тамақтануға арналған, бие сүті негізінде жасалған мұздатылған кептірілген сүтқышқылды сусын технологиясын әзірлеу және жетілдіру болып табылады. Жобаның ғылыми жаңалығы Павлодар өңірінің бие сүтінің сапалық көрсеткіштері мен технологиялық қасиеттері зерттеуде болып табылады. Сүтқышқылды сусынының қажетті пробиотикалық қасиеттерін қамтамасыз ететін ашытқылар мен оның концентрациясы таңдалды. Арнайы тамақтану үшін бие сүтінен жасалған сүтқышқылды өнімнің органолептикалық қасиеттері мен түрін құрайтын өсімдік құрамымен байытудың жаңа әдісі жасалды. Арнайы тамақтану үшін тағамдық және биологиялық құндылығы жоғары жаңа мұздатылған кептірілген сүтқышқылды өнімін өндірудің компоненттік құрамы мен технологиялық процесі әзірленді және оңтайландырылды. «Биотехнология» кафедрасының зертханалық жағдайында арнайы тамақтануға арналған бие сүтінен жасалған сүтқышқылды өнімнің жаңа түрлерінің рецептуралары апробацияланып, дайын өнімнің сапалық корсеткіштері зерттелді.

Мақалада жылқы етінен жасалынған шұжықтардың ассортименттерін кеңейті мақсатында, тұтынушылардың негізгі қолдану өнімдері ретінде жылқы етінен жасалынған шұжықтың жаңа өнімдерінің жоғарғы құндылықтары, олардың құрамындағы ақуызды және экстрактивті заттардың тағамдық және биологиялық құндылықтарына негізделген. Қазақстанда ет өнімдерінің басты міндеттері өнімнің сапасының жоғары болуымен, ұлкен сұранысқы ие, соның ішінде шұжық ассортименттерінің тұрақты дамуына әсер етеді.
Жартылай ысталған шұжықтың өнімдеріне ақуызды майлы қоспаны қолдану.
Жартылай ысталған шұжықтар негізінен жоғарғы майлылығымен, ақуыздардың мөлшерімен және төменгі ылғалдылығымен қатар тұз мөлшерімен ерекшеленеді. Негізінен ысталған шұжықтар ұзақ уақытқа сақталады және сапа жүйесін әзірлеу мен енгізу мақсатында НАССР жүйесі қолданылады. Тұтынушылардың қажеттіліктерін қамтамасыз ету мақсатында, адам денсаулығына зиянсыз таза және табиғи өнім ретінде қолдану. Шұжық өнімдеріне ақуызды-майлы қоспаны қолдану арқылы өнімнің тағамдық құндылығын арттыру. Негізінен жылқы етінен жасалынған жартылай ысталған шұжық өніміне ақуыздымайлы эмульсиямен байыту кезінде өнімге майдың сіңірілуі ол маңызды фактор болып табылады. Дайын өнімнің биологиялық құндылығын жоғарлатуға, микроэлементтермен, физика-химиялық және органолептикалық көрсеткіштерімен сапасының жақсаруына мүмкіндік береді, сонымен қатар жаңа өнімнің ассортиментін кеңейтуге көмектеседі.

Maқаладa дәстүрлі емес шикізаттың әсері, сондaй-ақ олардың негізінде жасалған ұнды кондитерлік өнімдердің дaйындалуы туралы зерттеу нәтижелері берілген. Заманауи өмір салтына байланысты ұннан жасалған кондитерлік өнімдер халықтың барлық топтары арасында үлкен сұранысқа ие, бірақ олардың негізгі кемшіліктері тағамдық құндылығының жоғары болмауында және осы өнімдердің химиялық құрамында диеталық талшықтардың, пайдалы дәрумендер мен минералдардың, оның ішінде адам ағзасының қалыпты жұмыс істеуі үшін өте қажетті өнімдердің болмауы болып табылады. Сондай-ақ ұннан жасалған кондитерлік өнімдердің сыртқы түрі тартымды, дәмі жақсы, хош иісі бар және ағзаға оңай сіңеді. Осыған байланысты тағамдық құндылығы жоғары ұннан жасалған кондитерлік өнімдерді өндіру технологиясын дамытуға бағытталған зерттеулер өзекті болып отыр. Бұл зерттеудің негізгі мақсаты – дайын өнімнің физикохимиялық және органолептикалық қасиеттерін жақсарту үшін дәстүрлі емес өсімдік шикізатын пайдалану негізінде ұннан жасалған кондитерлік өнімдерді өндіру технологиясын әзірлеу, сондай-ақ дайын өнімнің сапа көрсеткіштері бойынша дәстүрлі емес шикізаттың әсерін зерттеу. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, дәстүрлі емес шикізатты пайдалану көзмөлшерлік және сапасын арттыруға мүмкіндік береді, сонымен қатар өнімнің тұтынушылық қасиеттерін жақсартады, оларға дәмнің, хош иістің және түстің жаңа реңктерін береді.

