Цифрландыру мен жалпыға ортақ байланыс шешуші рөл атқаратын қазіргі әлемде киберқауіпсіздік мәселелері жаһандық қауіпсіздік контекстінде алдыңғы қатарға шығады. Цифрлық тәуелділіктің артуымен киберкеңістік дамып, жаңа қауіптер мен қиындықтарды ұсынады. Бұл мақала DDoS, APT, ransomware, man-in-the-middle (MitM) және SQL Injection сияқты шабуылдардың әртүрлі түрлерін зерттей отырып, соңғы жылдары болған ірі желілік инфрақұрылымдық шабуылдарды талдауға бағытталған. Киберқауіптерге қарсы тұрудың механизмдері мен стратегияларын жақсы түсінуге мүмкіндік беретін шабуылдардың жалпы үлгілері мен қорғаныс әдістерін анықтауға баса назар аударылады. Мақалада қауіптерді анықтау және бейтараптандыру үшін қолданылатын трафикті талдаудың әртүрлі құралдары мен әдістері егжей-тегжейлі қарастырылады, олардың нақты әлемдегі тиімділігін талдайды. Қосылған гистограммалар, диаграммалар мен кестелер арқылы мақала кибершабуылдардың күрделілігі мен динамикасын жақсырақ түсінуге ықпал ететін деректер мен трендтерді визуализациялайды. Жүргізілген талдау негізінде киберқауіпсіздік стратегияларын жақсарту және цифрлық әлемде қауіпсіздікті қамтамасыз етудің жаңа тәсілдерін әзірлеу бойынша ұсыныстар тұжырымдалады, бұл құнды ақпараттық активтерді қорғау және киберкеңістіктің тұрақтылығын сақтау үшін маңызды болып табылады.

Бұл зерттеудің мақсаты – бағдарламалық интерфейстерді (БИ) әзірлеу әдістерін талдау және жүйелеу, сондай-ақ интуитивті түсінікті және ыңғайлы БИ жасау үшін оңтайлы тәсілдер мен технологияларды анықтау. Қазіргі әлемде бағдарламалық интерфейстер пайдаланушылардың бағдарламалық өнімдермен өзара әрекеттесуін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады, сондықтан олардың сапалы жобалануының маңыздылығын асыра бағалау қиын. Жұмыс аясында классикалық және заманауи тәсілдерді, мысалы, пайдаланушыға бағдарланған дизайн (UCD), прототиптеу, пайдаланудың ыңғайлылығын тестілеу және бейімделетін дизайн сияқты әртүрлі БИ жобалау әдістері қарастырылады. Сондай-ақ, пайдаланушымен өзара әрекеттесу қағидаттары, когнитивтік аспектілер және ақпаратты қабылдау үлгілері зерттеледі, бұл тиімді және ыңғайлы интерфейстер жасауға мүмкіндік береді. Әсіресе, интерфейстерді әзірлеу үшін фреймворктар мен кітапханалар сияқты заманауи технологиялар мен құралдарға, БИ жобалау процесіндегі автоматтандыру әдістері мен жасанды интеллектті қолдануға ерекше назар аударылады. Зерттеуде әртүрлі салаларда БИ-ді іске асырудың табысты мысалдары талданып, интерфейс дизайны саласындағы соңғы үрдістерге шолу жасалады. Зерттеу нәтижелері жобаның ерекшеліктері мен соңғы пайдаланушылардың талаптарына байланысты БИ әзірлеу әдістері мен технологияларын таңдауға қатысты ұсынымдар әзірлеуге бағытталған. Зерттеудің негізгі қорытындылары бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеушілерге, пайдаланушы тәжірибесі жөніндегі мамандарға және интерфейс дизайнерлеріне пайдаланушылардың бағдарламалық өнімдермен өзара әрекеттесу сапасын арттыру үшін пайдалы болуы мүмкін. Жұмыс сондай-ақ пайдаланушы интерфейстерін әзірлеу және оңтайландыру саласындағы одан әрі зерттеулерге негіз бола алады, бұл білім мен тәжірибенің осы саласын дамытуға ықпал етеді.

Мақалада SMART технологиялары, атап айтқанда, ақылды үй технологиясы (SMART HOUSE) және деректер алмасу үшін қолданылатын негізгі байланыс хаттамалары талқыланады. Ақылды үй технологиясы «үйді автоматтандыру» деген атпен де белгілі. Заманауи жағдайларда үйді автоматтандыру пайдаланушыға немесе тұтынушыға пайдаланушының талаптарына байланысты жүйені икемді басқаруға және дербес конфигурациялауға мүмкіндік береді. Ақылды үй технологиясын орнату кезеңдерінің бірі- смарт үй жүйесінде деректер алмасу үшін байланыс хаттамасын таңдау болып табылады.

