Бұл мақалада елдің экономикалық қауіпсіздігі әр түрлі қызмет салаларының жай-күйімен сипатталады. Оның маңызды құрамдас бӛліктерінің бірі елдің ет ӛнімдерінің қамтамасыз етілу деңгейімен, тамақ ӛнімдерінің сапасымен сипатталатын азық-түлік қауіпсіздігі болып табылады. Экономиканың тиімді және тұрақты дамуының негізі болып табылады. Ет ӛнімдері Қазақстан нарығына тікелей отандық шаруашылықтардан түсетіні белгілі. Сондықтан ет және ет ӛнімдерінің, отандық ӛндірістің қауіпсіздігін бақылайтын арнайы қызметтер мен органдар және зерттеу орындары бар. Арнайы зертханаларда және зерттеу орындарындағы ӛнім үлгілеріне мұқият бақылау жүргізіледі. Кеден одағының техникалық регламенттеріне сәйкестігін қамтамасыз ету үшін, сәйкестікті бағалау, уәкілетті органдарды бақылау және қадағалау, олардың отандық ӛндірушілермен және сатушылармен ӛзара іс – қимылы-мұның барлығы кешенді түрде тұтынушыларға ӛнімнің қауіпсіздігіне кепілдік бере алады.

   Мақалада шұжық ӛнімдерінің тағамдық құндылығымен және кӛрсеткіш кешендерімен қоса, органолептикалық, химиялық кӛрсеткіштермен қатар тамақ ӛнімдерінің қауіпсіздігін басқару жүйесін әзірлеу кезіндежүзеге асырылатын талаптар қарастырылған. Шұжық ӛнімдеріндегі еттің сапасы келесі параметрлермен сипатталады: тағамдық және биологиялық құндылығы, органолептикалық  ерекшеліктері, физикалық-химиялық кӛрсеткштері  және қауіпсіздігімен сипатталады. Шұжық ӛнімдерінің сапа жүйесін әзірлеу және енгізу жӛніндегі іс-шаралар мен мақсаттарды кӛздейді. Шұжық ӛнімдерінің тағамдық құндылығы қауіпсіздік жүйесін әзірлеуде стандартты толық пайдалана алады. Тамақтану қызметі ағзаның тағамдық заттар мен энергияға физиологиялық қажеттілігін қанағаттандыру ғана емес, адам денсаулығын жақсарту. Сапа бойынша ылғалдың, ас тұзының, крахмал мен нитриттердің құрамына химиялық зерттеулер арқылы анықталады. Ӛнімнің сапасы туралы куәліктің болуы міндетті, онсыз шұжық сатуға жіберілмейді.

   Зерттеу нысаны энергия алудың жаңа әдістерін іздеу болып табылады. Осындай энергия кӛздерінің бірі субстраттың алдын ала кавитациялық бұзылуынан кейін биореакторда анаэробты ашыту кезінде ірі қара малдың қиынан алынатын биогаз болып табылады.

   Мақалада физикалық аспектілерді толық ескеретін теңдеулерді сандық компьютерлік талдау үшін жарамды жалғыз пульсирующего кавитациялық кӛпіршіктің математикалық сипаттамасына шолу ұсынылған. Математикалық ӛрнектер негізінде кавитациялық санды анықтау алгоритмі құрылған. Гидродинамикалық кавитациялық құрылғыны есептеу үшін MatLab бағдарламасы қолданылды. Гидродинамикалық кавитациялық құрылғының математикалық моделін есептеу нәтижелері бойынша қуыстың салыстырмалы ауданы қысылтаяң мағынаға ие, бұл кезде араластырғыштың қысымы азаяды, бұл ретте араластырғыштың ең аз шығындарына сәйкес келеді, шүмектің ауданына қатысты және оңтайлы болып табылады. Графиктерде ұсынылған кавитациясаны және араластырғыштағы салыстырмалы қысымның тӛмендеуі туралы деректер алынды.

   Мақалада пәннің оқу-әдістемелік кешені – оқу-тәрбие үрдісінде қолданылатын және оқу бағдарламаларында кӛзделген білімді кеңейтуге, тереңдетуге және үздік меңгеруге арналған оқу құралдарының кешені. Пәннің оқу-әдістемелік кешені, олардың мазмұнын автоматты ӛңдеу кезінде қолмен ӛңдеудің типтік проблемаларын болдырмайтындай етіп жасалуы тиіс. Пәннің оқу оқу-әдістемелік кешенін машиналарға түсінікті жасау үшін пәннің оқу-әдістемелік кешенінде пайдаланылатын терминдерге негізделген құрылымды құру қажет болды. Пәннің оқу-әдістемелік кешенінің құрылымын семантикалық желіге шығару үшін автоматты және қол әдістері біріктірілді. Семантикалық желі пәннің оқу-әдістемелік кешенін білім мазмұнын графикалық кӛріністе сипаттауға мүмкіндік берді. Семантикалық желілік кӛріністі қолдана отырып, желіні онтологиялық модельге айналдыруға, нәтижесінде автоматты үрдістерді орындауға болады.

   Бұл мақалада қол жетімділігі шектеулі объектілерді және мемлекеттік маңызы бар басқа да объектілерді рұқсатсыз қол жеткізуден қорғауды қамтамасыз ету мәселесі қарастырылады. Ресей және шетелдік ғалымдар әзірлеген жүйелерге талдау жасалды. Негізгі элементі оптикалық талшық болып табылатын периметрді қорғаудың пассивті жүйесін қарау ұсынылады. Авторлар айырмашылығы бар схемалардың 2 түрін қарастырады. Ӛлшеу принципі дБ-мен ӛлшенген механикалық әсер ету кезінде шашырауға қосымша шығындардың кӛлемін бақылауға негізделген. Ұсынылған қауіпсіздік жүйесін қолдану арқылы далалық эксперименттер ӛткізілді. Қорытындыда рефлектометрді пайдалана отырып, зерттеу нәтижелерінің сипаттамасы келтіріледі.

   Бұл мақалада қарбыздың сипаттамасы, қарбыздың салмағына қарай сұрыпталу мүмкіндігі сипатталған. Қарбыздың механикалық сипаттамалары сақтау және тасымалдау кезіндегі шығындарды есептеу үшін, сондай-ақ тиісті машиналарды жобалау үшін маңызды. Стандарттық әдістеме мен сараптаудың ресми әдістерін қолдана отырып, қарбыз жұмсағының үлгілері минералдық құрамы және С витамині бойынша сарапталған. Қарбыздың шет елдік және отандық сұрыптары арасындағы ерекшеліктер айқындалған. Отандық селекция құрамынан шыққан қарбыздың Свит Кримсон сұрыпы құрамы бойынша қант кӛрсеткішінен жоғары деңгейге шыққан.
   Карбызды сығымдау сипаттамалары әр түрлі әдіспен сарапталған. Қарбыздың серпімділік модулі вертикалды сығымдау кезінде 9,79×100 Па, ал горизонталды сығымдау кезінде 8,92×100 Па.Қарбыздың пісу деңгейінің математикалық сараптама қорытындысы келтірілген.

   Мақалада сүт сарысуы қосылған сиыр етінен жасалған шалаӛнімнің технологиясы қарастырылады. Ет – жоғары ақуыздарға, майларға, экстрактивті заттарға, маңызды аминқышқылдарына бай, ең маңызды тағамдардың бірі. Тамақ ӛнеркәсібі үшін қуырусыз, еттің байлық пайдалы қасиеттері ғана емес, срнымен қатар органолептикалық, физика-химиялық сапа кӛрсеткіштері, технологиялық қасиеттері сақталатын, ӛнімнің жаңа түрін жасап шығару ӛте маңызды. Ғылыми-теориялық зерттеулер негізінде сүт сарысуы қосылған сиыр етінен жасалған шалаӛнімнің технологиясы жасалды. Витаминді және минералды құрамын түзейтін тағамдық компанентер таңдалды. Нәтижесі – сапалы және органолептикалық тұрғыдан теңгерілген ӛнім Ӛнім физика-химиялық, органолептикалық кӛрсеткіштерге зерттеліп, дайын ӛнімнің тағамдық қауіпсіздігі анықталды. Сүт сарысуы қосылған сиыр етінен жасалған шалаӛнім – дәстүрлі тұздықта жасалған кебептен жақсы балама, ӛйткені олар тек пайдалы және экологиялық қауіпсіз ӛнім болып табылады.

   Қазіргі  уақытта  желілік  мүмкіндіктер  мен  технологияларды  пайдалану мемлекеттің саясаты мен қауіпсіздігі үшін айқын бол түсуде. Егер әлемде бүгінгі күні кәдімгі қару-жарақ пен жаппай қырып-жою қаруы саласындағы стратегиялық теңгерім сақталып жатса, киберкеңістіктегі тепе-теңдік мәселесі ашық болып қала беруде, ал егер ашығын айтсақ, бұл мәселеде тепе-теңдік жоқ десек те болады. Мақала ӛздігінен үйренуге қабілетті алаптивті сараптама жүйесін құру негізінде компьютерлік жүйелердегі аномалиялар мен киберқауіптерді зияткерлік айырып тану жүйелерінің тиімділігін арттыру тақырыбына арналған. Киберқауіпсіздік мәселелерінде сараптамалық жүйе үшін білім базасын қалыптастырудың әзірленген алгоритмі қауіптер, аномалиялар мен кибершабуылдар белгілерін кластерлеудің белгілі статистикалық және қашықтық параметрлерін ескереді. Киберқауіпсіздік міндеттеріндегі сараптамалық жүйелер үшін білім базасын қалыптастыру міндетін шешу үшін бағдарламалық модульдердің сипаттамасы ұсынылған.

   Брэггтың талшықты торының сипаттамаларын әзірлеу бойынша кӛптеген ғылыми жұмыстар бар. 100-ден астам ғылыми жұмыстар қаралды. Зерттелген ғылыми жұмыстарды негізгі қарастырылған тақырыптар мен бағыттар бойынша бірнеше үлкен топтарға жіктеуге болады: Брэгга талшықты торын құру кезінде негізгі есептерді шешу (құру әдістерін қарастырады),  Брэггга  торын  модельдеу  және  Брэгга  талшықты торынан  сигнал сипаттамаларын зерттеу жолымен теориялық үлгіден алынған нәтижелерді практикалық нәтижелермен салыстыру.

   Мақалада заңдылықтарды анықтау үшін сенсордың негізгі параметрлері келтірілген, торға енгізілген  сәулелер  мен  кері  шағылысқан  сәулелер арасындағы ӛзара  әрекеттесудің заңдылықтарын ескеру қажет. Модельді құру үшін тиімді сыну кӛрсеткіші, тор кезеңі, тордың ұзындығы, аподизациялық  коэффициент  және  басқа  кіріс  параметрлері  сияқты сенсор әзірлеушілері арасындағы негізгі параметрлерді анықтау қажет. Практикалық зерттеулер нәтижесінен тор арқылы ӛткен кіру және шығу сигналдарының амплитудалық мәнін анықтауға болады.

   Ӛсіп келе жатқан бәсекелестік жағдайында және, демек, ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялардың маңыздылығында компьютерлік желілердің қажетті қауіпсіздігін қамтамасыз ету міндеті ерекше орын алады. Осалдықтар желінің қауіпсіздігіне айтарлықтай әсер етеді. Мақала қол жеткізуді басқару және басқару жүйесін (АБЖ) енгізуге арналған құрылымдық компоненттерді зерттеуге арналған. Бәсекеге қабілетті SDMS прототипі жасалды және сыналды. Ұсынылған шешім браузері бар және сымсыз Wi-Fi желісіне қосылу мүмкіндігі бар кез келген құрылғыны қолдана отырып жүзеге асырылуы мүмкін. Әзірленген СМЖ-нің Қазақстан  нарығында  баламасы  жоқ.  Жалған  тәсіл, қолданыстағыдан айырмашылығы, кәсіпорындағы бизнес-процестерді жалпы цифрландырудың қазіргі тенденцияларын ескеретіні кӛрсетілген. Минималды ресурстарды қолдана отырып, кәсіпорындар ақпараттық ресурстарды қорғау аймақтарында тиімді АБЖ енгізе алады.