Мақала құрама жем грануляторын жетілдіруге арналған. Түйіршіктелген жем жоғары тағамдық құндылығына байланысты мал шаруашылығы үшін перспективалы өнім ретінде қарастырылады. Жемшөп түйіршіктерін жемшөп дақылдарынан түйіршіктер өндірісінің негізі ретінде сипаттау. Гранулятордың негізгі элементтерінің бірі матрица болып табылады, ол көптеген саңылаулары бар болат бөлігі болып табылады, ол арқылы түйіршіктеу кезінде қоректік масса қысыммен өтеді. Матрицалар жалпақ және сақиналы болып бөлінеді. Құрылмасы бойынша грануляторлар роликті, барабанды, табақшалы, қалақшалы, дірілды және айналмалы-центрифугалық болып бөлінеді. Грануляторлар сонымен қатар тұрмыстық және өндірістік болып табылады, олардың бір-бірінен айырмашылығы әртүрлі өлшемдер мен өнімділікте. Бүгінгі таңда грануляторлар Ресейдің кейбір зауыттарында шығарылады. ҚР Президентінің жолдауына сүйене отырып, Қазақстанға агроөнеркәсіптік кешеннің шикізатын, оның ішінде құрама жем грануляторларын қайта өңдеуге арналған жабдықтардың өзіндік өндірісін жолға қою қажет. Зерттеу барысында біз құрама жем грануляторын құрастырдық. Жетілдірілген гранулятордың құрылмасы жұмыс органдарына ең жоғары жүктемелерді азайтуға, сенімділікті арттыруға, жұмыс органдарының әрекет ету аймағына жем қоспасын беруді жақсартуға мүмкіндік береді. Гранулятор негізден (корпустан), біліктерден, үлестіру қалақшасынан, матрицадан, шайбадан, ішкі алтыбұрышты бұрандадан, серіппелі құлыптау шайбасынан, гайкадан, ішкі алтыбұрышты бұрандадан, ұштіректерден, тоқтатқыш шайбасынан, призмалық шпонкадан, сақинадан, бұрандадан, роликтен және тарату қалақшасынан тұрады. Жетілдірілген құрама жем гранулятордың құрылмасы қарапайым. Оның құрылмасы сапалы және оңтайлы консистенциялы түйіршікті жем өндіруге мүмкіндік береді.

Мақалада ешкі сүтін өсімдік және жануар тектес ферменттік препараттармен коагуляциялау арқылы өндірілген жартылай қатты ірімшіктің құрылымдық-механикалық қасиеттерін зерттеу нәтижелері келтірілген. Халлуми ірімшігінің жаңа өңделген үлгісі мен төмен температурада сақталатын үлгінің құрылымдық-механикалық қасиеттері туралы мәліметтер алынды және ірімшік массасының пластикалық-серпімді қасиеттерін сипаттайтын релаксация коэффициенті есептелді. Жануарлардан алынатын ферменттік препаратты қолдану кезінде өндірілген ірімшіктің құрылымдық-механикалық қасиеттері өсімдік тектес ферменттік препаратпен ірімшік өндірудегі көрсеткіштерге қарағанда жақсы көрсеткіштерге ие болды. Ғылыми зерттеулер Сібір ірімшігі ғылымизерттеу институтының (Барнаул, Ресей) базасында жүргізілді. Тәжірибелікэксперименттік әдіске негізделген зерттеулер барысында ірімшіктің консистенциясының объективті көрсеткіші – релаксация коэффициенті есептеледі, ол маңызды реологиялық қасиеттерді толық көрсетеді. Сонымен, СГ-50 ферментімен өндірілген дефростирленген ірімшіктің релаксация коэффициенті ең жақсы көрсеткіштерге ие болды және K_relax=93,709 N/s құрады, ал Ренин ферментімен өндірілген ірімшік үшін релаксация коэффициенті K_relax=89,91 N/s болды.
Нәтижелер практикалық мәнге ие, өйткені олар ірімшіктерді өндірудің технологиялық режимдерін түзетуге және ірімшіктердің консистенциясын қалыптастыруға әсер ететін әртүрлі факторлардың әсерін бағалауға мүмкіндік береді.

Бұл жұмыстың мақсаты-бие сүтінен оқшауланған сүт қышқылды бактерияларының пробиотикалық әлеуетін анықтау және зерттеу. Алынған штамдардың негізгі пробиотикалық қасиеттерінің бірі-қышқыл рН орталарына және өт тұздарына төзімділік, антибиотиктердің әртүрлі түрлеріне төзімділік, адгезия қабілеті және патогендік және оппортунистік микроорганизмдерге қатысты жоғары антагонистік белсенділік. Бұл мақалада бие сүтінен сүт қышқылды бактерияларын зерттеу және оқшаулау ұсынылған және оқшауланған штамдардың биологиялық қасиеттерін зерттеу және оларды анықтау нәтижелері келтірілген. Зерттеу барысында штаммдардың биологиялық қасиеттері негізінде бие сүтінің үлгілерінен оқшауланған 98 изолят таңдалды. Кейбір пробиотикалық қасиеттер барлығы 98 изолятты қолдану арқылы анықталды, бірақ зерттеу 41 штамммен жалғасты. Олардың ішінен пробиотикалық қасиеттері бар ең белсенді штамдар таңдалды және микроорганизмдердің генетикалық молекулалық диагностикасында штаммдардың ДНҚ моделі (дезоксирибонуклеин қышқылы) қолданылды. гДНҚ-ның 16s аймағын репликациялау кезінде сүт қышқылы бактерияларына арналған жалпы бактериялық праймерлер қолданылды. Талдау мен көмірсулар профилінің 16s рибосомалық гДНҚ негізінде олар Lactobacillus (L.) plantarum, L. Paracasei және L. Casei ретінде анықталды.