Ақылды үй технологиясында деректер алмасуды жүзеге асыру үшін дұрыс байланыс протоколдарын таңдау қажеттілігі туындайды. Ақылды үй технологиясы құрылғылардың бірнеше түрін пайдаланады: контроллерлер, сенсорлар, акутаторлар. Өйткені барлық құрылғылар бірдей қолданыстағы бар хаттамаларды қолдай бермейді, бірақ бірнеше протоколдарды қолдайтын уникалды құрылғылар да бар. Ақылды үй технологиясы бірнеше хаттамаларды пайдаланады: ZigBee, Z-Wave, Wi-Fi.

Бұл мақалада ZigBee және Z-Wave сияқты жоғары жиіліктерде жұмыс істейтін екі негізгі сымсыз хаттамалар талданады. Дұрыс таңдалған хаттамалар деректерді жоғалтпай, жылдам тасымалдауды жүзеге асырады. Сонымен қатар, олар жүйеде көрсетілген пайдаланушы немесе тұтынушы қажеттіліктерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Тазарту қондырғыларының жұмысын басқарудың тиімділігін арттыруға, деректерді математикалық талдау пакеттері арқылы ақпаратты бақылау, жинау, өңдеу және талдау кезеңдерінде басқаруды автоматтандыру, Технологиялық процестерді басқарудың автоматтандырылған жүйелерін енгізу арқылы қол жеткізуге болады.

Бұл мақала Семей қаласының су бұру АБЖ техникалық жаңғырту мәселелеріне арналған. ТП АБЖ құру тұжырымдамасын жаңғырту қажеттілігі өндірісті техникалық қайта жарақтандыруға және оған жаңа энергия үнемдеу технологияларын енгізуге байланысты туындады.

Зерттеу гипотезасы жабдықтың жұмысын бақылау негізінде ағынды суларды тазартудың технологиялық процесін басқару бойынша жедел шешімдер қабылдау мүмкіндігі үшін диспетчердің басқару пультіне технологиялық параметрлерді жинау мен берудің уақытша әдістерін қолдану арқылы Семей қаласындағы ағынды суларды тазарту қондырғыларының тиімділігін арттыру мүмкіндігін ұсынады. Тазарту құрылыстарының барлық кешенінің күрделілігіне байланысты технологиялық параметрлерді бақылаудың автоматтандырылған жүйесін (ТП АСК) әзірлеу үшін объектілер ретінде негізгі кәріз сорғы станциясы (ГКНС-2) және ауа сорғы станциясы (ВНС) таңдалды.

Мақалада Семей қаласының тазарту құрылыстарының технологиялық параметрлерін бақылаудың автоматтандырылған жүйесінің ұсынылған құрылымдық схемасы қарастырылады, жүйенің әр деңгейінің сипаттамасы және олардың өзара әрекеттесу принципі берілген.

Мақалада Astana IT University студенттерінің сабаққа қатысуын басқаруды автоматтандыруға арналған мобильді қосымшаны әзірлеу және енгізу процесі қарастырылады. Қолданба Android және iOS сияқты әртүрлі операциялық жүйелері бар құрылғыларда тиімді жұмыс істеуге мүмкіндік беретін кросс-платформаны әзірлеу үшін React Native технологияларын қолдану арқылы жүзеге асырылады. Деректер базасын басқару үшін Firebase бұлтты платформасы қолданылады, ол деректерді сенімді сақтау мен жылдам өңдеуді қамтамасыз етеді. Қолданбаның маңызды факторларының бірі-оның ауқымдылығы. Қолданбаның икемділігі мен ауқымдылығын, сондай-ақ оқытуды басқару жүйесімен байланысты жүзеге асыру үшін REST API технологиясын пайдалану туралы шешім қабылданды.

Архитектураны жобалау кезеңдері, технологияны таңдау, деректерді өңдеу алгоритмдері, визуализация және қауіпсіздікті қамтамасыз ету сипатталған. Технологияны таңдау ыңғайлылық, даму жылдамдығы және деректер қауіпсіздігі сияқты факторларды қарастырды. Пайдаланушыларға трафикті бақылау үшін интуитивті интерфейсті ұсыну үшін деректерді өңдеу және визуализация алгоритмдеріне ерекше назар аударылды.