Кибер-қорғалған  ақпараттық-компьютерлік  желіні  (IVS)  адаптивті басқарудың тұжырымдамалық моделі сипатталған. Петри торларының аппаратын қолдана отырып, пайдаланушылардың қол жеткізу құқығын адаптивті басқару мәселесін шешудің мысалы қарастырылған. Сәйкес үлгі енгізіліп, PIPE v4.3.0 және Petri.Net Simulator пакеттерінде модельдеу жүргізілді. 2.017. Ақпараттандырудың кез-келген нысаны сияқты, АТТ ақпаратты қорғау және киберқауіпсіздік (CRL) мәселелерін шешуді талап етеді. OBI IVS тиімді қауіпсіздік жүйелері мен CIRT құрудағы жалпы бастапқы міндет қорғаныштың нақты объектісін зерттеу, ықтимал зиянкестердің (компьютерлік шабуылдаушы – KZL) және киберқауіптердің модельдерін құру міндеті болып қала береді. Кӛптеген мамандардың пікірінше, уақытша ұстау изоляторларының әртүрлі қауіпсіздік жүйелерінің функционалды модельдерін Петри нет теориясы тұрғысынан сипаттау мүмкіндігі перспективалы болып кӛрінеді. Жоғарыда аталған қадамдарды орындау ақырында ақпараттық қауіпсіздік жүйелеріне (SZI) IVS OBI сәйкес талаптарды қамтамасыз етеді. Түйін сөздер: киберқауіпсіздік, ақпараттық қауіпсіздік, Petri net, киберқауіпсіздік.

  Бұл мақалада мұнай және газ қабаттарын гидрожару кезінде қолданылатын, қабаттың арасында қалатын ұсақ түйіршіктер – проппанттарды дайындау әдістері сипатталады. Ӛндірілген пропантты іске асыру нәтижесінде алынған техникалық нәтиже – эксплуатациялық ӛнімділігі жоғары және құны тӛмен пропант бӛлшектерін алу және оны қолдану арқылы қабаттағы сұйықты ӛндіру құнын тӛмендету. Проппант туралы ақпарат, яғни тығыздығы, химиялық құрамы, сфералылығы және беріктілік қоры сияқты ақпарат ұсынылады. Ұсынылған технология жеңіл салмақты (яғни тӛменгі тығыздықпен), ұшпа күлдің айтарлықтай үлесін қамтитын керамикалық проппанта материалдарына қатысты. Сонымен қатар проппантты дайындау үшін ұшпа күлді пайдаланудың артықшылықтары туралы мәліметтер келтіріледі. Тығыздығы аз және беріктілігі жоғары боксит, ұшпа күл, кварц құмы және балшық негізіндегі проппантты дайындау әдісі сипатталады.

Ұялы құрылғылардың ӛсуі пайдаланушының ақпаратын қорғаудан бастап, ұялы байланыс операторларын олардың қызметтерін жалған пайдаланудан қорғауға дейін: SIM карталарын клондау, зиянкестердің жеке серверлері арқылы сыртқы трафикті бағыттау және т. б. қауіпсіздіктің кӛптеген аспектілерін қамтиды. Біртіндеп және сӛзсіз дамып келе жатқан ұялы байланыс желілеріне қойылатын негізгі талаптар: ӛткізу қабілеті жоғары; капитал шығындарының аздығы; тӛмен шығындар. Бұл аспектілер аз ақшаға байланыс қызметтеріне жоғары жылдамдықты қол жетімділіктің қажеттілігімен түсіндіріледі. Сондықтан радиоға қол жеткізу технологиялары мен ұялы желілер үнемі дамып келеді және радио ресурстарын тиімді пайдалануға қол жеткізуге тырысады. Осы шешімдердің бірі – ауытқуларды анықтау. Бұл мақалада ұялы байланыс операторларының желілеріндегі Big Data ақпараттық қауіпсіздігі мәселелері талқыланады. Ұялы желілерде аномалияны анықтаудың ерекшеліктері.

   Нан – ӛте жоғары калориялы ӛнім, оның құрамында кӛмірсулардың 50 %-ы бар. Нанның құрамында адамға қажет нәрлі заттар бар. Олардың ішінде белоктар (12,5 % дейін), кӛмірсулар (75 % дейін), витаминдер (B1, B2, PP), минералдар (Ca, K, P, Na, Mg), диеталық талшық. Нанды тұтынудың  арқасында  адам  кӛмірсуларға  деген  қажеттілігін жартысына  жуығын қанағаттандырады, үшіншісі – ақуыздарға, жартысынан кӛбі – В тобындағы дәрумендерге, фосфор мен темір тұздарына. Мақалада Шығыс Қазақстан облысының Семей қаласында ӛндірілген бидай нан сапасының негізгі кӛрсеткіштерін зерттеу нәтижелері келтірілген. Семей қаласы бойынша ӛндірушілер шығаратын нан сапасының салыстырмалы сипаттамасы келтірілген.

   Бұл мақалада ұшақтың борттық радиолокациялық станциясын басқаруға арналған электромеханикалық  жетек  жүйесін  модальды  басқару зерттеледі. Ұшу аппараттарының борттық радиолокациялық станцияларында электромеханикалық жетек жүйесі жүктеме бұзылысының әсерін және басқарудың беріктік сипаттамаларын жақсарту үшін жұмыс нүктесінің ӛзгеруін жеңуі керек. Бұл мәселені қарастыра отырып және электромеханикалық жетек жүйесінің жүктемесінің үлкен инерциялық және тӛмен қаттылығын ескере отырып, бұл жұмыста модальды басқару заңын қолданудың орындылығы зерттелді. Модальді басқару пайда болатын серпімді тербелістердің жолын кесуді қамтамасыз етеді, ӛйткені ол жүйенің қажетті сипаттамалық полином түрін таңдауға мүмкіндік береді. Жүйенің ӛтпелі сипаттамасына қойылатын талаптар жүйеде баттерворт полиномын пайдалану арқылы қамтамасыз етіледі. Модальды басқарумен синтезделген басқару жүйесін модельдеу жүргізілді. Модельдеу нәтижелері синтезді модальды басқару параметрлердің бұзылуы мен жүктеме бұзылыстарын тиімді жеңуге
мүмкіндік беретінін кӛрсетеді.

   Бұл мақалада ұшу аппаратының параметрлері мен оның күйі туралы толық ақпараттары бар мысалға сай стационарлық емес сызықты объект үшін оңтайлы басқару зерттеледі. Ұшу аппараттарының ауытқу жағдайындағы бүйірлік қозғалысы қарастырылады. Қарастырылып отырған басқару объектісінің математикалық моделі бесінші ретті дифференциалдық теңдеулер жүйесімен сипатталады. Басқару рӛлі ретінде элерондар және биіктік рулінің ауытқуы кӛрсетіледі. Оңтайлы басқару және сапа функциясының оңтайлы мәні үшін ӛрнектер алынған. Matlab пакетінің бӛлігі болып табылатын Simulink-те зерттелген басқару жүйесін модельдеу нәтижелері, егер объектінің параметрлері мен күйі толық белгілі болса, ұшуды тұрақтандыру мәселесі үшін оңтайлы басқарудың тиімділігін растайды. Күй векторының компоненттері үшін ӛтпелі процестердің графиктері алынды.

   Ет ӛнімдерінің ассортиментін кеңейту және сапасын жақсарту бағыттарының бірі-жануарлар мен ӛсімдіктерден алынатын шикізатты кешенді пайдалану. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету тамақ ӛнімдерін ӛндірудің негізгі талабы болып табылады. Ет-сүйек пастасы − бұл ірі қара малдың қабырға және омыртқалы сүйектерін ӛңдеу арқылы алынған біртекті масса. Паштет рецептіне ет- сүйек пастасын қосу минералдардың теңгерімді құрамын қамтамасыз етеді. Ет-сүйек пастасы қосылған паштет рецепті мен технологиясы жасалды, оның минералды құрамы Ca:P қатынасы бойынша ұсынылған стандартқа жақын (1:1.1). Азық-түлік қауіпсіздігі химиялық заттардың, физикалық ластағыштардың, микробтардың және токсиндердің құрамы арқылы  анықталады.  Тамақ қауіпсіздігінің  микробиологиялық, физикалық  және  химиялық кӛрсеткіштері МЕМСТ сәйкес нормативтік кӛрсеткіштермен реттеледі. Ет пасталарын зерттеу және дамыту азық-түлік ӛнімдері нарығының қазіргі жағдайы мен сұранысы жағдайында ӛзекті тақырып болып табылады.

   Қазіргі уақытта жалпы ет ӛндірісінде ет технологиясының жаңа түрлерін жасау кӛптеп қарастырылған. Ет ӛнімдерінің жасалу технологиясын дамыту барысында, бірнеше әдістерді қолдану тиімді болып келеді. Соның ішінде кеңінен қолданысқа еніп келе жатқан ет эмульсия қоспалары болып саналады. Ет эмульсия қоспаларын жасау үрдістерін дамыту мақсатында, кӛптеген зерттеу жұмыстары жазылып, ғылыми тәжірибелер ӛткізілген. Мақалада ет ӛнеркәсібінде қолданылатын эмульсия қоспасының қолданылуы қаралады. Қарастырылған ғылыми мақалалар негізінде, сонымен қатар, ғылыми-техникалық деректерді қолдана отырып, ет эмульсиясы қоспаларын ет ӛндірісі үшін қолдану маңызды болып саналды. Ет эмульсиялары қолдану кӛптеген ӛнеркәсіп үшін ең тиімді әдіс болып есептелді. Себебі, ет эмульсия қоспасы ет ӛнімдерін ӛндіру кезіңде үрдістің жылдам жүруіне жәнеде ӛнімнің тағамдық және биологиялық құндылығын жоғарлатуға мүмкіндік береді.

Сүтқышқылды ӛнімдерінің биологиялық құндылығы мен емдік қасиеттерін арттырудың маңызды шарты − адам ағзасында ӛмір сүретін лакто − және бифидобактериялардың тірі жасушаларының кӛп мӛлшерін шоғырландыру, сонымен қатар пайдалы микрофлораның ӛсуі мен дамуын белсендіру. Жоғары  асқазан-ішек  жолында қорытылмайтын лакто- және бифидобактериялардың - промоторлары пребиотиктерді қолдану сӛзсіз қызығушылық тудырады.
   Сүтқышқылды ӛнімдерді ӛндіруде пребиотиктерді пайдалану, ӛнімге тек қана функционалды қасиеттер беру үшін ғана емес, сонымен бірге дайын ӛнімнің органолептикалық кӛрсеткіштерін арттыруға, сапасын жақсартуға мүмкіндік беретіндігін атап ӛтуге болады.

   Бұл мақалада ешкі сүті негізінде дайындалған сүтқышқылды ӛнімдердің органолептикалық, физика-химиялық және биохимиялық қасиеттеріне талдау жүргізілді.

Мақалада студенттерге қызмет кӛрсету орталығы – бұл қызмет алу кезінде ашықтық пен қол жетімділікке жағдай жасауға, қызмет кӛрсетудің жоғары стандарттарын қамтамасыз етуге, сыбайлас жемқорлық қауіптерінің алдын алуға, білім беру сапасын арттыруға және академиялық адалдық қағидаттарын ілгерілетуге арналған университеттің сервистік орталығын құру туралы баяндалады.

   Стyдeнттeргe қызмeт кӛрсeтy oртaлығы дa "Цифрлық Қaзaқстaн" мeмлeкeттік бaғдaрлaмaсын жүзeгe aсырyғa бaғыттaлғaн, oның мaқсaты қызмeт кӛрсeтy стaндaрттaры нeгізіндe "бір тeрeзe" қaғидaты бoйыншa oқy-білім бeрy прoцeсінің қызмeттeрін жылдaм жәнe сaпaлы ұсынy бoлып тaбылaды.
   Қaзіргі aқпaрaт aлмaсyдің жылдaмдығы aртқaн зaмaндa, интeрнeт жүйeсінің мaңызы күнeн күнгe дaмып ӛз қaжeттілігін aрыттырyдa. Әринe интeрнeттің жұмысын түрлі вeб қoсымшaлaр мeн сaйттaр жүргізeді. Қaй сaлaдa бoлмaсын кeз-кeлгeн кoмпaния бoлсын, үлкeн мaгaзиндeр, түрлі мeкeмeлeрдe ӛздeрінің жeкe вeб қoсымшaлaры бaр. Oлaр oсындaй вeб қoсымшaның кӛмeгімeн aдaмдaрмeн қaрым-қaтынaс oрнaтaды, ӛздeрінің қызмeтін, тayaрлaрын тaныстырaды.

Жиынтық альфа / бета-сәулеленуді ӛлшеу – радиоэкология, қоршаған орта мониторингі және ӛндірістік қолдану саласында скринингтік әдіс ретінде кеңінен қолданылатын маңызды радиоаналитикалық процедуралардың бірі болып табылады. Бұл жұмыстың мақсаты − ауыз судағы жиынтық альфа / бета белсенділігін анықтаудың жақында қолданылған стандартты әдістері туралы ақпарат жинап, қазіргі жағдайға жалпы шолу жасау және олардың мүмкіндіктерін бағалау. Үлгілерді дайындау әдістері − мысалы, буландыру, бірге тұндыру − және анықтау жүйелері − мысалы, газ ағынды пропорционалды есептегіш, сұйықтық сцинтилляциялық есептегіш және сцинтилляциялық есептегіш − әдеби деректер негізінде салыстырылды. Жұмыс барысында келесі параметрлер талданды және талқыланды: фон, есеп  тиімділігі, кедергі, үлгінің сыйымдылығы, минималды анықталатын белсенділігі, типтік есеп уақыты, сынама дайындауға кететін уақыт.