Бидай әлемдегі негізгі дәнді дақылдардың бірі ретінде маңызды экономикалық рөл атқарады. Оның өндірісі мен экспорты әлемдік экономикаға айтарлықтай әсер етеді.
Бидай дәнінің негізгі бөлігі көмірсулардан тұрады. Олар негізінен крахмал ретінде кездеседі (48-63 %). Крахмалдан басқа, дәндерде 2-7 % қант (негізінен эмбрионда), сондайақ 2-3 % талшық бар. Эмбрион мен алейрон қабатындағы майдың мөлшері 2 % құрайды. 1 кг астықта орта есеппен 1,2 к.бірлік бар.
Мақалада «Рассвет» сортының күздік бидай дәнін кешенді талдаудың зерттеу нәтижелері келтірілген. Алынған зерттеу нәтижелеріне сүйене отырып, зерттелетін бидайдың өміршеңдігі мен өсу энергиясы 84% құрады, демек, бұл бидайдың үлгісі өсіруге жарамды. Өсіру кезінде физика-химиялық қасиеттердің өзгеруіне аналитикалық тәуелділіктер алынды. Алынған нәтижелер 1-ден 48 сағатқа дейін бидай дәнінің өсіру кезінде болатын өзгерістерді талдауға мүмкіндік береді. Алынған деректер өсірілген бидай дәндерін одан әрі зерттеуге және биологиялық белсенді шикізат алуға перспективалы нұсқа болатынына куәландырады.

Сүттің тағамдық қасиеттері оның химиялық құрамына және барлық органикалық заттардың жоғары сіңімділігіне (95-98 %) байланысты. Сүттің құрамына химиялық құрылымы бойынша 200-ден астам күрделі компоненттер кіреді. Сүттің дәмі мен технологиялық қасиеттеріне тікелей әсер ететін негізгі компоненттер - сүт ақуызы, май және лактоза. Тауарлық сүттегі негізгі компоненттердің нақты құрамы жеткілікті кең диапазонда өзгеруі мүмкін: ақуыз – 2,8 - ден 3,6% - ға дейін, май – 2,8 - ден 6% - ға дейін, лактоза – 4,5 - тен 4,8% - ға дейін. Каппа-казеин гендерінің полиморфизмін анықтау және каппа-казеиннің әртүрлі генотиптері бар жануарларда экономикалық пайдалы белгілерді бағалау үшін барлығы 60 сиыр таңдалды, оның ішінде 20 голштин сиыры, 20 алатау сиыры және 20 қара-ала тұқымды сиыр. Каппа-казеин гендерінің полиморфизмін бағалау полимеразды тізбекті реакция (ПТР) талдау әдісімен жүргізілді. Әрі қарай зерттеу үшін каппа-казеин генінің генотиптеу нәтижелері бойынша аналогтар принципіне сәйкес әр топта сиырлардың 3 кіші тобы құрылды. Бірінші топқа каппа-казеин АА генотипі бар сиырлар, екіншісіне АВ генотипі, үшіншісіне ВВ генотипі кірді.

Ет өнеркәсібінде шикізатты өңдеудің биотехнологиялық әдістері озық технологияларды құрумен тығыз байланысты. Отандық және әлемдік тәжірибе жетілу процестерін жеделдету және жартылай фабрикаттардың сапасын арттыру үшін ет өнеркәсібінде ферменттерді қолданудың тиімділігін көрсетеді. Технологиялық процестерді интенсификациялау, дайын өнімнің тағамдық және биологиялық құндылығын арттыру мақсатында төменгі сортты ет шикізатын өңдеу процесінде ферментті препараттар қолданылады. Қазіргі уақытта фитозин, папаин, бромелин және т.б өсімдік тектес ферментті препараттар кеңінен қолданылады.Етті ферменттермен өңдеу оның консистенциясын жақсартады, күрделі және қатты біріктіргіш бұлшықет талшықтары мен дәнекер тінінің құрылымын жұмсартады; өнімнің сіңімділік дәрежесін арттыруға көмектеседі; дәмін, иісі мен түсін жақсартады және еттің жетілу процесін жылдамдатады[1].
Ферменттермен өңдеу тамақ өндірісінде қолданылатын дәстүрлі және жаңа технологиялық процестердің бірі болып табылады. Ауыл шаруашылығы жануарларының бұлшық еттері жасушаішілік ферменттердің төмен концентрациясымен сипатталады. Ұшаның кейбір анатомиялық бөліктері дәнекер тінінің көп болуымен ерекшеленеді. Бұл мұндай еттің қаттылығына және оның баяу жетілуіне алып келеді. Қалыпты жағдайда сиыр еті 2-4°С температурада 10-14 күн тұрғаннан кейін жетіледі. Ферменттермен өңдегеннен кейін ет шикізаты 1-2 күнде жетіледі. Сиыр етін сақтаудың негізгі мақсаты – бұлшық ет талшығының құрылымын бұзу және еттің табиғи дәмін жақсарту [2].
Төменгі сортты ет шикізатын өсімдік тектес ферменттермен өңдеу ет ұшасының қатты бөліктерін: арқты аяқ, иық бөліктерін және кеуде тұстарын толығымен өндірісте қолдануға мүмкіндік береді. Етті өсімдік тектес ферменттік препаратпен өңдеу тиімді жұмсарту әсерін қамтамасыз ететін елеулі деструктивтік өзгерістерге әкеледі және физикалық-химиялық және функционалдық-технологиялық қасиеттерінің жақсаруына сәйкес келеді[3].
Ферменттік препараттарды қолдану шикізаттың нәзіктігіне, шырындылығына, тағамдық құндылығына, суды байланыстыру және суды ұстау қабілетінің қажетті деңгейін қалыптастыруға оң әсер етеді және өсімдік тектес фермент және ферменттік препарат бұлшықет тінінің компоненттеріне мақсатты әсер етуімен органолептикалық қасиеттерін жақсартады[4].