Қолданба студенттер мен оқытушылардың оқу жүйесімен өзара әрекеттесуін айтарлықтай жақсартады, сабаққа қатысуды бақылау процесін жеңілдетеді және сабаққа қатысуды есепке алу процесінің ашықтығы мен автоматтандырылуын қамтамасыз етеді. Әзірленген қосымша қол еңбегін азайтады және адамның қателігін азайтады.

Мақалада жасанды интеллект (AI) әдістерін пайдалана отырып, деректерді талдауды автоматтандырудың заманауи тәсілдері талқыланады. Әртүрлі жүйелерге түсетін деректер көлемінің жылдам өсуімен оларды талдау және өңдеу күрделі міндетке айналады. Бұл процестерді AI көмегімен автоматтандыру деректерді талдаудың тиімділігі мен дәлдігін жақсартады, адам қатесін азайтады және шешім қабылдауды жылдамдатады. Мақалада деректерді талдауды автоматтандыру үшін қолданылатын машиналық оқыту және терең оқыту әдістері, сондай-ақ оларды қаржы, медицина, өндіріс және маркетинг сияқты әртүрлі салаларда қолдану мысалдары қарастырылады. Қолданыстағы тәсілдердің артықшылықтары мен шектеулеріне, сондай-ақ оларды одан әрі дамыту перспективаларына ерекше назар аударылады. Мақалада деректерді талдауды автоматтандыруда әртүрлі AI модельдерінің тиімділігін зерттеуге және бағалауға бағытталған шарттар мен зерттеу әдістері егжей-тегжейлі қарастырылады. Алынған нәтижелер талданады және осы саладағы AI технологияларын одан әрі дамыту перспективалары талқыланады. Зерттеу AI үлгілерінің интерпретациялануының маңыздылығын, шектеулі және шулы деректермен тиімді жұмыс істей алатын жаңа әдістерді әзірлеу қажеттілігін және оларды пайдаланумен байланысты есептеу шығындарын азайтуды көрсетеді.

Жұмыcтa кибepқayiптepдi aнықтay үшiн қолдaнылaтын әлeyмeттiк жeлiлepдi тaлдayдың нeгiзгi әдicтepiнe шолy бepiлгeн. Әлeyмeттiк жeлiлepдeгi қayiптepдiң нeгiзгi түpлepi көpceтiлгeн жәнe олapдың aлдын aлyдың кeйбip қоpғay әдicтepi cипaттaлғaн. Кибepқayiптepдi aнықтayғa бaғыттaлғaн әлeyмeттiк жeлiнi тaлдayдың типтiк мiндeттepi, мыcaлы, жeлiдeгi қayымдacтықтapды aнықтay, қayымдacтықтapдaғы көшбacшылap мeн capaпшылapды aнықтay, қayымдacтықтapдың тұpaқтылығын тaлдay, мәтiндiк aқпapaтты клacтepлey жәнe т.б. Цифpлaндыpyды ұлғaйтy жәнe әлeyмeттiк жeлiлepдi коммyникaция құpaлы peтiндe бeлceндi пaйдaлaнy жaғдaйындa кибepқayiпciздiктi қaмтaмacыз eтy үшiн тиiмдi монитоpинг пeн дepeктepдi тaлдayдың мaңыздылығы бapғaн caйын өзeктi болa түcyдe. Әлeyмeттiк жeлiлepдeгi дepeктepдiң үлкeн көлeмiн өңдeyгe бaйлaныcты күpдeлiлiктep мeн қиындықтap, cоның iшiндe құпиялылық мәceлeлepi мeн пaйдaлaнyшы дepeктepiн бaқылayдың этикaлық acпeктiлepi дe тaлдaнaды. Зepттey әлeyмeттiк жeлiнi кибepқayiптepдi бeлceндi түpдe aнықтay жәнe aлдын aлy құpaлы peтiндe пaйдaлaнyдың тұтac көpiнiciн ұcынaды, aнaлитикaлық жүйeлepдi ұйымдap мeн жeкe тұлғaлapдың жaлпы кибepқayiпciздiк шeңбepiнe бipiктipyдiң мaңыздылығын көpceтeдi. Зepттey әлeyмeттiк жeлiнi кибepқayiптepдi бeлceндi aнықтay жәнe aлдын aлy құpaлы peтiндe пaйдaлaнyдың тұтac көpiнiciн бepeдi, aнaлитикaлық жүйeлepдi ұйымдap мeн жeкe тұлғaлapдың жaлпы кибepқayiпciздiк ұcтaнымынa бipiктipyдiң мaңыздылығын көpceтeдi, cонымeн бipгe мaшинaлық оқытyды жaқcapтy қaжeттiлiгiнe нaзap ayдapaды жәнe caндық оpтaдaғы қayiптepдiң aлдын aлy мeн бeйтapaптaндыpyдың тиiмдipeк болyынa ықпaл eтe aлaтын пaйдaлaнyшы мiнeз-құлқын жәнe қayымдacтық динaмикacын тepeңipeк жәнe дәлipeк тaлдayғa apнaлғaн жacaнды интeллeкт әдicтepi.