   Тамақ ӛндірістерінде кесуді әртүрлі механикалық қасиеттері бар материалдарды ұсақтау үшін қолданады. Бұл мақалада тамақ ӛндірісіндегі кесу процесінің қолданылуы, маңызы және машинаның тиімді жұмыс істеуіне әсері жайлы айтылған. Кесілетін материалдардың қасиеттерінің әртүрлі болуына сәйкес кесу тәсілдерінің және жұмысшы механизмдер түрлерінің әртүрлі болуын қажет ететіндігі және кесу режимдерін таңдау тәсілдері кӛрсетілген. Мақалада статикалық режимде кесу түрлері жіктеліп, шауып кесу мен сырғанап кесу режимдерінің айырмашылықтары талданып берілген. Сонымен қатар материалдарды кесуге жұмсалған жалпы жұмыс құраушыларының қатынасы сырғанау бұрышымен анықталатын материалдардың қасиеттеріне және кесу түрлеріне байланысты болатыны талданып, кӛрсетілген.
   Мақала ет ӛндiрiсiнiң жұмысшыларына арналған және жоғары оқу орнында оқитын студенттердiң де ет ӛндiрiсiнде қолданылатын жабдықтармен танысу кезiнде пайдаланулары мүмкiн.

   Кез келген тоңазытқыш қондырғыларының маңызды тораптарының бірі – конденсатор. Дәл осы құрылғы буландырғышпен бірге жүйеде жылу алмасудың қажетті деңгейін қамтамасыз етеді. Бұл мақалада екі түрлі режимдегі конденсатордың ақаулары қарастырылады, зертханалық стендте жүргізілген эксперименттердің нәтижелері талқыланады. Тоңазытқыш қондырғысының толық циклын орындау кезінде ақаулы жұмыс режимдеріндегі конденсатордың жұмысы зерттелді. Мұндай жағдайда бүкіл жүйенің әртүрлі бӛліктері қалай әрекет ететіні қарастырылады. Эксперименттік түрде конденсатордың бітелуі мен жеткіліксіз ӛнімділігі жалпы қондырғының энергия шығыны мен тиімді жұмысына әсері анықталды. Зертханалық қондырғыда алынған нәтижелер оларды неғұрлым ӛнімді қондырғыларда пайдалануға қажетті тәуелділікті алу үшін интерпритациялауға, сонымен қатар тоңазытқыш қондырғыларын эксплуатациялау кезінде критикалық ақаулықтарды болдырмауға мүмкіндік береді.

   Осы жұмыста Электрондық денсаулық сақтау саласындағы қазіргі заманғы үрдістерге талдау жүргізіледі, Қазақстан Республикасындағы (ҚР) медицинаны цифрландырудың ӛтпелі және негізгі процестері, Электрондық денсаулық сақтаудың негізгі мақсаттары мен міндеттерін іске асырудың табыстылығына әсер ететін түйінді факторлар, сондай-ақ тұтастай алғанда цифрландыру барысына теріс әсері бар факторлар қарастырылады. Медициналық ақпараттық жүйелердің коммерциялық әзірлемелеріне талдау жүргізіледі және ұлттық IT компаниялары әзірлеген ӛнімдер функционалының  пациенттердің  мүдделеріне қатысты медициналық ақпараттық жүйе мен денсаулық сақтау жүйесінің барлық қажеттіліктеріне сәйкестігі дәрежесі ұсынымдық негізде медициналық процестерді цифрландыруға қатысты озық шетелдік тәжірибе сипатталған. Сондай-ақ, жұмыста халықаралық сарапшылардың ҚР АЭА жай-күйі мониторингіне қысқаша талдау келтірілген.

   Мақалада кәзіргі таңдағы ӛсімдік қоспаларымен байытылған функционалды құрама ет ӛнімінің рецептурасы жетілдіріліп, технологиясын жасау қарастырылған. Дайын пісірілген шұжық ӛнімінің органолептикалық, физика-химиялық зерттеулерінің талдауы жүргізіліп, нәтижелері кӛрсетілген. Ӛсімдік компоненттері (жүгері, зығыр және жасымық ұны) қосылған шұжықтың химиялық құрамы ӛзгереді, ӛнімнің тағамдық құндылығы артып, ӛнімге функционалды бағдар береді. Рецептурасына ӛсімдік қоспаларын енгізу, ӛнімдерді ақуыздармен, дәрумендермен және минералды заттармен байытады. Сонымен қатар ӛнімнің калориялық құрамын едәуір азайтуға мүмкіндік береді. Құрама ет ӛніміне ӛсімдік қоспаларын қосу, пісірілген шұжық ӛнімінің дәмдік қасиеттерін жақсартуға, функционалдық қасиеттерін арттыруға, физикалық және химиялық кӛрсеткіштерін жақсартуға, пісірілген шұжықтардың ассортиментін кеңейтугу мүмкіндік береді. Ӛсімдік компоненттерін қосу арқылы алынған пісірілген шұжық ӛнімі жоғары тағамдық және биологиялық құндылыққа ие болды.

   Мақалада геродиетикалық бағыттағы ӛнімді жасау мақсатында жасымық ұнды еттен кесектелген жартылай фабрикаттардың рецептураларында пайдалану бойынша зерттеу нәтижелері ұсынылған. Геродиетикалық тамақтану үшін жаңа тамақ ӛнімдерінің технологиясын әзірлеу-ғылыми, экологиялық ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік маңызы бар міндет болып табылады.

   Салыстырмалы түрде бидай ұнының құрамымен жасымық ұнының химиялық құрамы зерттелді. Ет-ӛсімдік жартылай фабрикатының ингредиенті ретінде жасымық ұнды таңдау негізделген. Жартылай фабрикаттардың қолайлы тұтынушылық қасиеттерін сақтай отырып, олардың тағамдық құндылығын арттыруға мүмкіндік беретін олардың барынша мүмкін болатын дозасы белгіленген. Ет фаршына ӛсімдік қоспасын (жасымық ұнды) қосу ет-ӛсімдік жартылай фабрикаттарын құруға мүмкіндік берді, олардың аминқышқыл құрамы етке қарағанда, геродиетикалық тамақтану ерекшелігіне сай келеді.

   Бұл мақалада sous-vide технологиясы туралы ұғым талқыланады. Бұл технология тамақ ӛнеркәсібіндегі молекулалық тағамдардың әдістерінің бірі болып табылады. Әдеби және шетелдік ғылыми зерттеулері туралы ақпарат кӛрсетілгені. Жаңа тамақ ӛнімдерін жасауда молекулалық технология әдістерін қолдану сипатталған. Бұл технологияның дәстүрлі технологиялардан ерекшеліктері мен айырмашылықтары қарастырылады. Sous-vide технологиясы термиялық ӛңдеу мен сақтау уақыты мен температурасын қатаң сақтай отырып, органолептикалық кӛрсеткіштер мен микробиологиялық қауіпсіздікті дәл бақылауға мүмкіндік береді. Осы технологияны қолдана отырып ӛңделген ӛнімнің сапа кӛрсеткіштері мен микробиологиялық қауіпсіздігінің әсері туралы микробиологиялық зерттеулердің нәтижелері келтірілген. Зерттеу нәтижелері бойынша микроорганизмдердің ӛсуі 3-5 есе тӛмен, соған байланысты дайын ӛнімнің сақтау мерзімі 72 сағатқа ұзарады.

   Мақалада белгілі теориялық модельдерді ескере отырып, жол жамылғысының қайтымсыз деформацияларының пайда болуын болжау мәселелері қарастырылады, сонымен қатар автор ұсынған уақыт ӛте келе жол жамылғысының тегістігін ӛзгерту моделінің негізінде. Болжамды модельдерде жол конструкциялары материалдарының қабаттарында қайтымсыз деформацияны қалыптастыру процестеріне елеулі әсер ететін бірқатар факторлар ескерілмейтіні анықталды: сондай-ақ орташа жӛндеу кезінде тегістейтін қабаттардың қалыңдығын нормалау ретінде жалпы пайдаланымдағы автомобиль жолдарын пайдаланудың практикалық проблемалары қаралды. Кӛрсетілген кеңістікті ӛтеу үшін бастапқы бойлық тегістікке және нормативті деңгейге байланысты тегістеу қабаттарының қалыңдығын тағайындау алгоритмі ұсынылады, оған эмпирикалық жолмен алынған қалыңдықтың нормативтік кӛрсеткіштері арқылы қол жеткізіледі. Қазақстан Республикасының шарттары үшін тиісті іс-қимыл алгоритмі келтірілген.

   Кӛптеген зерттеулерге және әртүрлі кӛмірді жағу кезінде қазандық жабдықтарын жобалау мен пайдаланудың үлкен тәжірибесіне қарамастан бу және су жылыту қазандықтарының жылыту беттерін ластану мәселелері ӛзектілігін сақтайды. Қазандықтың жұмыс беттерінің ластануы жылу беру коэффициентінің, тиімділік коэффициентінің және жылу қуатының тӛмендеуіне әкеледі. Қазандық трактілеріндегі түтін газдарының шӛгінділері аэродинамикалық кедергіні арттырады және нәтижесінде түтін сорғыштары тұтынатын электр энергиясының шығыны артады. Шӛгінділерден тазарту кезінде қазандық агрегаттарын жиі іске қосу және терең түсіру қыздыру беттерінің тез тозуына әкеледі, жабдықтың сенімділігін тӛмендетеді, жӛндеу және қалпына келтіру жұмыстарының кӛлемін арттырады, қазандықтың жұмыс ресурсын тӛмендетеді. Мақалада қазандық агрегаттарын шӛгінділерден тазартудың заманауи әдістерін зерттеу нәтижелері және Семей қаласының 1-ЖЭО КВТ-116, 3-150 қазандық агрегатының қызу бетін тазарту технологиясын таңдаудың негіздемесі келтірілген.

   Мақалада ауыр жүк кӛліктері паркін ұлғайту тенденциясы және жол активтерін басқару жүйесіне бейімделу тәсілдері қарастырылады. Ақауларды жою материалдардың деформациясын қалыптастыруды аяқтау сатысында жүзеге асырылатыны атап ӛтілді, бұл кешіктірілген, кейде тиімсіз және қымбат шешім болып табылады. Сондықтан, жол конструкциясы жұмысының істен шығуын сипаттайтын жӛндеу іс-шаралары автожол элементтерінің сақталуы мен ұзақ мерзімділігіне бағытталған іс-шаралар тізбегіндегі соңғы кезең болуы тиіс. Сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы жол активтерін басқару жүйесінің нормативтік олқылықтары сипатталған, олардың негізгісі нормалаудың қолданыстағы қатаң ұйғарынды әдісінің икемді параметрлік әдіспен үйлеспеуі болып табылады. Соның салдарынан бұл жол-жӛндеу жұмыстарының стратегиясын қарқынды басқаруға мүмкіндік бермейді және нормативтік-техникалық құжаттарды белгілі бір бағыттарда пайдалану қажеттілігін жоққа шығарады.

   Бұл мақалада биосутегі алудың негізгі әдістері туралы ақпарат берілген, құрамында кӛміртегі бар шикізаттарды қышқылдық гидролиздеудің және жарықсыз ашытудың механизмі сипатталған. Анаэробты жағдайда жарықсыз ашытуды жүзеге асыратын, сутегі түзетін бактериялардың негізгі түрлері келтірілген, Escherichia coli бактериясының сутегі ӛндірудегі артықшылықтары кӛрсетілген.
   Сондай-ақ сыра бытырасы және спирттен кейінгі астық бардасын қолдану арқылы жүргізілген биосутегі алу бойынша зерттеулердің сипаттамасы мен негізгі нәтижелері баяндалған, мұнда әртүрлі шикізат концентрациясы және алдын ала ӛңдеу шарттары бар субстраттардың тотығу-тотықсыздану әлеуетінің (ТТӘ) және рН кӛрсеткіштері зерттелген. Бактерияны қолдану мен шикізатты ӛңдеудің тиісті жағдайларында сыра бытырасы мен спирттен кейінгі астық бардасының 4 % және 10 % концентрациясы бар субстраттарынан кӛрсетілген уақыт ішіндегі ТТӘ ӛзгерістерінің қисықтары тұрғызылды.