Қазіргі уақытта денсаулық сақтаудың жаһандық проблемаларының бірі тамақтану схемаларының жеке психологиялық және әлеуметтік корреляциясынан, сондай-ақ физикалық белсенділіктің жеткіліксіздігінен туындаған созылмалы инфекциялық емес аурулардың кең таралуы болып табылады. Бұл мәселені шешудің бір жолы – ас үлесіне диеталық-профилактикалық тамақтануға арналған жаңа мамандандырылған азық-түлік өнімдерін енгізу арқылы халықтың тамақтануын ұтымды етудің тиімді саясатын жүргізу. Осыған байланысты заманауи биотехнологиялық тәсілдерді қолдана отырып, кондитерлік өнімдердің ассортиментінен әртүрлі табиғи биологиялық белсенді қосылыстармен байытылған, айқын қалпына келтіретін және иммуномодуляциялаушы қасиеттері бар жаңа пайдалы тағам өнімдерін әзірлеу өзекті болып табылады. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, бұл зерттеудің мақсаты шоколад өнімдерін қоңыр балдырлардан алынған сульфатты полисахарид – фукоиданмен байытудың технологиялық ерекшеліктерін зерттеу болды. Мақалада құрғақ бие сүті мен фукоидан ұнтағының қасиеттері жаңа шоколад өнімдерін жобалауда қолдану деректері келтірілген. Зерттеу барысында шоколад өнімдеріне фукоидан ұнтағын қосудың оңтайлы дозалары зерттелді, сонымен қатар әзірленген өнімдердің органолептикалық және физика-химиялық қасиеттері бағаланды. Фукоидан ұнтағының қолданылған дозалары 0,001%, 0,005%, 0,01% және 0,05% концентрацияларында зерттелді. Шоколад өнімдерінің зертханалық партияларының органолептикалық және физика-химиялық көрсеткіштерін бағалау нәтижелері функционалдық компонент ретінде фукоидан ұнтағының оңтайлы дозасы 100 г өнімге 0,01 г концентрация екенін көрсетті. Зерттеу нәтижелері бойынша мамандырылған шоколад өнімдерін өндірудің рецептурасы мен технологиясы құрастырылды.

Импульстік графитті реактор (бұдан әрі – ИГР) өз түріндегі бірегей ядролық қондырғы – зерттеу реакторы болып табылады, оның белсенді аймағы ²³⁵U изотопы бойынша 90 масс. % байытылған уран-графитті отындардан тұрады. ИГР реакторын төмен байытылған отынға түрлендіру аясында 1967 жылы реактордан алынған алғашқы белсенді аймақты иммобилизациялау мүмкіндігі зерттелуде. Бета-сәулелендіргіштердің құрамы бойынша сәулеленген отын орташа белсенді қалдықтар санатына жатады. ЖБК отынының жану дәрежесінің есептік мәні массаның 1% - дан азын құрады. ҚР ҰЯО РМК АЭИ филиалының мамандары ИГР реакторының сәулеленген отынын цемент матрицасына иммобилизациялау әдісін ұсынды. Байытуды ²³⁵U бойынша <20 масс. % деңгейіне дейін төмендету үшін отынды сарқылған уранмен сұйылтуды жүргізу алдын ала болжанады. Матрицаның қасиеттері Халықаралық және Ұлттық стандарттарымен анықталған технологиялық талаптарға сәйкес келуі керек. Жоғарыда айтылғандарға байланысты матрицаның құрамын таңдау, оның сипаттамаларын анықтау сияқты, институт мамандарының алдында тұрған өзекті міндет болып табылады.
Жұмыстың мақсаты ИГР реакторының сәулеленген отынын иммобилизациялау үшін сенімді матрицаның қалыптасуын қамтамасыз ететін цемент ерітіндісінің құрамын таңдау болды.
Мақалада цемент ерітіндісінің ұсталу уақытын (басталуын), көлемінің өзгеру біркелкілігін, су бөлуді, тұтқырлығы мен біркелкілігін анықтау әдістері мен нәтижелері келтірілген.