30ХГСА сымынан 45 болатқа қолданылатын қорғаныш жабынының электр доғалық металдандыру әдісін қолданып, өңделмеген болат 45пен салыстырғанда коррозияға төзімділігіне әсері зерттеу жүргізілді. Сынақ әдістемесіне поляризация қисықтары сияқты электрохимиялық талдаулар кірді. Нәтижелер стандартты 45 болатпен салыстырғанда 30ХГСА сымымен қапталған 45 болаттың коррозияға төзімділігі айтарлықтай жоғары екенін көрсетті.

Осы зерттеудің нәтижесінде болаттардың коррозияға төзімділігін арттырудың тиімді әдісі ретінде электр доғалық металдандыру технологиясының маңыздылығы дәлелденді. 45 болаттан 30ХГСА сымының қорғаныш жабынын пайдалану оның сипаттамаларын жақсартып қана қоймайды, сонымен қатар агрессивті ортада ұзақ мерзімді пайдалану мүмкіндігін береді. Сондай-ақ, бұл әдістер басқа материалдар түрлеріне бейімделуі мүмкін, бұл металл конструкцияларын қорғау саласында жаңа перспективаларды ашады. Бұл зерттеу металдарды өндіру мен өңдеуде жаңа нормалар мен стандарттарды әзірлеуге негіз бола алады. Бұл нәтижелер материал сенімділігі негізгі фактор болып табылатын мұнай және газ, теңіз және құрылыс жобалары және машина жасау сияқты маңызды салаларда қолдану үшін жақсартылған коррозияға төзімді материалдарды әзірлеуді жеңілдететін құнды ғылыми деректерді береді.

Ет өнеркәсібіндегі өндірістік жүйелер мен жабдықтардың өнімділігін арттыру техникалық қызмет көрсету қызметімен тығыз байланысты. Total Productive Maintenance (TRM) және Lean production стратегиясы жабдықтың тиімділігін төмендететін шығындардың негізгі түрлерін бағалайтын Overall Equipment Effectiveness (OEE) көрсеткішін бағалаудың маңызды құралы болып табылады. Азық-түлік массаларының құрылымдық-механикалық сипаттамаларының, шикізаттың ылғалдылығының, температура мен тұтқырлықтың, өңдеу қысымының, тығыздықтың жабдықтың оңтайлы жұмыс режимдеріне байланысы талданды. OEE тұжырымдамасын қолдана отырып, жабдықтың жұмыс істеу ерекшеліктеріне байланысты уақытша шығындар анықталды. Шығындардың түрлері жіктеледі: жабдықтың тоқтап қалуы және қайта реттелуі (қол жетімділігі немесе дайындығы), жабдықтың қысқа мерзімді тоқтауы және өңдеу жылдамдығының төмендеуі (жабдықтың өнімділігі), өнімнің істен шығуы және жабдықты іске қосу кезінде өнімнің жоғалуы (сапа). Жабдықтың жалпы тиімділігін зерттеудің осы әдісін қолдану ет өнеркәсібінде қолданылатын кез-келген технологиялық жабдыққа қолданылуы мүмкін және технологиялық жабдықты пайдалану кезінде туындайтын көптеген мәселелерді жоюға, оның техникалық-экономикалық көрсеткіштерін жақсартуға, техникалық қызмет көрсету мен жөндеуді жақсарту үшін шаралар жүйесін жасауға мүмкіндік береді. Осы тұжырымдаманы қолданып жабдықтың тиімділігін төмендететін факторларды жүйелеуге мүмкіндік алуға болады. Сонымен бірге жабдықтың жұмыс уақытының жоғалуына әсер ететін факторлар туралы ақпарат жабдыққа техникалық қызмет көрсету және жөндеу жүйесін құруға мүмкіндік беретіндігі дәлелденген.