   Мақалада шикі сәбіз тортын зерттеу нәтижелері келтірілген. Торт-сәбіз шырынын ӛндіру кезінде алынған сәбізді ӛңдеу ӛнімі. Сәбіз тортын құрама жем ӛндірісінде қолдануға болады, тамақ ӛнімдеріне қосылады, диеталық қоспаларды, функционалды тағамдарды дайындау үшін қолданылады. Сәбіз тортының ерекше қасиеттері ондағы диеталық талшықтардың, дәрумендер мен минералдардың кӛп мӛлшеріне байланысты. Сәбіз торты негізгі тағамдық қоректік заттардың құрамына зерттелді. Мақалада сары май ӛндірісінде тортты пайдалану да қарастырылады. Осы мақсатта торт кептіріліп, туралған түрде майға қосылады. Дайын сары майда химиялық құрамы, тағамдық талшықтардың құрамы зерттелді, органолептикалық кӛрсеткіштер анықталды.

   Мақалада етті бағыттағы балапандар рационында жүзім сығындысының ұнын қолданудың экономикалық тиімділігіі мен құс етінің және одан жасалатын дайын ӛнімдердің сапасы мен қауіпсіздік кӛрсеткіштеріне әсер ету нәтижелері кӛрсетілген. Сонымен қатар жүзім сығындысының ұны биологиялық белсенді заттарға бай, сол себепті жаңа жемдік азық құстарды азықтандыруда биологиялық рационның құндылығын арттырады, екінші жағынан құрама жем құрамына кіретін кобальт, марганец, цинк тұздарының шығынын азайтады. Жүзім сығындысының ұнын азықтық мақсатта қолдана отырып 2 мәселені шешуге болатыны дәлелденген: біріншісі – қалдық ӛнімді еттік балапандарды азықтандыруда қолдана отырып экологияны сақтау; екіншісі – жүзім сығындысының пайдалы қасиеттерін пайдалана отырып балалар тамақтануына арналған таптырмас шикізат және қауіпсіз ӛнім алу.

   Мақалада жылқы еті негізінде ет жартылай фабрикаттарын ӛндіру технологиясы жасалды, сақтау процесінде дегидрокерцетиннің ет жартылай фабрикаттарының липидтерінің май қышқыл құрамына әсері зерттелді. Дегидрокерцетин ет ӛнімдерінің жарамдылық мерзімін 1,5-3 есе арттыруға, тағам компоненттерінің ӛзін-ӛзі тотығу реакциясын үзуге ықпал етті. Тоңазытып сақтау кезінде ет жартылай фабрикаттарының липидтерінің май қышқылының құрамын зерттеу жартылай фабрикаттарды ӛндіруде енгізілген антиоксиданттың антиоксиданттық әсерін (дегидрокерцетин) кӛрсетеді. Әзірленген ӛнімдердің жоғары дәмін кӛрсетті. ДКВ пайдалану және шикізатты ӛңдеудің қарқынды әдістерінің режимдері технологиялық процестің ұзақтығын қысқартуға мүмкіндік берді және дайын ӛнімдердің биологиялық және тағамдық құндылығын арттырып отыр. Сақтау кезінде үлгілердің ылғалдылығының ӛзгеруін бақылау кӛрсеткіштің ауытқуында айқын кӛріністі анықтаған жоқ, бірақ ет жартылай фабрикаттарының жоғары ылғалды ұстап тұру қабілетін кӛрсетті.

   Мақалада ет ӛнімдерінің жаңа түрлерін әзірлеу кезінде олардың формулаларын бағалау критерийлерінің бірі ақуыз мен майдың оңтайлы қатынасы тұрғысынан ӛнімнің химиялық құрамын қалыпқа келтіру үшін асқабақ ақуызы мен кӛмірсулар кешені бар шұжық ӛнімдерінің рецептуралары дайындалды. Асқабақ-ақуыз-кӛмірсулар кешенін қолданудың маңыздылығын, сондай-ақ оларды енгізудің таңдалған деңгейінің дұрыстығын растау үшін дайын ӛнімнің тағамдық және биологиялық құндылығы мен амин қышқылдық құрамы зерттелді. Нәтижесінде дайындалған шұжықтардың ақуыз компонентінің биологиялық құндылығының кӛрсеткіштері бақылауға қарағанда жоғары мәнге ие екендігі анықталды. Шұжықтардың сапалық кӛрсеткіштері мен биологиялық құндылығын зерттеу кезінде тәжірибелік үлгі ӛнімі ақуыздардың массалық үлесі бойынша бақылау үлгісінен 5,21 % жоғары болды.

   Ақпараттық технологиялар мен жүйелерді қолдану масштабтарының жаһандануына байланысты, олардың үздіксіз жұмыс жасауын қамтамасыз етудегі ең басты мәселе – деструктивті және рұқсат етілмеген басып кірулерден электронды ресурстардың киберқауіпсіздігі мен ақпараттық қауіпсіздігі. Мақалада киберқауіптер мен ауытқуларды (аномалии) танып білу мәселелеріндегі интеллектуалдандырылған шешімдерді қолдау жүйесінің (ИШҚЖ) білім базасында сапалық кеңістікті құру алгоритмі мен әдісі баяндалды. Әзірленіп жатқан ИШҚЖ-сін автономды түрде киберқауіпсіздік қызметтерінің аналитиктері, сонымен қатар ақпаратты қорғау жүйелерінде кешенді түрде де қолдануға болады. Ұсынылған алгоритмдер жаңа қауіптер пайда болған сайын білім қорын динамикалық түрде толтыра отырып, қауіптерді, әсіресе, сапалары қиын түсіндірілетін қауіптерді анықтау мен анализдеу уақытын қысқартуға және ақпараттандыру объектілеріне тӛнетін шабуылдарды, ауытқуларды (аномалии), қауіптерді табу жүйелерінің жалған іске қосылу санын азайтуға мүмкіндік береді.

   Қaзipгi тaңдa қaлaлық opтaның лacтaну caпacын бaғaлaу жәнe aнықтaу үшiн ӛзeктi мәceлeлepдiң бipi бoлып oтыp. Aқ қaйың eкпeлepi ӛзiнiң биoлoгиялық-экoлoгиялық epeкшeлiктepi apқacындa жиi пaйдaлaнылaды жәнe-oлap бiздiң aймaқтың ipi ӛнepкәciп opтaлықтapының aумaғындa қopғaныштық opмaн eкпeлepiн құpудa қoлдaнылaды. Aқ қaйыңның жaпыpaғының тaбaқ плacтинacынa жүpгiзiлгeн мopфoмeтpиялық тaлдaу, флуктуpaлық acиммeтpия әдicтepiмeн жәнe жaпыpaқ тaқтacының кӛлeмiн ӛлшeумeн тexнoгeндi жүктeмe әcepiнeн жaпыpaқтың ӛзгepicкe ұшыpaғaны aнықтaлды. Жaпыpaқтapдың cынaмaлapы қaлaлық Жacтap caябaғының 4 cынaмa aймaғынaн ipiктeлiп aлынды. Acиммeтpияны флуктуaциялaйтын eceптeу М. Зaxapoвтың әдicтeмeci бoйыншa жүpгiзiлiп жәнe eceптeлiндi. Cынaлaтын aумaқтapдa жaпыpaқтap acиммeтpияcының кӛpceткiшi бoйыншa шapтты дәpeжeдeн acып түceдi жәнe тaбaқ бeтiнiң aудaны oлapғa түceтiн жүктeмe дәpeжeciнe бaйлaныcты бoлaды. Aлынғaн зepттeу нәтижeлepi қaлaлық opтa жaғдaйындa aқ қaйын aғaш eкпeлepi лacтaнуғa ұшыpaғaнын кӛpceтeдi. Флуктуaциялaушы acиммeтpия әдiciн қaлaлық opтaның биoиндикaцияcы үшiн әдicтepдiң бipi peтiндe кeңiнeн қoлдaнуғa бoлaды. Ocы әдicтiң тиiмдiлiгiн кӛpceту apқылы қopшaғaн opтaғa тигiзeтiн әcepiн бaғaлaп жәнe тaлдaу жacaлынды.

   Бұл мақалада Үржар ӛңірінің тұщы су қоймасының омыртқасыздарының түрлік құрамы және биологиясы бойынша жұмыс нәтижелері кӛрсетіліп, Үржар ӛңірінің тұщы су қоймаларының омыртқасыздарының түрлік құрамы анықталып, экологиялық кездесу жиілігі бойынша сипаттамалар берілді. Зерттеу жұмыстары Қусақ, Кӛлденең, Шошқалы, Қатынсу, Үржар, Егінсу, Еміл, Шағантоғай ӛзендері сияқты, кӛптеген әртүрлі мӛлшердегі тоғандарда жүргізілді. Үржар ӛңірінің тұщы су қоймаларының омыртқасыздарын зерттеу нәтижесінде 32 тұқымдасқа жататын 50 түрі анықталды. Үржар ӛңірінің негізгі тұқымдастарына Agelenidae, Libellulidae, Chironomidae, Corixidae, Gerridae. Сирек кездесетін тұқымдастарға Hydrachnidae, Cerambycidae, Lestidae жатқызылды. Сонымен қатар тұщы су қоймасының омыртқасыздарының түрлік қатынастарының кӛрсеткіштері беріліп, су омыртқасыздарының алуантүрлілігі бойынша пайыздық қатынасы кӛрсетілді. Кӛрсеткіштері бойынша Gammarus sp. (35 %), P. marginata (20 %), S. pedemontanum (20 %), I. pumilio (15 %) және O. cancellatum (10 %) болып, осы ӛңірдің негізгі түрлерін құрады.

   Зерттеу аумағындағы жайылымдық алқаптар Қазақстан Республикасы табиғи малазықты алқаптары классификациясының екі – таулы және тау етегіндегі жазықтар бӛліміне жататын оңтүстік қара және қоңырқай-каштанды топырақтардағы орташа таулық жайылымдар мен шабындықтар, ашық-каштанды топырақтағы тӛменгі тау белдеміндегі шалғынды жайылымдар мен шабындықтар, жартылай шӛл белдемінің сұр топырақтарындағы тау етегі жайылымдары, тау етегіндегі тӛменгі шалғынды жайылымдар класстары ретінде кездеседі. Барлық қауымдастықтардың құрғақ массалы жалпы ӛнімділігі, маусым бойынша жем-шӛптік массаның ӛнімділігі, жасыл массаның кебу коэффициенті анықталды. Алынған нәтижелер негізінде зерттелген аумақты малазықты алқаптар ретінде пайдалану бойынша ұсыныстар берілді.

   Мақалада Семей қаласының экожүйенің ластануы, топырақтың қызметі Экожүйенің ластануы – оның бұзылысының бір түрі, топырақтың ластануы – топырақтардың және жалпы экожүйенің бұзылысының ең қауіпті түрлерінің бірі және экожүйедегі антропогенді әрекеттің барлық жағдайларындағы бұзылыстар әсер ету кӛзiнен қашықтығына да тәуелдi
болатындығы жазылған.
   Экожүйеге антропогенді әрекеттің барлық жағдайларындағы бұзылыстар әсер ету кӛзiнен қашықтығына да тәуелдi болады. Кӛпшілік жағдайда барлаушылық (рекогносцирлік) зерттеу кезінің ӛзінде де топырақтардың қарқынды бұзылу аймақтары және жартылай бұзылған топырақтардың таралу аймақтары анықталады. Бұл аймақтардың екеуін де бақылау нысандарының тізіміне қосу керек. Басым кӛпшілік жағдайда буферлiк аймақтың топырақтарының аудандары қарқынды түрде бұзылған жерлердің аудандарынан едәуір кӛп, әрі мониторинг кезінде олардың күйiн бағалау қажет.

   Мақалада зерттеудің нәтижелері келтірілгендей Қоршаған табиғи ортаның сапасын бақылаудың кешенді жүйесінің маңызды құрамды бӛлімі – топырақтың экологиялық монитронигісі. Миграциялы (ауыспалы) орта болып табылатын су мен атмосфералық ауаға қарағанда, топырақ экожүйенің техногенді ластануының әлдеқайда шынайы және тұрақты индикаторы бола алады.
   Сонымен қоса қоршаған табиғи ортаның сапасын бақылаудың кешенді жүйесінің маңызды құрамды бӛлігі – топырақтың экологиялық монитронигісі. Миграциялы (ауыспалы) орта болып табылатын су мен атмосфералық ауаға қарағанда, топырақ экожүйенің техногенді ластануының әлдеқайда шынайы және тұрақты индикаторы бола алады. Топырақ ластаушы заттардың эмиссиясы мен жер бедерінің құрамды бӛліктеріндегі олардың таралуын тура, әрі нақты бейнелейді. Кӛпшілік жағдайда топырақтардың химиялық ластануларына жиі жүргізілетін бақылаулар топырақ жағдайларының мониторингісін шектейді.