(TiZrNbTa)N негізіндегі нитридті және карбидті көпқабатты жүйелердің физикалықмеханикалық қасиеттерін, тұндыру және термиялық өңдеу әдістеріне байланысты талдау және жинақтау нәтижелері талданған және жабындарды магнетронды шашырату арқылы тұндырған. бастапқы және өңделген қорытпа үлгілері аймақтық инженерлік зертханада жүргізілді.Наноқұрылымды жабындарға (TiZrNbTa)N N⁺ иондарының өте жоғары дозалары (10¹⁸ см^-2) енгізілгенде аморфты, нанокристалды (дисперсті) және наноқұрылымды қабаттар. Қаптамалардың қаттылығы жер бетіне жақын аймақта 12 Гпа дейін төмендейді, содан кейін тереңдікте артады, ≥ 200 нм үлкен тереңдікте максимум 23 ГПа жетеді.Қаптама бетінің кішкене қабатын шашырату, вакуумды-доғалық шашырату кезінде катодты эрозия кезінде түзілетін тамшы фракциясының жойылуына әкелетін имплантацияланған үлгілердің микроқаттылығының төмендеуіне себеп болып табылады.

«Қазақстан Республикасының Ұлттық ядролық орталығы» РМК «Атом энергиясы институты» филиалында жобаланатын және іске қосылған реакторлардың қауіпсіздігін негіздеу үшін көптеген зерттеулер жүргізіледі. Эксперименттер реакторлық және реактордан тыс зерттеу қондырғыларында жүргізіледі. Осы зерттеулерді жүзеге асыру үшін ядролық материалдарды олар жүргізілетін жерге дейін тасымалдау қажет болады. Осылайша ядролық материалдарды тасымалдау қауіпсіздігін негіздеу қажеттілігі туындайды. Бұл жұмыста Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес ядролық материалдарды тасымалдау қауіпсіздігін негіздеу үшін нейтрондардың тиімді көбею коэффициентінің нейтрондық-физикалық есептеулері ұсынылған. Есептеулерде ядролық материалдардың ең көп тасымалданатын түрі – әртүрлі байытылған уран диоксиді (UO2) отын таблеткалары пайдаланылды. Тасымалдау кезінде ядролық материалдарды тасымалдау ережелеріне сәйкес ПУ-1 типті көліктік-қаптама комплектісі пайдаланылды. Ядролық материалдарды тасымалдаудың қалыпты, сондай-ақ авариялық жағдайлары уран диоксиді отын таблеткалары салынған қаптамаға судың ағып кету және пеналдарға су кіру мүмкіндігі ескеріліп модельденді. Көліктік-қаптама комплектің тиімді нейтронды көбейту коэффициентін (kэф) анықтау үшін ENDF/B-VII ядролық деректер кітапханасымен MCNP5 бағдарламасында Монте-Карло есептеу әдісі қолданылды.

Бұл зерттеу технологиялық процестің энергия тиімділігіндегі өзгерістерді бақылауға мүмкіндік беретін энергия тиімділігі көрсеткішін зерттеді. Бұл энергия тиімділігінің артуы жабдықтың энергетикалық сипаттамаларына қалай әсер ететінін байқауға мүмкіндік береді. Мұндай талдау ЖЭО-ға өзінің энергетикалық ресурстарын оңтайландыруға және қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуға мүмкіндік береді.
Бұл көрсеткіштерді есептеу кезінде негізгі мәндерден ең нашар және ең жақсы ауытқу ескерілді. Салыстырмалы талдау үшін есепті кезеңде алынған нақты деректер пайдаланылды. Энергия тиімділігінің бұл көрсеткіштері энергия шығындарының өндірілген өнім көлеміне немесе технологиялық процестің шығуына, сондай-ақ белгілі бір уақыт кезеңіндегі, мысалы, бір айдағы тұрмыстық қажеттіліктерге қатынасы болып табылады.
ЖЭО жұмысының энергия тиімділігіне жүргізілген талдаудың практикалық маңыздылығы осы кәсіпорында тиімділік деңгейін арттыру үшін іс-шараларды әзірлеу мүмкіндігінде жатыр. Бұл энергия үнемдеу шарасын өткізгеннен кейін энергия тиімділігінің қалай өзгеретінін және бұл іс-шаралардың қаншалықты тиімді болатынын анықтауға мүмкіндік береді.

Шолуда хирургиялық қолдануға арналған әртүрлі полимерлердің белгілі және кең таралған модификациялары сипатталған. Эндопротезде жылжымалы материалдар ретінде қолданылатын пластмассалардың қысқаша тарихы ұсынылған. PMMA, POM, PTFE және PEEK сияқты аллопластикалық материалдарды, сондай-ақ олардың модификацияларын біріктіруде қолданудың сәтсіз әрекеттері талданды. Аллергиялық, токсикологиялық реакцияларға немесе технологиялық мәселелерге байланысты буындарды эндопротездеу кезінде тамаша жылжымалы қасиеттері бар көптеген полимерлерді пайдалану мүмкін емес. PE-UHMW полиэтиленіне, сондай-ақ оның тозуға төзімділігі мен механикалық беріктігін арттыруға арналған модификацияларына назар аударылды. Мақалада пластмассамен өңдеу, тігу немесе көміртекті талшықты арматуралау сияқты әртүрлі түрлендірулерге ұшыраған полиэтиленнің тозу көрсеткіштері жинақталған. Полиэтиленді жетілдірудің соңғы тенденциялары да сипатталған. Буындарды эндопротездеу кезінде полимерлердің модификациясы. Маңызды жетістік теріс салдарсыз эндопротездеуге жарамды PEEK алу болар еді. Сырғанау биоматериалдары саласындағы дамудың маңызды бағыты кезең-кезеңмен алынған материалдарға да қатысты болуы мүмкін (3D басып шығару).