Бұл зерттеуде электролиттік-плазмалық шынықтырудың (ЭПШ) 45 болаттың қасиеттеріне әсері зерттелді, ол дайын өнімді шығарудың алдында қолданылатын дәстүрлі термиялық өңдеу әдістеріне балама бола алады. Жүргізілген эксперименттердің нәтижелері бойынша ЭПШ қолданғаннан кейін 45 болаттың механикалық және пайдалану қасиеттері айтарлықтай жақсарғаны анықталды. Машина жасау мен ауыл шаруашылығы техникасын өндіруде өзінің беріктігі мен ұзақ мерзімділігімен танымал 45 болат ЭПШ өңдеуден кейін көрсеткіштерін айтарлықтай арттырды. Атап айтқанда, электролиттік-плазмалық шынықтыру әдістерін қолданғаннан кейін 45 болаттың қасиеттері едәуір жақсарғаны байқалды, себебі үлгілердің қаттылығы 3,1-3,62 есеге артты, ал тозуға төзімділігі 7 есеге өсті. Сонымен қатар, зерттеуде ұсынылған өңдеу әдісінің экономикалық тиімділігі көрсетілді, ол ЭПШ-ті енгізу материалдарға шығындарды айтарлықтай азайтуға, өнімнің қызмет ету мерзімін ұзартуға және энергия шығындары мен шығарындыларды қысқарту есебінен өндірістің экологиялық көрсеткіштерін жақсартуға әкелуі мүмкін екенін дәлелдеді. ЭПШ кезінде 20%-дық натрий карбонатының улы емес ерітіндісін қолдану электр тогының ұяшықта біркелкі бөлінуіне ықпал етті, сонымен қатар үлгінің оңтайлы салқындау жылдамдығына қол жеткізуге мүмкіндік берді.

Бұл мақалада авиация және автомобиль өнеркәсібінде микродоғалық тотығу (MДТ) технологиясын қолдану перспективалары қарастырылады. MДТ процесі металл бөлшектердің бетінде берік, тозуға төзімді және коррозияға төзімді жабындарды жасауға мүмкіндік береді, бұл олардың беріктігі мен пайдалану сипаттамаларын айтарлықтай арттырады. МДТ-дың технологиялық аспектілері, соның ішінде бетті дайындау ерекшеліктері, электролиттерді таңдау және процесс параметрлерін бақылау талқыланады. МДТ-ды авиациялық және автомобиль бөлшектерін өндіруде сәтті қолдану мысалдары келтірілген. Жаңа материалдарды, құрама жабындарды жасау және нақты жұмыс жағдайында жабындардың төзімділігін зерттеуді қоса алғанда, одан әрі зерттеу және технологияны дамыту бағыттары да зерттелуде. Мақалада МДҰ көлік құралдары мен жабдықтардың сенімділігі мен тиімділігін арттырудың перспективалық технологиясы ретіндегі маңыздылығы көрсетілген.

Зерттеу политетрафторэтиленнің (ПТФЭ) трибологиялық және механикалық қасиеттеріне электронды сәулеленудің айтарлықтай әсерін көрсетеді. Материалдың қасиеттерін өзгерту үшін жоғары жылдамдықты электрондарды қолданатын электронды сәулелену әдісі ПТФЭге оның тозуға төзімділігі мен механикалық қаттылығын жақсарту мақсатында қолданылды, бұл әсіресе тозу жағдайында қолдану үшін өте маңызды. Эксперименттер барысында ПТФЭ үлгілері әртүрлі дозаларда сәулелендіріліп, олардың тозуға төзімділігі, микроқаттылығы және сәулеленуден кейінгі бетінің кедір-бұдырлығы бағаланды. Трибологиялық сынақтардың нәтижелері сәулелену дозаларының жоғарылауымен тозуға төзімділік пен микроқаттылықтың айтарлықтай жақсарғанын көрсетті. Атап айтқанда, Сәулеленген үлгілер сәулеленбеген үлгіге қарағанда тозу көлемінің төмендеуін және бетінің жақсарғанын көрсетті. Сәулеленген үлгі (ПТФЭ-2) абразивті тозуға ең жоғары төзімділікті және бетінің қаттылығының айтарлықтай жоғарылауын көрсетті, бұл электронды сәулелену материалды тиімді нығайтады, полимер матрицасында айқаспалы байланыс пен басқа құрылымдық өзгерістерді тудырады.Сонымен қатар, зерттеу бетінің кедірбұдырының өзгеруін атап өтті: Сәулеленген үлгілер тозуға төзімділікті жақсартуға ықпал ететін кедір-бұдыр параметрлерін өзгертті. Бұл өзгерістер полимердің беткі және жер асты аймақтарын өзгертетін электронды сәуленің әсерінен болатын физика-химиялық түрлендірулермен түсіндіріледі. Бұл зерттеу электронды сәулелену ПТФЭ механикалық және трибологиялық қасиеттерін жақсартудың тиімді әдісі екенін растайды, бұл оны жоғары беріктік пен экстремалды жағдайларға төзімділік қажет болатын жоғары технологиялық инженерлік қосымшаларға қолайлы етеді. Нәтижелер ПТФЭ-ді жоғары өнімділікті қажет ететін секторларда қолданудың жаңа перспективаларын ашады, оны дәстүрлі салалардан тыс кеңейтеді.