  Мақалада Семей қаласының топырағының ластануына, экологиялық жағдайына және механикалық құрамына баға берілген. Топырақты құрамын зерттеу және талдау болып табылады. Топырақтың экологиялық қызметі оның химиялық, физикалық және биологиялық ерекшеліктерімен байланысты. Шығыс Қазақстан ӛндірістік ӛңірлерінде топырақ жамылғысының техногенді бүлінуімен уытты химиялық заттармен ластанады.
   Адам баласы ең алғаш жерді егіншілкке пайдалана бастағанда, топырақ туралы түсінік болмаған, топырақ жер деген ұғым ретінде қалыптасқан. Бұл жай түсінік бірнеше мыңдаған жылдар қажетке жараған, ӛйткені адамзаттың алдында соңғы жүз жылдықта туған проблемалар ол кезде жоқ еді. Соңғы ғасырларда ашаршылықтың кейбір аймақтарда орын алуы, жердің жетіспеуі, эрозия, құрғақтану, топырақтың құнарлылығының азаюы, тағы басқа осындай мәселелерді шешу үшін топыраққа назар аударыла бастады.

   Мақалада Семей қаласының топырағының химиялық құрамын зерттеу барысында далалық кезеңде топырақ қазып алынды. Қаланың Шығыс кентінен топырақтарын салыстыру мақсатында химиялық құрамы анықталды. Зерттеу нысаны ретінде алынған Шығыс кентінен топырақ сынамалары алынды. Ең алдымен аталмыш нысандардың топырақ жамылғысының қолайлы тұсы таңдалып алынды.
   Топырақтың ластануы қоршаған ортаға қауіпті, ӛйткені улы заттар қоректік тізбек арқылы топырақтан ӛсімдікке, ӛсімдіктен жануарға, жануардан адам организміне түседі. Қалыпты табиғи жағдайда топырақта болып жатқан процестердің бәрі тепе-теңдікте болып, онда ӛздігінен тазару процестері жүріп жатады. Адамның шаруашылық қызметінің дамуы барысында топырақ құрамының ӛзгеруі, тіпті бұзылуы жүріп жатыр. Қазіргі таңда планетадағы әрбір адамға бір гектарға жетер-жетпес айдалатын егістік жерден келеді.

   Сығындылардағы антиоксидантты заттардың белсенділігін зерттеу in vitro жағдайында эритроциттер мембраналарының пероксидті гемолиз дәрежесімен анықталды. Жұмыста зімбір мен ара нанының антиоксидантты қасиеттерін, сондай-ақ олардың сығындыларын зерттеу нәтижелері кӛрсетілген: 40/60 (Композиция 1); 50/50 (Композиция 1); 60/40 (Композиция 1). Сығындылар жасуша мембраналарының зақымдайтын факторға − сутегі асқын тотығына тӛзімділігін едәуір арттыратыны атап ӛтілді. Бастапқы материалдардың қатынасы бар зерттелген сығындыдан 50/50 жоғары әсер кӛрсетті. Оның әсері зерттеу барысында қолданылған барлық концентрацияда айқынырақ болды.
   Құрғақ шикізаттан алынған препараттардың сығындыларын қолдану оңтайлы арақатынасты дұрыс таңдау организмнің қоршаған ортаның агрессивті факторларына бейімделу белсенділігін арттыру үшін әлдеқайда тиімді екенін кӛрсетті.

   Этил спирті мен ӛсімдік шикізатын пайдалана отырып, тұлыптар мен академиялық тушкаларды дайындау үшін жануарлардың терілерін сақтау және ӛңдеу тәсілі ұсынылған. 700 этил спиртіне ӛсімдік шикізатының әр түрі мен 1 : 5 ерітіндісінің ара қатынасында гүлдену кезеңінде жиналған қасқырман немесе прутьевидтік дербенниктің және безсіз анабазистің кептірілген жер үсті бӛліктерін қосады. Экспозициядан кейін 2-3 күн бойы консервілейтін сұйықтыққа жануарлардың терілерін салып, ӛңдегенге дейін сақтайды, ол консервілейтін сұйықтықты 1 : 1 қатынасында ағынды сумен сұйылту және 1-2 күн ұстағаннан кейін – теріні кептіру және экспонат дайындау болып табылады. Осылайша ӛңделген тері жеткілікті механикалық беріктігі мен икемділігі бар, микробтық бүлінуге ұшырамайды және мұражай зиянкестері мен тұрмыстық жәндіктермен зақымдамайды.
   700 этил спиртіне дербенникті (немесе прутьевидті) және лимитсіз анабазисті тұндыру кезінде алынған консервіленген сұйықтық, сондай-ақ паразитологиялық және патоморфологиялық зерттеулер үшін омыртқалы жануарлардың тушкалары мен ішкі органдарын сақтау үшін пайдаланылуы мүмкін, ӛйткені әдеттегі 700 этил спиртіне қарағанда сенімді фиксатор болып табылады.

   Зерттеу нәтижелері кӛрсеткендей, Ертіс боры флорасы ӛте бай аймақ, олардың арасында дәрілік, балауызды, жемдік және декоративті түрлер және экономикалық маңызы бар ӛсімдік түрлері кӛп. Зерттеу барысында ӛсімдіктердің сирек кездесетін және құрып кету қаупі бар түрлер анықталды. Қазақстанның Қызыл кітабынада тіркелген түрлерден: Ашық құндызшӛп (patens (L.) Mill.), ақ селеу (stipa pennata), Жылтыр жанаргүл (adonis vernalis), девясил высокий (Inula helenium), пион степной (paeonia hybrida), сферофиза солончаковая (sphaerophysa salsula), телпек сүйсін (orchis militaris) кездеседі. Жобалық аймақта ӛсімдіктердің 6 типі анықталды, бұлар: дала, шалғынды, батпақты, орманды, бұталы, суасты-сулы. Зерттеліп отырған аймақтың ӛсімдік түрлеріне, түр асты тармақтарына және зерттеу аймағының негізгі құрылымдары туралы толық сипаттама берілген, сонымен қатар Ертіс ӛзенінің алқабы мен қарағайлы орманның негізгі жер телімдерінің карта – схемасы кӛрсетіліп отыр.

   Қазіргі таңда еліміздегі тамақ ӛндірісінің қарастыратын маңызды мәселесінің бірі және бірегейі – ӛндіретін ӛнім сапасын кӛтеру және бәсекеге қабілетті қауіпсіз тамақ ӛнімдерін шығару. Мақалада қарастырылған, зерттеу тақырыбына сәйкес жүргізілген жұмыс сұйық тағамдық қоспаларды қайта ӛңдеуге, оның ішінде сүтті, сүт қоспаларын және басқа да сұйық тағамдық қоспаларды термиялық ӛңдеуге бағытталған. Прототип ретінде қабылданған қолданыстағы қондырғының негізгі кемшілігі – жылытқыш бӛлімінде жылу тасымалдағыштың ӛніммен жылу алмасуының қарқындылығының тӛмендігінде. Сол себепті де осы қондырғының негізінде ұсынылған пайдалы модельдің міндеті - қыздырғыш секциясында жылу тасымалдағыштың ӛніммен жылу алмасуын айтарлықтай қарқындындату. Осы мақсатта қыздырғыш секциясында орналасатын турбулизаторы бар пайдалы модель жетілдірілді, оны іс жүзінде қолдану жылу тасымалдағыш ағынын турбулизациялау есебінен жылу алмасу процесін қарқындатуға мүмкіндік береді.

   Мақалада сақтау процесінің қышқылдықтың шамалы жоғарылауы, құрғақ заттың, қанттың жоғарылауы, С дәрумені мӛлшерінің тӛмендеуі байқалатын жаздық бие сүтінің сапасына әсерін зерттеу нәтижелері талқыланады. Автордың пікірінше, мұздатылған сүттен ӛнімдер ӛндіру ұсынылады, ӛйткені сақтау кезінде ақуыз, фосфор, кальций, С дәрумені жоғары деңгейде қалады.Зерттеудің ӛзектілігі бие сүтін балалар, диеталық және емдік-профилактикалық тағамдарда қолдану перспективаларымен  және ӛнімнің май компонентінің тотығу дәрежесін бағалау арқылы оны қолданудың оңтайлы мерзімдерін анықтаумен байланысты. Зерттеу мақсаты липидтердің асқын тотығуының соңғы, бастапқы және аралық ӛнімдерінің деңгейін, сондай-ақ 0 айдан 14 айға дейінгі сүт сақтау динамикасындағы асқын санын анықтау арқылы мүздатылған бие сүтін сақтаудың мүмкін болатын ең ұзақ мерзімдерін зерттеу. Жұмыста органолептикалық және физика-химиялық зерттеу әдістері, сонымен қатар пероксид санын, липидтердің пероксид тотығуының бастапқы, екінші және соңғы ӛнімдерінің деңгейін бағалау әдістері қолданылды. Жаз айларында мұздатылған бие сүтін ӛндіру технологиясының жоғары тиімділігі мыналардан тұрады: қажет болған жағдайда жылдың кез келген уақытында жоғары сапалы қымыз ӛндіру үшін жағдайлар жасалады; жазда мүздатылған бие сүті және одан қоректік заттарға, оның ішінде ақуыздарға, майларға, фосфорға, кальцийге, "С" дәруменіне бай қымыз қысқы саууға және одан дайындалған қымызға қарағанда бай болады.

   Мақалада ананың жұқпалы факторларының әсерінен адам ұрығының кӛкбауырының гистоструктурасының морфометриясының нәтижелері келтірілген. Қазіргі иммуноморфологияның ӛзекті мәселелерінің бірі-инфекциялық факторлардың әсерінен ұрықтың және ӛлі туылған нәрестелердің иммундық жүйесі органдарындағы құрылымдық ӛзгерістерді анықтау. Жұмыс барысында кӛкбауырдың ақ және қызыл пульпасының  гистологиялық құрылымдарының ерекшеліктері ашылды. Алынған мәліметтер ананың инфекциялық патологиясындағы гестациялық  процестің бұзылуы адам ұрығының кӛкбауырының морфологиялық құрылымдарының қалыптасуына әсер ететіндігін кӛрсетеді. Жүктіліктің ағымын қиындататын бірқатар аурулар туа біткен ақаулардың, деформациялардың немесе жүктіліктің мерзімінен бұрын тоқтатылу ықтималдығын арттыруы мүмкін. Мұндай ауруларға инфекциялық патология жатады. Біздің жұмысымыздың басты мақсаты жүкті әйелдердегі инфекциялық патология кезіндегі ұрықтың кӛкбауырындағы құрылымдық және функционалдық ӛзгерістерді зерттеу болып табылады.

   Мақалада жүктілік кезінде ісіну, протеинурия және гипертензиялық бұзылулармен асқынған адам ұрығы кӛкбауырының гистологиялық құрылымдарының функционалдық ерекшеліктерін ескере отырып морфометриясының нәтижелері келтірілген. Жалпы популяцияда гипертензиялық бұзылулар 11% жағдайда кездеседі, оның әрбір үшінші әйелде жүктілік процесі әр түрлі ауырлық дәрежесімен қиындатылады, оның әрбір тӛртіншісінде ауыр ағым болады. Қазақстанда да бұл мәселе ӛзекті болып табылады.

   Кӛкбауыр ұрықта иммуногенез мүшесі бола отырып, қан түзу қызметін де атқарады, сондықтан , оның орындайтын қызметтерін ескере отырып, морфогенезін ашудың маңызы зор. Практикалық медицинада иммундық жүйенің патологиялық күйін бағалау, сондай-ақ оны емдеу үшін жүктіліктің асқынған жағдайындағы даму заңдылықтарын білу қажет. Біздің жұмысымыздың басты мақсаты – жүктілік кезінде ісіну, протеинурия және гипертония жағдайында ұрықтың кӛкбауырындағы морфологиялық және функционалдық ӛзгерістерді анықтау болып табылады.

   Бұл мақалада жануарлардан алынатын табиғи май түрлерінің пайдасы және маңыздылығы қаралды. Қазіргі таңда адамзатты кӛбінесе жануарлардан алынатын табиғи май түрлерімен толық қамтамсыз ету мүмкінгі тӛмен болып табылады.

   Май қышқылдары құрамындағы холестериннің сандық кӛрсеткіштерін анықтап, олар салыстырмалы түрде қаралды. Қой майының құрамындағы холестерин мӛлшері салыстырмалы түрде сиыр және шошқа жануаларына қарағанда тӛмен екендігі кӛрсетілді. Жоғарыдағы авторлардың қойдың құйрық майының химиялық құрамы негізінде жасаған зерттеу жұмыстарының қортындыларына сәйкес, бұл май түрінің адам организіміне пайдасы жоғары екендіндігін тағы бір дәлелі ретінде қабылданды.
   Қазақстанның мемлекеттік фармакопиялық реестерінде тіркелген дәрілік Жалаңаш мия (Glycyrrhiza glabra L) ӛсімдігінің тамыр үгіндісін қосу арқылы, құйрық майдың емдік қасиетін арттыру жұмыстары жүргізілді. Қазақстанның, оның ішінде Семейдің далалы әсіресе сортаң топырақтарында ӛсетін, галофиттер топтарына кіретін халық арасында «қызыл мия» атауымен белгілі, Жалаңаш мия (Солодка голоя-Glycyrrhiza glabra L) ӛсімдігі алынды.