Су әдетте жылу энергетикалық жабдықтың жұмыс сұйықтығы ретінде пайдаланылады, ол бу циклдерінде бірқатар фазалық өзгерістерге ұшырайды. Судың өзінің артықшылықтарын көрсететін көптеген қасиеттері бар, нәтижесінде ол оны пайдалануда осындай кең танымалдыққа ие болды. Судың жер бетіндегі ең қолжетімді, кең таралған және экологиялық таза зат екенін ескеру қажет. Судың тұтқырлығы төмен, тығыздығы жоғары, жылу беру коэффициенті жақсы, құны төмен, суды қоқысқа тастау қажет емес. Суды жұмыс сұйықтығы ретінде пайдаланған кезде қыздыру температурасын реттеу үшін жақсы жағдайларды атап өту керек. Әрине, табиғи судың да кемшіліктері бар, мысалы, металл оксидтерінің (тот) пайда болуымен және жабдық беттерінің бұзылуымен және 80 градус Цельсийден жоғары температураға дейін қыздыру кезінде қыздыру беттерінде қақтардың пайда болуымен коррозия процестерінің болуы. Сондықтан суды салқындату сұйықтығына қойылатын барлық талаптарды қамтамасыз ету үшін суды тиісті физикалық және химиялық өңдеуді жүргізу қажет. Су үшін белгілі бір сапа көрсеткіштері, өңдеу әдістері мен схемалары, сондай-ақ жабдықты қорғау әдістері белгіленген. Мақалада Семей қаласындағы ЖЭО-1 пайдалану үшін Ертіс өзенінің суынан алынатын су сапасының бірқатар көрсеткіштерінің тәуелділігін анықтау деректері келтірілген.

Мақалада энергетикалық қондырғы компоненттерінің пайдалану сипаттамаларын арттыруға байланысты мәселелер қарастырылады. Әр түрлі авторлардың зерттеулері көрсеткендей, бұл бөлшектердің өнімділігін жоғарылатуда кеуектілігі төмен, адгезиялық беріктігі жоғары детонациялық бүрку әдісімен жабындар алуға болады. Сондай-ақ, Ni-Cr-Al негізіндегі жабындарды тотығуға төзімділігі жоғары жабын ретінде пайдаланудың артықшылықтары қарастырылыды. Зерттеу детонациялық бүрку әдісін қолдана отырып, Ni-Cr-Al негізіндегі градиентті құрылымдық жабындарды алуды қамтиды. Олардың фазалық құрамы мен микроқұрылымдары зерттелді. Бүрку кезінде технологиялық параметрлерді өзгерту арқылы біз алынған градиент жабындарының қасиеттерін бақылауға қол жеткіздік. EDS әдісімен элементтік құрамды талдау Ni–Cr–Al градиентті жабындардың құрылымдық градиенті бар екенін көрсетті, онда Алюминий концентрациясы субстраттан жабын бетіне қарай біртіндеп көтеріледі. Осылайша, Ni–Cr–Al градиентті жабыны жоғары қаттылық пен тозуға төзімділікке ие NiAl, NiCr фазаларының түзілуін қамтамасыз етті.

Ароматты көмірсутектер мен күкірттің құрамын шектеу Евро-5 экологиялық стандарттарының талаптарына байланысты. Жану кезінде бұл қосылыстар атмосфераға адам денсаулығы мен қоршаған ортаға теріс әсер ететін өте улы қосылыстар шығарады. Сонымен қатар, дизельдегі ароматты көмірсутектердің жоғары концентрациясы оның сапасын едәуір төмендетеді, нәтижесінде күйе пайда болады және цетан саны азаяды. Евро-5 стандарттарына сәйкес полициклді хош иісті көмірсутектер мен күкірт қосылыстарының мөлшері сәйкесінше 8% және 10 мг/кг аспауы керек. Жоғары сапалы дизель отынын өндіру мәселесін шешу үшін гетерогенді катализаторлардың қатысуымен гидротазалау процесі қолданылады.
Мақалада модельдік қоспадағы гидротазалау процесінің белсенділігін зерттеу үшін мезокеуекті алюмосиликаттар мен олардың негізінде бифункционалды катализаторлардың синтезі келтірілген. Алынған үлгілер СЭМ, төмен температурада азоттың адсорбциясы/десорбциясы, рентгендік құрылымдық талдау және инфрақызыл спектрдің Фурье түрленуі сияқты әртүрлі физика-химиялық әдістерді қолдану арқылы зерттелді. Ni/MAS- H-бентонит және Mo/MAS-H-бентонит катализаторлары оңтайлы жағдайларда (240°C, 3 МПа және 0,5 с^-1) гидротазалау процесінде жоғары белсенділік пен селективтілік көрсететіні анықталды.