Әлемде ең көп тұтынылатын құс жұмыртқасы тауық пен үйрек жұмыртқасы болып табылады. Жұмыртқа құрамында барлық маңызды аминқышқылдары бар, бұл оларды толық ақуыздың тамаша көзі етеді. Тауық пен үйрек жұмыртқасының ақуыздары құрамы жағынан ұқсас және көптеген функционалдық қасиеттерге ие.

Бұл жұмыстың мақсаты – Қазақстанда өндірілетін әртүрлі типтегі коммерциялық қолжетімді жұмыртқалардың химиялық құрамы мен сапалық сипаттамаларын салыстырмалы түрде сипаттау. Жұмыста анықтаудың жалпы қабылданған химиялық және физикалық әдістері қолданылды, нәтижесінде жұмыртқаның барлық түрлері сапалық сипаттамалары мен химиялық құрамы бойынша ерекшеленетіні анықталды. Жүргізілген тәжірибелер үйрек жұмыртқасының ең үлкен массасы (79,49 г) екенін анықтады. Жұмыртқаның ақуызында сілтілі рН, ал сарысында бейтарап рН бар. Ең көп су мөлшері тауық ақуызында (87,7%), липидті үйрек жұмыртқасында – 36,79%, күлділігі бөдене жұмыртқасында – 1,8 г тең.

Зерттеу нәтижелері стандарт талаптарына сәйкес келетін шикізаттан жұмыртқа өнімдерін жасауда қолданылады.

Лигнинді ыдырататын бактериялардың штамдарын таңдау ауыл шаруашылығы мен орман шаруашылығы қалдықтарын өңдеу үшін өте қажет. Осы эксперимент барысында біз Қытайдың Цинлин тауларынан топырақ үлгілерін жинап, бактериялардың 99 штаммын бөліп алдық. Әрі қарай, бактериялардың 18 штаммы сілтілі лигнинді қатты ортаны пайдаланып таңдалды және 30°C температурада 48 сағат бойы өсірілді, содан кейін олар молекулалық түрде анықталды. Осыдан кейін шайқалған колбада өсіру үшін лигнині бар сұйық культура ортасы пайдаланылды, ал өсіруден бұрын және кейін 280 нм-де көрінетін жарықта лигниннің сіңуінің өзгеруін өлшеу үшін микропластинаны оқу құралы қолданылды. Лигниннің ыдырау қабілеті бар бактериялардың жалпы 12 штаммы таңдалды. QL-D3, QL-D5, QL-D6, QL-D7, QL-D8, QL-D9, QL-D11, QL-D13, QL-D14, QL-D16, QL-D17, QL-D18 үшін. 7 күн ішінде құрамында 1,5 г/л лигнин бар сұйық ортада өсіргеннен кейін олардың лигниннің ыдырау жылдамдығы 13,01%, 16,76%, 10,48%, 23,3%, 6,88%, 12,48%, 22,07%, 11,84%, 18,62%, 17,88%, 13,95%, 16,28% тиісінше. Сканерлеуші электронды микроскопия арқылы QLD7 және QL-D11 бактерияларының екі штаммының морфологиясы лигниннің ең жоғары ыдырау жылдамдығымен зерттелді.