   Мақалада антропогендік ӛзгерген қолайсыз ортада ӛмір сүретін балалар мен жасӛспірімдердің тыныс алу және жүрек-тамыр жүйесінің кӛрсеткіштеріне ДМП тренажерының кӛмегімен жасалынатын гипоксиялық-гиперкапникалық жаттығудың әсері қарастырылады. Экологиялық қолайсыз аймақтағы балалар мен жасӛспірімдердің кардиореспираторлық жүйесіндегі функционалдық ӛзгерістерге бағалау жүргізілді. Гипоксиялық-гиперкапникалық жаттығулар дененің бейімделу қабілетін арттыруда маңызды рӛл атқаратыны және тыныс алу және жүрек-тамыр жүйелеріне пайдалы әсер ететіні анықталды. Тыныс алу жаттығулары қан қысымын, орташа қан қысымын қалыпқа келтіруге, жүрек соғу жиілігін жоғарылатуға, жүрек соғу жиілігін тұрақтандыруға және шаршауды азайтуға кӛмектеседі. Тыныс алу және дем шығару кезінде еркін тыныс алу уақыты едәуір артады. Зерттеу нәтижесінде ДМП тренажерында жаттығуларды қолдану балалар ағзасының бейімделу мүмкіндіктерін кеңейтетіні анықталды.

   Қазіргі уақытта кагаттардағы патогенді микрофлораның тіршілік әрекетін басуға бағытталған қорғаныс шараларын ұйымдастыруға кӛп кӛңіл бӛлінеді. Осы мақсатта дәстүрлі түрде химиялық заттар қолданылады, бұл тамыр дақылдарының пестицидтердің қалдық мӛлшерімен ластануына және олардың ӛткізгіштігінің тӛмендеуіне әкеледі. Фитопатогендерді (шірік іріңдісі) биологиялық бақылауды іздеу химиялық әдіске балама ретінде, тамырлы дақылдар мен экологиялық таза ӛнімді тиімді қорғауға мүмкіндік береді. Олардың негізі - антагонизм. Қазіргі уақытта Қазақстанда қант қызылшасын сақтау кезінде аурудан қорғау үшін тіркелген жергілікті биологиялық ӛнімдер жоқ. Бұрын зерттелген штамдардың ішінен Bacillus mojavensis бактериясы препаратты құруға негізгі үміткер ретінде таңдалды және оның белсенділігі зерттелді. Әртүрлі концентрациямен жұмыс жасай отырып, био препарат жасауға оңтайлы нұсқасы таңдалынды.

   Мақалада жүргізілген зерттеудің нәтижелерінде глютенсіз дақылдардан алынған кондитерлік ӛнімдерді дайындау технологиялары ұсынылған. Алдымен дифференциалды сканирлеуші калориметр қондырғысында крахмалдардың балқу температуралары анықталып, экструдирлеу параметрлері анықталды. Таңдалынған параметрлер бойынша барлық дақылдар экструдер кӛмегімен термиялық ӛңдеулерден ӛткізіледі. Экструдирленген ұнтақ қоспалардың кӛмегімен құрғақ қоспалардың құрамындағы крахмалдың бір бӛлігін алмастыру ұсынылып отыр. Сондай-ақ, дайындалған қоспадан вафли және басқа да кондитерлік ӛнімдер дайындауға болатынын дәлелденді. Болашақта құрғақ қоспалардың оңтайландырылған құрамы целиакия дертіне шалдыққан емделушілер үшін глютенсіз ұн түрінде ұсынылатын болады. Инновациялық технологияны қолданумен ұннан жасалған кондитерлік ӛнімдерге арналған рецепттерді модельдеу тұтынушылардың сұранысына жауап беретін глютенсіз кондитерлік ӛнімдердің ассортиментін арттыруға мүмкіндік береді. Алынған кондитерлік қоспалар иммунды ферментативтік қондырғыда глютеннің бар немесе жоқ екендігі тексеріледі.

   Бұл мақалада гибридті қымыздықты әртүрлі фонда әртүрлі шабу режимдерін қолданудың және тыңайтқыш пайдалану, пайдаланбау әсерлерінің зерттеу нәтижелері кӛрсетілген. Қымыздықты ерте және жиі шабудың кері әсерлері сипатталған және қолайлы жинау режимдері ұсынылған, яғни: жылда гүлдену кезеңінде немесе жылдар арасында кезеңдерді ауыстырып отыру «бүршіктену-жеміс салу-гүлдену». Гүлдену кезеңінде жинағанда жасал массаның ӛнімділігі 68 %-ға жоғары, сабақтану кезеңінде жинағанға қарағанда. Шабу режимдері мен тыңайтқыш пайдаланудың энергетикалық және экономикалық бағасы берілген. Гүлдену кезеңіндегі және әртүрлі жылда шабу кезеңін «бүршіктену- жеміс салу-гүлдену» ауыстырудың үнемді деңгейі 111 және 91 %, сәйкесінше жалпы энергия шығымы – 76,6-89,4 ГДж/га. Жылда жоғары деңгейде коректендіруге берілетін тыңайтқыштың жоғарғы мӛлшері (N 180 Р 180 К 180 ) экономикалық тиімсіз, тыңайтқыштың N 90 Р 90 К 90 мӛлшерінің тиімді үнемделігі 30-48 % ғана.

   Мақалада Батыс Қазақстан облысы құрғақ дала аймағы түрлі экожүйелердегі қою қара-қоңыр топырағынан СО2 эмиссиясы нәтижелелері келтірілген. Зерттеулер жүргізілген барлық экожүйелерде тез ӛзгермелі зонаға сәйкес топырақтаң СО2 айлық эмиссиясының ӛзгеруі «классикалық» сипатта болды: минималды кӛрсеткіштері – күздің соңғы айлары және қысқы кезеңде, және максималды – кӛктемнің соңғы айы мен жаз кезеңдерінде, бұл уақыт микроб қауымдастығының функциялануына ауа-райының қолайлылығы және жоғарғы ӛсімдіктердің тамыр жүйелерінің белсеңді тыныс алу процесінің орын алуы. Түрлі экожүйедегі топырағынан айлық СО2 эмиссиясының 2018-2019 ж. ж. белгілерің салыстыру барысында, олардың кӛктем > жаз > қыс кезендер тізбегі бойынша тӛмендуін бақылауға болады.

   Мақалада Семей облысының кӛлдерінде мекен ететін әртүрлі түрлердің яғни, кӛктемде суда жүзетін, су маңын мекендейтін құстардың миграциясын зерттеу нәтижелері және есепке алу қарастырылады. Санақ жүргізу барысында суда мекендейтін және су маңы құстарының кӛктемдегі миграция кезеңін аңшылықтануда тигізер әсерімен нәтижесі қарастырылды. Жеке зерттеу сулы батпақты жерде Сасықкӛл, Криванкӛл және Балықтыкӛл кӛлдерінде жүргізілген. Семей қаласының аңшылармен балықшылардың зерттеу материалдары ауданаралық болып табылады (зерттеулер сүңгуір үйректер және кӛлдерде жергілікті және қоныс аударатын құстар Криванкӛл, Сасықкӛл және Балықтыкӛл). Кӛктемде құстар қайтып келеді, үлкен қашықтықты бағындырып қажиды. Миграцияны жалғастыру және сәтті ұялау үшін олардың май қорының қамтамасыз етілуі ӛте маңызды. Ең алдымен ол аналықтарға қатысты. Кӛктемгі аңшылық қуатты шектеуші фактор болып табылады және ғылыми зерттеулермен расталған.

   Мақалада Батыс Қазақстанның құрғақ дала аймағында судан шӛбін ӛсірудің бейімделген технологияларын әзірлеу бойынша зерттеулердің деректері келтірілген. Судан шӛбі − құрғақшылыққа тӛзімді және пластикалық дақыл ретінде фермерлер арасында үлкен сұранысқа ие. Оның технологиясының маңызды сәттерінің бірі – жасыл массасының ору биіктігі. Зерттеулер кӛрсеткендей, Батыс Қазақстанда ӛнімділік пен сапаны арттыру үшін судан шӛбінің жасыл массасын 5 см деңгейінде шабу керек. Кӛрсетілген режимдегі зерттеулерде орта есеппен 3 жыл ішінде судан шӛбінің жасыл массасының ӛнімділігі 118,83 ц/га құрады, жемшӛп бірлігінің ӛнімділігі 23,15 ц/га болған кезде ақуыз ӛнімділігі 2,16 ц/га деңгейінде болды.

   Мақалада шӛлейт аймақтың жемшӛп алқаптарының ӛсімдік жамылғысының тозуын зерттеу нәтижелері қарастырылады. Геоботаникалық зерттеулер кӛрсеткендей, шӛлейттенудің басқа процестерінен ӛсімдік жамылғысының тозуының айқын басым болуы Батыс Қазақстан облысының Бӛкей ордасы және Жаңақала аудандарының азықтық алқаптарына тән. Батыс Қазақстанның шӛлейтті аймағының азықтық алқаптарының аумақтарында жүргізілген ғылыми зерттеулер барысында алынған материалдарды талдау ӛсімдік жамылғысының тозуы бойынша шӛлейттенудің 3-сыныбын бӛлуге мүмкіндік берді. Жаңақала ауданында Жаңақазан ауылдық округінің ӛсімдіктері мен жайылымдарының топырақ жамылғысы неғұрлым тозған, қалған аумақтарда тозу 1 және 2-дәрежеге ие.

   Бұл мақалада Шығыс Қазақстан облысы Абай ауданы «Қуат» шаруа қожалығында ӛсірілетін жергілікті қазақтың құйрықты қылшық жүнді саулықтарын гемпшир тұқымды қошқарларының ұрығымен ұрықтандыру жұмысының нәтижесінде алынған еркек қозыларының ет
ӛңімділігі кӛрсетілген.

   Бақылау тобы тӛлдерінің ұшадағы жұмсақ еттің салмағы 10,55 кг болып, оның шығымы ұша салмағының 74,3 пайызын құрады. Сүйектер салмағы 3,65 болып, шығымы 25,7 % болды. Ал тәжірибе тобы тӛлдерінің ұшада жұмсақ ет 77,5 %, сүйектер шығымы 22,5 % құрады.

   Қойдың еттілік дәрежесін сипаттайтын, яғни жұмсақ етпен сүйектер қатынасымен анықталатын еттілік коэффициенті қозылардың ұшасында жоғары дәрежеде (2,9 және 3,4) болды.

Бұл мақалада асыл тұқымды қазақтың ақбас малдарының генетика-селекциялық кӛрсеткіштерінің талдауы келтірілген. Белгілердің тұқым қуалау ерекшеліктерінің бӛлігі жалпы әртүрлі болуларына байланысты тұқым қуалау коэффициенті атауына ие болды. Бұл кӛрсеткіштің мағынасы малдардың тобындағы белгілерін тұқым қуалау ерекшеліктерінің белгілері бойынша таңдау. Тұқым қуалаудың тӛменгі мағынасы керісінше малдарды топтап таңдағанда аз әсерін береді. Мал табынын жақсарту үшін белгілердің ӛзгергіштігі арқылы таңдау керек. Жас малдарды ерте жастарында жаппай орынды таңдағанда тірі салмақтарының қайталануы денелерінің салмақтары толық жетілгенге дейін қайталанып отырады.

   Мақалада қойлардың тірі салмағының ӛсу әлеуетін ескере отырып, малдарды селекциялық іріктеу және одан жұптау жүргізіледі, отарыныңның сапалы түрленуіне ықпал етеді, жоғары тірі салмағы бар қалаулы түрдегі мал табындағы үлес салмағын жоғарылатады, ӛндірілетін жас қой етінің сапасын жақсартады.
   Ет ӛнімділіктері бойынша 7 айлық мерзімдерінде барлық кӛрсеткіштері бойынша жас қошқарлардан туылған қозылар ет ӛнімділіктері бойынша басқа топтардың малдарынан артық болатындықтарын кӛрсетеді. Мысалы, жас қошқарларды саулық қойларына жұптау нәтижесінен туылған І-ші және ІІ-ші топтың қозылары, ІІІ-ші және ІV топтардағы тұстастарымен салыстырғанда сойыс алдындағы салмағы бойынша тиісінше 5,6-6,2 және 1,3-1,9 кг, сойыс салмағы бойынша тиісінше 3,1-3,5 және 1,0-1,4 кг, ұша салмағы бойынша тиісінше 3,7-4,0 және 1,4-1,7 кг
басым болған.