Бұл мақалада «Канадская» сортының тұтас және өнген (зақымданған) бидай тұқымына сапалық және сандық талдау нәтижелері келтірілген. Өнген (зақымданған) бидай дәнінен жоғарыкритикалық флюидті СО₂-экстракциясы арқылы сығынды алынды. Фитохимиялық талдау нәтижесі бойынша СО₂-сығындының құрамында көмірсулар, аминқышқылдар, флавоноидтар, май қышқылдары айқындалды. Газды хроматография әдісі арқылы сығындыда 14 май қышқылы бар екені анықталды, оның басым бөлігі метил миристат (42,57%), метил деканоат (25,85%), цис-10-пентадекен қышқылының метил эфирі (16,80%) және метил палмитат (7,35%) құрады. «Уралосибирская 2» бидай таза тұтас дәнінен алынған СО₂-сығындысымен салыстырғанда зақымдаған «Канадская» бидай сұрыпынан алынған сығындыда айтарлықтай айырмашылық байқалмады. Тек метил лаурат мөлшері 4 есе, метил стеарат – 12 есе, цис-10-гептадецен қышқылының метил эфирі – 3 есе аз болды. Керісінше, зақымдаған бидайдан алынған СО2-сығындысында метил деканоат мөлшері 4,48 %-ға, ал цис-10-пентадецен қышқылының метил эфирі – 14,52%-ға жоғары болды. Сонымен қатар, осы сығындыда «Уралосибирская 2» бидай таза тұтас дәнінен алынған СО₂-сығындысында болмаған метил ундеканоат, метил пальмитат, метил бегенат қаныққан май қышқылдары анықталды. Тағы ескеретін жайт, зақымданған «Канадская» бидай сұрыпынан алынған СО₂-экстракта қанықпаған май қышқылдарының өкілдері идентификацияланды. Жалпы олардың үлесі 19,7% құрады. Капиллярлы электрофорез нәтижелері бойынша В тобындағы дәрумендер ішінен тиаминнің (В1 дәруменінің) үлесі жоғары болды және 0,13 ± 0,03 мг/100 г құрады, алайда оның бидай тұқымында болатын қалыпты мөлшерімен салыстырғанда бұл көрсеткіш 3 (үш) есе төмен болды. Сығындыда аминқышқылдардың да үлесі өте төмен болды, олардың арасында алмастырылмайтын амин қышқылы – фенилаланиннің мөлшері сәл басымырақ болып, 0,098% құрады. Жоғарыэффективті сұйықты хроматография арқылы майда еритін дәрумендердің ішінен токоферолдың (Е дәруменнің) мөлшері анықталды (0,72 мг/100 г), ретинол (А дәрумені) СО₂-сығындыда жоқ болып шықты.

Мақалада азық-түлік дақылдары қалдықтарының негізіндегі сорбенттерден түрлендірілген түрлерін алу және олармен Са²⁺ және Mg²⁺ иондарынан ауыз суды тазарту мүмкіндіктері бойынша зерттеу нәтижелері келтірілген. Түрлендірілген сорбенттерді алу үшін Шығыс Қазақстан облысында кеңінен таралған күнбағыс дәні мен қарақұмықтың қалдықтары таңдалынды. Күнбағыс дәні мен қарақұмық қауыздарының құрылымдық ерекшеліктері зерттелді. Дистилденген сумен шайылған қарақұмық және күнбағыс дәнінің бастапқы пішініндегі үлгілері өте тығыз және ұсақ микрокеуектерден тұратыны анықталынды. Спирт ерітіндісімен шайылған сорбент бөлшектерінің беттік қабаты өзгеріп, күнбағыс дәнінің қауыздары бөлшектерінің бетінде кеуектер мен төмпешіктер көрінетіні анықталынды. Қышқылды-негізді өңдеуден өткен сорбенттерде макрокеуектер мөлшерінің артуы және жалпы морфологиялық құрылымының өзгерісі байқалды. Сіңіргіштік сыйымдылығын анықтау нәтижелері қышқыл-негіздік белсендіру жолымен алынған сорбенттердің медициналық белсендірілген көмірден орта есеппен иод бойынша 0,06 мг/г және метилен көк бойынша 1,3 мг/г шамасында жоғары болатынын айқындады. 8,2% тұз қышқылы және 16,5% натрий гидроксиді ерітінділерімен өңделген күнбағыс дәнінің қауызынан алынған материалдардың сорбциялық қабілетін зерттеу нәтижелері Са²⁺ және Mg²⁺ иондарына қатысты тазалаудың сәйкесінше 98,7 % және 95,8 % жоғары тимділігін көрсетті. Жоғарыда аталған түрлендірілген сорбент ауыз суды тазалауға арналған сүзгілер өндірісінде сіңіргіш материал ретінде ұсынылады.