Мақала Қазақстанда өте танымал дәстүрлі ашытылған сүт өнімі құртты өндіретін кептіру зауытын дамытуға арналған. Құрт ұлттық өнім ғана емес, сонымен қатар тағамдық құндылығы, дәрумені мен минералдылығы жоғары. Құртты үнемі тұтыну пайдалы ішек микрофлорасын қалпына келтіруге көмектеседі және әсіресе жүкті әйелдерге, балалар мен қарт адамдарға пайдалы. Құртты ашық ауада кептірудің дәстүрлі әдісінің ауа райы жағдайына тәуелділігі және өнімділігі төмендігі сияқты бірнеше кемшіліктері бар. Жасалған конвективті кептіру қондырғысы осы мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Ол бақыланатын жағдайларда құрттың біркелкі және тез кептірілуін қамтамасыз етеді, бұл сапа мен өнімділікті арттырады. Құрылғы техникалық қызмет көрсету оңай, пайдалану оңай және үнемді болу үшін жасалған. Бұл жеке кәсіпкерлер мен шағын бизнес үшін қолжетімді және үнемді. Жабдықтардың қолжетімділігі, бағасы, сапасы, өнімділігі, техникалық қызмет көрсету мүмкіндігі, сенімділігі, жеңіл салмағы және қозғалғыштығы оны Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту үшін өзекті етеді. Жұмыс барысында кептіру қондырғысының өнімділігіне бірқатар сынақтар жүргізілді. Сондай-ақ эскиздік сызба әзірленді, кептіру қондырғысы жобаланды, дизайн үшін оңтайлы жұмыс параметрлері таңдалды. Алынған кептіру қондырғысы құрт өндірісінде, жеке және фермаларда іске асыру үшін перспективалы болып табылады. Ол өнімнің сапасы мен өнімділігін арттырады, сондай-ақ Қазақстанның шағын және орта бизнесі үшін жаңа мүмкіндіктер туғызады. Сондай-ақ, мұндай жабдық жергілікті тағам туризміне серпін бере алады, бұл туристер бірегей және шынайы тәжірибені іздейтіндіктен, туризмнің танымал түріне айналып отыр. Туристерге оның тағамдары арқылы жергілікті мәдениетті сезіну мүмкіндігін ұсыну.

Бүгінгі таңда табиғи шикізаттан алынған биоактивті заттарды нутрицевтиктер ретінде қолдану әртүрлі аурулардың пайда болу қаупін азайту мақсатында, сондай-ақ организмнің күш қуатын арттыратын, иммуномодуляциялаушы, адаптогенді агенттер ретінде пайдаланылатын заттар деп танылған. Ganoderma Lucidum саңырауқұлағы немесе Рейши саңырауқұлағы шығыста көптеген ғасырлар бойы белгілі. Рейши саңырауқұлағының заманауи зерттеулері оның иммуномодуляциялық және ісікке қарсы қасиеттерінің бар екенін көрсетіп, көптеген жұмыстар оның антиоксиданттық әлеуетін дәлелдеп берді.

Біздің зерттеулеріміз көрсеткендей, ганодерманың мицелий және жеміс денесінің сығындысы липопероксидация процестерінің қарқындылығын төмендетеді және in vitro жағдайында олардың төзімділігін арттырады. 10 мкг концентрациядағы мицелий сығындысының әсерінен липопероксидация өнімдерінің деңгейі 37,6%, 20 мкг – 21,1%, 50 мкг – 14,9% дейін төмендеген және аскорбин қышқылының ұқсас концентрацияларының әсерінен бұл мәндер тиісінше 74,3%, 60,4% және 36,4% және Е дәрумені үшін – 70,2%, 65,3%, 53,5% құрады. Ал 10 мкг-нан төмен концентрацияларда зерттелген агенттердің тотығуға қарсы әсері бірегей болды. Жеміс денесінің сығындысының антиоксиданттық әсері 10-50 мкг концентрациясында айтарлықтай байқалды; асқын тотығу деңгейі бастапқы деңгейден 80% - ға төмендеді, концентрацияның 50-ден 100 мкг-ға дейін жоғарылауы липопероксидация процестерін толығымен тежейді. Саңырауқұлақтың әртүрлі бөліктерінің мембраналық тұрақтандырғыш қасиеттерін зерттеу нәтижелері сығындылардың жасуша мембранасының құрылымын нығайтатын айқын қасиетке ие екенін көрсетті. Сығындылардың мембраналық тұрақтандырушы әсерінің көрінісі дозаға байланысты болды, 0-200 мкг концентрация диапазонында мицелий мен жеміс денесінің сығындылары қосылған үлгілердегі гемолиз деңгейі төмендеп, 10 мкг концентрациясында 19,8% және 25%, 20 мкг-да 27% және 37%, 50 мкг-да 55% және 57,2%, 100 мкг-да 63% және 68% құрады. 200 мкг концентрацияда 69% және 65% ал ортаға аскорбин қышқылын енгізген кезде гемолиз деңгейі атаулы концентрацияларда 10%, 14,5%, 25%, 40% және 44% төмендеді және α-токоферол үшін ол көрсеткіш 5%, 22%, 32%, 40%, 45% және 50% құрады.

Сығындылардың полифенол және флавоноидты құрамын зерттеу нәтижелері сығындыларда полифенол қосылыстарына жататын заттардың бар екенін көрсетті.