   Мақалада «Шаруа» шаруа қожалығының қошқарлары мен саулықтарының шағылыстырудың әр түрлі нұсқауларын қолданып, олардың саны жағынан қанша қозы туылғанына байланысты зерттеулер жүргізілгені туралы мәліметтер келтірілген.
   Еділбай  қойының  сүт  ӛнімділік  деңгейін  және  оның  қозысының  тірі салмағымен байланыстылығы зерттелді. Жалқы туылған саулықтың орташа сүттілігі 1,026 кг немесе 120 күн кезіндегі сүттілігі 123,1 кг, ал егіз туған саулықтарда бұл кӛрсеткіштерінің сәйкестік теңдігі – 1,156 және 138,7 кг болды.
   Мал тобын толықтыруын кӛбейту үшін және саулықтардың тӛлдегіштігін жоғарылату үшін асылтұқымды қошқарлармен егіз болып туылған саулықтарды қолдану, аз шығындалатын тиімді технологиясын іске асыру арқылы және 1,5 жылда 2 немесе, 3 рет сығылысып қоздау әдісін ұйымдастыру ұсынылады.

    Қазіргі уақытта Шығыс Қазақстан облысында топырақ құрылымын жақсарту үшін кӛпжылдық шӛптердің дәстүрлі түрлерін жиі пайдаланады. Топырақ құрылымын қалыптастыру және сақтау үшін жүйелі түрде және жеткілікті мӛлшерде органикалық тыңайтқыштарды енгізу, қышқыл топырақты әктеу, топырақты физикалық пісіп-жетілу жағдайында ӛңдеу қажет. Кӛпжылдық шӛптердің егісі (тимофеевка, клевер), сидералды дақылдар жақсы нәтиже береді. Шығыс Қазақстан облысында топырақ құрылымы құмды. Құмды топырақтар әдетте құрылымсыз, су ӛткізбейтін, жақсы аэрациясы бар, ӛңдеу кезінде аз қарсылық кӛрсетеді. Бұл топырақ, әдетте, гумуспен, азотпен күлді элементтермен кедей. Мұндай топырақтарда тыңайтқыштар жиі енгізу керек. Алынатын егін шаруашылығы ӛнімдерінің сапасын жақсартушы минералды тыңайтқыштар болып табылады.Минералды тыңайтқыштар қарапайым және күрделі (кешенді) болуы мүмкін. Органикалық, минералды және органоминералды тыңайтқыштар жиі қолданылады. Кешенді тыңайтқыштардың артықшылығы-оларда балласт жоқ немесе жоқ, ал қарапайым тыңайтқыштарда оның ұзақ уақыт бойы кӛп.

   Бұл мақалада «Победа» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде эмбрион трансплантациялау технологиясы арқылы алынған трансплантант-бұзауларды экстерьері бойынша бағалаған зерттеу нәтижелері қарастырылған. Зерттеу жұмыстарын салыстырмалы түрде жүргізу үшін екі топты (тәжіріибелік және бақылау) алған. Тәжірибе тобына трансплантант бұзауларды, бақылау тобына қолдан ұрықтандыру арқылы алған бұзаулар қамтылған. Зерттеу жүргізу үшін бақылау және тәжірибе топтарының дене ӛлшемдері мен тұлға индекстері салыстырмалы түрде зерттелген.  Зерттеу барысында эмбриондарды трансплантациялау әдісімен алынған бұзаулардың дене бітім ӛлшемдерінде басымдылықтар бар екендігі анықталды.

   Мақалада бұзау қанының морфобиохимиялық кӛрсеткіштерінің нәтижелері берілген. Бұзау қаны мойын кӛктамыры арқылы алынды. Зерттеу жұмысы кезінде бұзаулар үш топқа бӛлініп, тәжірибелік бірінші және екінші топтағы бұзауларға Бутофан және Нуклеопептид биологиялық белсенді заттары егілді, ал үшінші бақылаушы топ қызметін атқарды. Алынған қан сынамалары Stat Fax 4500 биохимиялық анализаторы арқылы тексерілді. Жалпы ақуыз, фосфор, кальций, магний, глюкоза, несепнәр, альбумин, холестерин және темір белсенділігі бағаланды. Зерттеу барысында бұзаулардың зерттеу алдындағы және зерттеуден кейінгі тірі салмағы, абсолютті және орташа тәуліктік ӛсу қарқыны анықталды. Сандық мәліметтер, тәжірибе кезінде вариациондық статистика  әдісіне сүйене отырып,  компютерлік  Microsoft Excel бағдарламасымен жүргізілді. Бұзаулар жақсы азықтандырылды және белсенді болды. Зерттеу барысында бұзауларда физиологиялық ауытқулар болмады.

   Бұл мақалада жаңа туған бұзауларға ішек микрофлорасының жағдайына пре-және пробиотиктерді қолданудың әсері сипатталған.
   Ішек микроорганизмдерінің негізгі топтарының арақатынасы арасындағы теңгерімсіздікті қалпына келтірудің ең тиімді тәсілдерінің бірі дәстүрлі антибиотиктердің орнына жануарларды пре-және пробиотикалық препараттармен азықтандыру жолымен қалыпты микрофлораны қорғау болып табылады.
   Пребиотиктерді, атап айтқанда лактулозаны асқазан-ішек ауруларының алдын алу үшін ауыл шаруашылығы жануарларының тӛлдерін ӛсіру тәжірибесінде пайдалануға ғылыми негізделген талаптардың болмауы оларды ветеринариялық нарыққа жылжытуды қиындатады.
   Кӛптеген пробиотиктер олардың штамдары ішек қабырғасына белсенді тарала алмайды, ӛйткені олардың пайдалы қасиеттерін кӛрсетпейді. Осыған байланысты соңғы онжылдықта пребиотиктер арқылы ішек микрофлорасын қалыпқа келтіру жолдарын іздеуге қызығушылық пайда болды.

   Бұзаулардың  ішегінде  лакто-және  бифидобактериялардан  басқа  ішек таяқшасы, стафилококк және стрептококк сияқты шартты-патогенді бактериялар бар екені анықталды. Жануарлардың тәжірибелік топтарында пре-және пробиотиктерді қабылдау кезінде облигатты динамикалық ұлғаюмен шартты-патогенді микрофлораның ұстамының тӛмендеуі байқалды, бұл олардың сүт кезеңінде ішек микробиоценозының қалыптасуына оң әсерін кӛрсетеді. Сонымен қатар, "Витафорт" пробиотигі таза күйінде, әсіресе Ветелакт пен Витафорт қоспасын тамақтандырған екінші және үшінші тәжірибелі топтардың бұзау нәжістерін зерттеген кезде айтарлықтай ӛзгерістер анықталды.

   Бұл мақалада жаңа туған бұзауларға пре- және пробиотиктерді қолданудың жемнің қорытылуына, тӛлдің ӛсуі мен дамуына әсері сипатталған. Кӛптеген пробиотиктер олардың штамдары ішек қабырғасына белсенді тарала алмайды, ӛйткені олардың пайдалы қасиеттерін кӛрсетпейді. Осыған байланысты, соңғы онжылдықта бір немесе бірнеше бактериялар топтарының ӛсуін немесе метаболикалық белсенділігінің таңдаулы ынталандыру арқылы жануарлардың денсаулығын жақсартуға ықпал ететін пребиотиктер арқылы ішек микрофлорасын қалыпқа келтіру жолдарын іздеуге қызығушылық туындады.
   Азықтық қоспалардың азықтың қорытылуына әсерін зерттеу эксперимент басталғаннан кейін 15 күннен кейін олардың азықтың қорытылуына кӛрінетін әсері байқалатынын кӛрсетті, ол үшінші тәжірибелік топтың бұзауларында протеиннің сіңімділігі 5.0 %-ға, май 7,7 %-ға және клетчаткада 11,5 %-ға жоғарылаған кезде 30 күннен кейін айтарлықтай күшейе түседі. Тәжірибелі топтардың бұзаулары жоғары ӛсу энергиясына ие болды, бұл ӛсу мен олардың дамуының абсолютті кӛрсеткіштеріне әсер етті. Пре- және пробиотикалық препараттардың әсерінен қоректік заттардың қорытылуы оларды жеке-жеке және қоспада алған бұзаулардағы дәмге әсер етеді, яғни препараттардың қоректенуі 15 күннен кейін бұзаулардың тірі салмағының ӛсуіне оң әсерін кӛрсетті, сонымен қатар Ветелакт пен Витафорт қоспасын қабылдаған бұзауларда массаның үлкен салмағы байқалды.

   Бұл мақала Америка Құрама Штаттары мен Ресейдің биполярлық жуйе құлағанынан кейінгі кеңестік дәуірден соңғы кеңістіктегі саяси дамуы тарихы туралы. Авторлар тарихи және хронология, жүйелеу және салыстыру әдістерін қолданады.Эмпирикалық материалға сүйене отырып, олар екі мемлекеттің сыртқы саясаты геосаяси бәсекелестік екендігін дәлелдейді. Әр тарап ӛзінің кеңестік дәуірден кейінгі жеке жаңа ішкі және сыртқы саяси моделінің параметрлерін посткеңестік кеңістікте калыптастыруға тырысты.

   АҚШ және Ресей карым-қатынастарының тарихы ӛте күрделі және бірнеше даму кезеңдерінен тұрады. Ең ӛткір жаңа "қырғи-қабақ" соғыстың бастауына себеп болған Қырымды «аннексиялау» мәселесі. Авторлар АҚШ пен Ресейдің бұрынғы кеңестік мемлекеттерге қатысты саясатының механизмдеріне де назар аударады, атап айтканда, демократия мен либералды құндылықтарды насихаттау.

   Аймақ мәселесін зерттеу қазіргі ұлттық Қазақстан тарихының зерттеулерінің маңызды талабы ретінде дамуда. Мақалада авторлар білім мен ғылымның аймақтық аспектісін зерттеу тарихына қысқаша шолу жасайды. Мақала авторлары аймақтың дамуы мен бәсекеге қабілетті білім мен ғылымды дамыту бағдарламалары басым және ӛзара байланысты бағыттар болып табылатындығын атап ӛтті. Мақалада білім мен ғылымның аймақтық аспектісі ретінде ХХ ғасырдан бастау алған теоретиктер еңбегінен бастап, қазіргі кездегі шет елдік және отандық ғалымдар еңбегіне сараптама жасалады. Атаулы зерттеу тақырыбы бойынша нақты зерттеулер жоқтың қасы болғандықтан авторлар білім мен ғылым, аймақ тӛңірегінде еңбектермен жұмыс жүргізген. Сонымен қоса мақалада аймақтық аспекті арқылы ғалымдардың еңбектері педагогикалық, экономикалық, саяси, әлеуметтік, тарихи бағыттарда кӛрініс тапқан.

   Осы мақалада Май ауданы Ақшиман елді мекенінің маңында орналасқан Ертіс ӛңірінің киелі нысаны «Қалмаққырылған» қарастырылған. Бұл тарихи-мәдени орын қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы тәуелсіздік үшін күрестің куәгері. Сондықтан аталмыш мақалада XVIII ғасырдың І жартысында орын алған тарихи оқиғалар желісі ауызша және жазба деректермен қайта қалпына келтіріліп, қазақ халқының жоңғар басқыншыларымен күресі баяндалады.
   Мақаланың басты мақсаты Қалмаққырылған бойынша барлық мәліметтерді бір арнаға жүйелеп, киелі орынға қатысты ғалымдардың пікірлерін ескере отырып, ғылыми-теориялық ой елегінен ӛткізу. Сонымен қатар зерттеушілер мен саяхатшылардың естеліктері мен еңбектерінде дүниетанымдық, этнографиялық, топонимикалық, картографиялық және ауызша мәліметтерге сүйене отырып, «Қалмаққырылған» киелі орнының отандық тарихымыздағы тарихи-мәдени маңыздылығын кӛрсету.

   Бұл мaқaлaдa, араб-мұсылман қоғамындағы діни түсініктерге негізделген «Бақыт»  ұғымы  жайлы  мәліметтерді  топтастырып,  «Бақыт»  концептісінің мұсылман қоғамындағы орнын анықтауға талпыныс жасалады. Исламдағы «Бақыт» ұғымының негіздерін және теориялық маңыздылығын талдау барысында Құран мен Хадис мәтініндегі «Бақыт» ұғымы, оның қолданысы, отандық және араб-мұсылман ғалымдардың «бақыт» жайында ойларын келтіреміз. Исламда «Бақыт» концептісі туралы салыстырмалы теориялық зерттеу әдістерін қолданамыз. Ислам дінінде Құран аяттарында келгендей, мұсылман адам осы ӛмірде білім алып, оған амал етумен қатар, ақыретте «Саъадатул-қусуа» шексіз бақытқа қол жеткізу үшін үміттеніп, Жаратушы Алладан дұға етіп сұрау керектігі баян етіледі. Мүміндер дүниелік ӛмірінен кейін басталатын жаңа ӛмірге, яғни мәңгілік ӛмірге сеніп, шынайы ӛмір мен шексіз бақыттың тек ақыретте ғана болатынына сенімді. Діни мәтіндерде мәңгілік жан мәңгілік бақыттың дәмін татумен ғана бақытты деген мағыналары қарастырылады. Материалдық бақыт адамды шынайы бақытты ете алмайтыны діни түсініктер аясында тұжырымдалады. Ғалымдардың «бақыт» жайлы айтылған ойлары келтіріліп құатталады. Ислам дінінде күнәларды жасаудан ада болып, мәңгілік бақытқа кенетелетіні діни мәтіндер келтіріледі.