Мақалада зерттеу нәтижелері бойынша калий этилкарбонатын фенолды және оның туындыларын (крезол және т.б.) карбоксилдеу реакциясында карбоксилдеуші реагент ретінде қолдануға болатындығы көрсетілді. м-Крезолды калий этилкарбонатымен карбоксилдеудің оңтайлы шарттары анықталды: [субстрат пен калий этилкарбонатының қатынасы]=[2:1]; T=180 °C; P=10 атм.; τ=6 сағ. м-крезолдың карбоксилденуі 4-метил-2-гидроксибензой қышқылын (90%) түзу үшін таңдамалы түрде жүретіні анықталды. Фенил сақинасындағы алмастырғыштардың табиғаты мен орналасуының мақсатты өнімдердің шығымына әсерін анықтау үшін фенолдың әртүрлі туындыларын калий этилкарбонатымен карбоксилдеу реакциясы жүргізілді. Нәтижесінде карбоксилдеу реакциясын жүргізу арқылы оңтайлы параметрлер анықталды. Осы жұмыста алынған ғылыми нәтижелерді іс жүзінде құнды гидроксибензой қышқылдары мен олардың туындыларын синтездеудің зертханалық және өнеркәсіптік әдістерін жасау үшін пайдалануға болады. Фенол туындыларының калий-этилкарбонатпен карбоксилденуі ароматты сақинаның электрофильді алмастыру заңдарына сәйкес жүретіні анықталды. Бұл реакциядағы ең белсенді: п-крезол (84%), м-крезол (90%), o-крезол (80%) және резорцинол (73%). Қалыпты белсенділікті п-хлорфенол (18%), п-бромфенол (48%) және пфторфенол (58%) көрсетті.

Бұл зерттеу жұмысында мырыштың «топырақ-өсімдік» жүйесінде уыттылығы жоғары элемент ретіндегі рөлі және сұр топырақ құрамындағы дегидрогеназаның ферменттік белсенділігіне әсер ету деңгейі зерттелді. Тәжірибелік жұмыстар жәшіктік әдіс арқылы жүргізілді және мырыштың әр түрлі концентрациясы жасанды жолмен топыраққа енгізілді. Зерттеу жұмыстарында топырақтың мырышпен 0,5; 2,5; 5,0 ШРК мөлшерінде ластануы топырақ құнарлылығы мен биологиялық белсенділігін сипаттайтын тотығу-тотықсыздану реакцияларына тежегіш ретінде әсер ететіндігі анықталды.Жүргізілген модельдік тәжірибелердің нәтижесінде топырақтың мырышпен ластануы дегидрогеназаның ферменттік белсенділігін төмендететіні анықталды. Мырыш дегидрогеназа молекуласының сульфгидрилді топтарымен байланысады, осылайша оның ферменттік қасиеттерінің бұзылуы орын алады. Топырақтағы мырыш мөлшерінің жоғарылауымен дегидрогеназа белсенділігінің төмендеу тенденциясы байқалды. Топырақтағы мырыштың 0,5; 2,5; 5,0 ШРК кезінде дегидрогеназа үшін белсенділік көрсеткіштері бақылау үлгісімен салыстырғанда 77,6-93,0%-ға төмендейді. Барлық үлгілерде вермикомпостты топыраққа енгізу мырыштың әртүрлі концентрацияда қосылуына қарамастан дегидрогеназа белсенділігін бақылау сынамасымен салыстырғанда біршама жоғарылататыны анықталды. Мұны топыраққа вермикомпостты қосқан кезде ферменттердің синтезіне ықпал ететін микроорганизмдер санының көбеюімен түсіндіруге болады. Вермикомпост топырақ құрамындағы ферменттердің белсенділігін жоғарылатып қана қоймайды, ол сонымен қатар топырақтың құнарлылығын да жоғарылатады.

Бұл зерттеуде ШҚО аумағында өсетін кейбір эфир майлы дәрілік өсімдіктерден алынған, нақтырақ айтқанда Мыңжапырақ (лат. Achillea) және Жусан (лат. Artemisia) өсімдіктері экстракттардың антиоксиданттық қаситеттері, фенолдар мен флавоноидтарының жалпы құрамын зерттелді. Зерттеу жұмысында экстракция үшін үш еріткіш, дистильденген су, ацетон және этанол қолданылды. Экстракттардың антиоксиданттық белсенділігі DPPH, ABTS, β-каротин/линол қышқылы және фенолдық, флавоноидтық қосылыстары анықталды. Қолданылған әдістерге және еріткіштерге (полярлы, аполярлы) байланысты нәтижелер алынды. Мысалы, ABTS катион радикалды жою әдісі нәтижесі бойынша ең жоғары антиоксиданттық белсенділікті екі өсімдік түрінде де бірдей ацетон сығындысы (Achillea 344.11±0.06 мг/мл, Artemisia 198.26±0.07 мг/мл) еріткіші көрсеткен. DPPH бос раикалды жою белсенділігін анықтау әдісі бойынша екі түрде де экстракттарда дистильденген су еріткішінде (Achillea 245,82±1,59 мг/мл, Artemisia 300,53±1,18 мг/мл) радикалдарды жоюдың ең күшті әсерін көрсетті. Сонымен қатар, жалпы фенол, флавоноидтық қосылыстарын зерттеу барысында Achillea-дан алынған әртүрлі еріткіш экстрактыларындағы фенолдардың жалпы мөлшері 59.71±0.13 мг/мл-ден 96.16±0.21 мг/мл-ге дейін өзгерді, ал флавоноид мөлшері 38.22±0.11 мг/мл -ден 86.65±1.17 мг/мл-ге дейін өзгерді. Artemisia экстрактыларында фенол мөлшері 40.75±0.00 мг/мл-ден 113.56±0.91 мг/мл-ге дейін өзгерсе, флаваноид мөлшері 22.74±0.00 мг/мл-ден 74.94±1.97 мг/мл-ге дейін өзгерді.