   КСРО халықтарының жер аударылуы, соның ішінде ұлттардың күштеп кӛшірілу тарихы туралы сӛз қозғау, бұрындары тыйым салынған «қауіпті» тақырып болды. Бұл зерттеу жұмысында 20 ғасырдың ортасындағы Қазақстанға депортацияланған ұлттардың тарихын зертеу әсіресе поляк ұлтының Шығыс Қазазқстан облысына (ШҚО) қоныстануы үрдістері мен кезеңдері қарастырылған. Шығыс Еуропаның батыс бӛлігінен депортациялау кезінде поляктардың жылжымайтын мүлігі, құралдары мен малдары Ресейдің жергілікті әкімшілігіне акт бойынша берілді. Сонымен қатар поляктардың балаларының Қазақстанның барлық аймақтарына жӛнілтілгендігі, олардың тұрмысы мен әлеуметтік жағдайы зерделенді. Сонымен қатар Поляктардың депортацияға ұшырау себептері мен сипаты қарастырылып, ШҚО келу тарихы мен кезеңдері кӛрсетілген. Сонымен бірге, зерттеуде, ХХ ғасырда Шығыс Қазақстандағы поляк диаспораларының қалыптасуы, олардың депортацияға ұшырауы және әлеуметтік жағдайы, демографиялық, миграциялық қозғалысы, мәдени дамуы қарастырылған.

   Ер бетіндегі кезкелген мемлекеттің дамуы ӛзінің тарихын ұмытпау арқылы болады. Еліміздің ӛркендеуі тарихымызды білуден басталады. Бұл мақалада Қазақ елінің тарихында орын алған ұлы тұлғалардың бірі Шәкәрім жайлы сӛз ӛрбіді. Шәкәрімнің "Мұсылмандық шарты" еңбегі қазақ халқының тарихында ӛзіндік мәні бар маңызды шығарма екені зерттелді. Оның дәлдігі, анықтығы, жазылу әдісі, ішінде келтірілген мағлұматтары, ғылыми құрылымы Шәкәрімнің басқа еңбектерінен қарағанда бір бас жоғары екені қарастырылды. Оның "Мұсылмандық шарты" еңбегі Ресей патшалығының отаршылдық саясатынан еңсесі құлаған елге қолдау болғаны айтылды. Бұл еңбектің жазылуы қазақ елінің пайдасы үшін бірнеше саяси рӛл ойнағаны жайлы сӛз қозғалды. Сонымен қоса мақалада Шәкәрім Құдайбердіұлының "Мұсылмандық шарты" еңбегінің жазылу себептері зерттелді. Аталмыш еңбектің қазақ халқының қайтадан аяққа тұруында маңыздылығы айтылды.

   Бұл мақалада Отырар оазисінде орналасқан Бесиншитӛбе елді мекеніндегі археологиялық зерттеулердің нәтижелері қарастырылған. Елді мекеннің негізгі нысаны − біздің заманымыздың 1-мыңжылдығының басында тұрғызылған монументалды құрылыс. e. Кангюй мемлекеті кезеңінде. Уақыт ӛте келе ғимарат қараусыз қалды. Одан кейінгі уақытта әр түрлі дәуірлердегі жергілікті халық тӛбеге жерлеуді бастады. Қазіргі кезде Кангуй кезеңінен басқа Бесиншитӛбе елді мекеніндегі қазба жұмыстары кешкі қорымдарды анықтауға да арналған. Тӛбенің жоғарғы горизонтындағы қорымдарды зерттеу Отырар оазисі тұрғындарының жерлеу рәсімдері мен культтары туралы жаңа қосымша мәліметтер алу үшін маңызды. Қазба орындарынан табылған археологтар археологтарға құнды деректерді ұсынады. Мақалада 2020 жылы табылған жерлеу орындары егжей-тегжейлі сипатталған және олардың кездесулері мен діни кӛзқарастарын дәлелдейді.

   Мақала тӛтенше әскери-саяси кезең жағдайында Құраманың этникалық организмін қалыптастыру мәселесіне арналған. Сонымен қатар этникалық топтың пайда болу уақыты мен ерекшеліктері белгіленеді. Он сегізінші ғасырдың екінші жартысында әскери-саяси жағдайға байланысты Шыршық-Ангрен қосӛзені аумағында конгломераттық этникалық құрылым − жаңа этноәлеуметтік организм Құрама пайда болды. Сонан келе, этникалық экстраерекше атауы қалыптасып шығу факторы анықталып, қалыптасқан жағдайдың тӛтенше жағдайлары экстралингвистикалық шығу тегінің басқа этникалық атауының – Құраманың «жамаудың» пайда болуына ықпал еткендігі анықталды.

   Отандық ғылымдағы маңызды бағыттардың бірі Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде қазақ диаспорасы тарихын зерттеу болып табылады. Мақалада Батыс Моңғолия аумағында тұратын әкімшілік және мәдени автономиясы бар ең ірі этникалық азшылық болып табылатын қазақ халқының әлеуметтік, демографиялық, экономикалық ӛзгерістері қарастырылады. Авторлар зерттеу кезеңіне сәкес, Моңғолия Үкіметінің саны аз халықтарға, соның ішінде қазақтарға қатысты жүргізіп отырған саясатқа байланысты орын алып отырған ӛзгерістерді талдайды. ХХ ғасырдағы Моңғолиядағы қазақ халқының қоғамдық және әлеуметтік-экономикалық ӛмірінің ерекшеліктері статистикалық мәліметтер негізінде Моңғолиядағы қазақ халқының қоныстану аймағы мен саны, олардың ел экономикасы мен мәдениетін дамытуға қосқан үлесі қарастырылады.

   Бұл мақалада «Тәуиләт» қайнаркӛздерінің әр қайсысына жеке-жеке тоқталып, деректанулық және исламтанулық тұрғыдан талдау жасалады. Матуридидің тәпсірінің тек қана риуаятпен шектелмейтін, дираят пен полемикалық әдіске негізделгендігі дәлелденеді. Тәпсірші ғұламаның  ӛз кезеңіне дейін  жазылған тәпсірлерді жетік меңгергендігі, хадистер мен риуаяттардың тізбегіне қатысты қалыптасқан сыни әдіснаманы дираят әдісімен ұштастыра отырып, риуаяттарды белгілі бір жүйемен Құранға жүгіндіргендігі баяндалады. Сондай-ақ, аталған еңбекті Матуридиге тиесілі емес дейтіндерге жауап беріледі.
   Бұл кітап –Матуридидің Құран аяттарын түсіндірудегі ерен еңбегінің жемісі. Зерттеу барысында кӛзіміз жететіндей бұл еңбекте бүгінгі күннің ӛзінде мұсылмандардың арасында ӛзекті мәселелерге кіріспе жасалған, мәселелер әртүрлі қырынан қарастырылып, талданған, нақыл (діни мәтіндер) мен ақыл негізінде Құран аяттары мен түйткілді мәселелерге түсіндірмелер берілген.

   Мақалада имам Матуриди ӛмір сүрген Мауараннахр аймағының саяси, экономикалық және діни ахуалына талдау жасалады. Аталмыш аймақтың сол кезеңдегі Ислам әлемінің ӛзге аймақтарымен салыстырғанда ақыл-ой мен пәлсапаға басымдық беруі мен жүйелі білім беретін медреселердің дәл сол жерде пайда болуының алғышарттары мен түпкі себептері айқындалады. Сонымен қатар «әһлі хадис» пен «әһлі рай» секілді екі танымның ӛзара ішкі тартысының саяси себептері зерделеніп, Мауараннахр аймағында «әһлі рай» танымының басым болу себептері зерттеледі.
   Нәтижеде олар халифат орталығы саналатын Бағдат және Басра шаһарларынан шеттеп, шалғай аймақтарға кетуге мәжбүр болды. Міне осылайша, биліктен теперіш кӛріп, бас сауғалаған мұғтазилалардың басым кӛпшілігі Хорасан және Мауараннахр аймағын пана тұтып, ӛз ілімдерін осы аймақтарға жая бастады. Солардың бірі имам Матуридимен пікір таластырып, оның пікірлерін терістеу мақсатында қалам тартқан мұғтазили ғалымы Әбу әл­Қасым әл­Бәлһи Матуридидің туған жері Самарқанда Самани билігінің қоластында қызмет еткен. Әсілі,
мұғтазилалардың фиқһта ханафи мазхабын ұстануы, олардың ханафилер арасында тұрақтап қалуына мүмкіндік берді.

   Мақалада ислам банктерінің қалыптасу тарихы және оған ықпал еткен факторлар қарастырылады. Ислам банктерінің қызметі тек қана мұсылмандарға емес барлық адамдарға арналған. Сондықтан ислам банктері батыс елдеріне де кең таралып жатыр. Әсіресе 2008 жылдары орын алған әлемдік қаржы дағдарысына жақсы тӛтеп берген исламдық банк жүйесі кӛптеген капиталистік елдердің қызығушылығын оятты. Мақалада батыстық қаржы жүйесіне балама ретінде құрылған исламдық қаржыландыру жүйесінің теориялық базасын қалыптастыруға үлес қосқан ойшылдар мен ғалымдар тілге тиек етіліп, аталған саланың дамуына әсер еткен түрлі факторлар зерттелді. Нәтижесінде ислам банктеріне деген сұраныстың ӛсуіне түрткі болған себептердің негізгісі – мұсылман қауымының шариғат талаптарын орындауға деген құлшынысы екендігі айқындалды.

   Мақалда 1950-1960 жж. Отандық, соның ішінде Семей ӛңіріндегі автотранспорт саласының қалыптасуы мен дамуының проблемалары, материалдық-техникалық базасы және тікелей транспорт саласының дамуымен байланысты елдің әлеуметтік-экономикалық дамуы қарастырылды. Оған себеп қазақстанның бірден бір ірі аймағы Семей ӛңіріндегі ӛндіріс саласының дамуымен қатар халық саныныңда күрт ӛсуі автотарнспорт саласындағы туындаған проблемалар болды. Транспорт саласының осы кездегі дамуы халық санының күрт ӛсуімен басталды. Ал ол ӛз кезегінде жалпыға ортақ автотранспортпен байланысты проблемалар тікелей экономикалық шығындарға, әлеуметтік стресспен ұштасып жатты, тіпті қоғамдағы шиеленістерді де туындатып отыруына итермеледі. Автотранспорт саласы ХХ ғасырдың 20-30-шы жылдары дами бастасада 50-60-шы жылдардағыдай даму қарқынынынан әлдеқайда тӛмен еді. Дегенмен бұндай қарқынмен дамудың ӛзінде де қоғамда проблема ретінде осы кездегідей резонанс тудырмаған болатын. Мақалада осы мәселелердің себеп-салдары қарастырылды.
   Тақырыпты қарастыру барысында кеңестік және отандық зерттеулерге және архив материалдарына сүйене отырып жазылды, объективті тарихи анализ жасалынды.
   Мақланың ӛзектілігі қарастырылып отырған географиялық аймақтың ерекшеліктеріне сай, саяси-әлеуметтік, экономикалық жан-жақты баға бере отырып, терең тарихи баға беру.
   Зерттеу архив материалдары негізінде жүргізілді.

   Жаңа экономикалық талаптарда шағын кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп жеделірек, кӛп еңбекті қажет етпейтін болуы тиіс, материалды ресурстардың үнемді пайдалануын, шығындардың қысқаруын, тиімділіктің артуын қамтамасыз етуі керек. Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуын жетілдіру үшін оның жеделділігі мен талдамалылығын кӛтеру керек. Ол үшін құжаттау үдерісін ЭЕМ ӛңделуі үшін автоматтандырылу талаптарына сай реттелуін, сәйкестендірілуін және стандартталуын жүзеге асыру керек.
   Нарықтық экономика талаптарына сай бухгалтерлік қызмет мамандарының ролі де артады. Осыған байланысты олардың дайындығы да жақсаруы тиіс. Бухгалтерлік есеп маманы шаруашылықтың тиімді жүргізілуіне септігін тигізуі, шаруашылық ахуалына тез әрі қателеспей
бағдарлануы, нарықтың жағдайды және оның тенденцияларын түсінуі керек. Жаңа экономикалық талаптарда шағын кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп жеделірек, кӛп еңбекті қажет етпейтін
болуы  тиіс,  материалды  ресурстардың  үнемді  пайдалануын,  шығындардың  қысқаруын, тиімділіктің артуын қамтамасыз етуі керек.