Мақалада өсімдік шикізатынан алынған жартылай ысталған шұжықтың минералдық құрамы мен органолептикалық көрсеткіштерін зерттеу нәтижелері келтірілген. Өсімдік шикізаты ретінде соя және ноқат таңдалды. Тәжірибелердің нәтижесінде жартылай ысталған шұжық өндірісі үшін соя мен ноқаттың оңтайлы арақатынасы 4:1 болатыны анықталды. Өсімдік шикізатынан алынған жартылай ысталған шұжықты органолептикалық бағалау нәтижелері бойынша соя изоляты мен ноқаттың қатынасы 4:1 болатын үшінші үлгінің консистенциясы, иісі мен дәмі басқа әзірленген үлгілерге қарағанда жартылай ысталған шұжыққа тән екендігі анықталды.

Өсімдік шикізатынан алынған жартылай ысталған шұжықтың минералдық құрамын зерттеу негізінде бірінші және екінші үлгілерде үшінші үлгіге қарағанда минералды заттар көп екені дәлелденді. Пісіру кезінде соя изолятының көлемі судың әсерінен 3-5 есе артатындықтан, соя изоляты мен ноқаттан жасалған шұжыққа қарағанда соя текстураты мен ноқаттан жасалған шұжықта макро- және микроэлементтердің мөлшері көп. Алайда, үшінші үлгіде фосфордың мөлшері № 1 және № 2 үлгілермен салыстырғанда сәйкесінше 1,58% және 0,98% жоғары.

Зерттеулер жартылай ысталған шұжықтағы етті толығымен алмастыратын негізгі ингредиенттер ретінде соя мен ноқатты пайдалану мүмкін және өзекті екенін дәлелдеді.

Астық өнімдері халықтың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі элементі болып табылады. Соңғы жылдары дәнді дақылдарға сұраныс айтарлықтай өсті. Дәнді дақылдар аминқышқылдары мен басқа макро және микроэлементтердің теңдестірілген құрамына байланысты жоғары қоректік заттарға ие. Осы зерттеудің мақсаты «Дәурен» сортының тритикале дәні, «Дикул» сортының қарақұмық дәні, «Сакура», «Шырайлы» сортының жасымық дәні сияқты тұтас астық шикізатының химиялық және аминқышқылдық құрамын зерттеу болып табылады. Химиялық зерттеу нәтижесінде бұршақ дақылдарының құрамында ақуыз мөлшері жоғары екендігі анықталды, бұл дәнді дақылдарға қарағанда шамамен екі есе жоғары, олардың мөлшері 28.75 % және 24.67% құрады. Жүргізілген зерттеулердің талдауы дәнді дақылдар мен бұршақ дақылдары ақуызының аминқышқылдық құрамы маңызды аминқышқылдарының жоғары құрамымен сипатталатынын көрсетті. Бұршақ дақылдарында дәнді дақылдармен салыстырғанда аргинин мен лизин мөлшері басым. Бұршақ дақылдарының құрамында дәнді дақылдарға қарағанда ақуыз көп, бұл оларды араластыру кезінде тағамның тағамдық құндылығын арттыру үшін маңыздылығын арттырады. Әрі қарай әртүрлі өңдеу әдістері және олардың қоректік қасиеттерін сақтауға әсері зерттелді.

Экструзия – әмбебаптығы, икемділігі, жоғары өнімділігі, төмен құны және энергия тиімділігі арқасында кеңінен қолданылатын термомеханикалық маңызды процесстердің бірі болып саналады. Ғалымдар дәстүрлі емес өсімдік шикізаттарын пайдалана отырып, тікелей көбіктенетін тағамдар, таңғы ас және макарон өнімдері сияқты экструдталған өнімдердің тағамдық құндылығын зерттеу отырып, рецептурасын әзірледі. Әр түрлі өсімдік шикізаттарын экструзиялық өңдеу кезінде соңғы өнімдерге әсер ететін химиялық құрамы мен функционалдық қасиеттері бойынша көптеген сипаттамаларға ие. Бұл дәстүрлі емес өсімдік шикізаттарын экструзияда практикалық қолдану үшін олардың шикізат қоспалары мен экструдталған өнімдердің сапасына әсерін түсіну өте маңызды.

Мақалада экструдерленген тағам өнімдерінің құрамына дәстүрлі емес өсімдік шикізатын қосудың теориялық негіздері көрсетілген. Экструзиялық өңдеу арқылы өсімдік шикізатынан өнімдер жасау әртүрлі тағамдық қасиеттері мен функционалдық сипаттамалары бар өнімдерді алудың экологиялық қауіпсіз әдісі болып табылады. Осы тақырыпқа арналған ғылыми мақалаларды талдау кезінде экструзия дәстүрлі емес өсімдік шикізатын тағамға өңдеудің ең тиімді әдістерінің бірі екендігі анықталды. Зерттеу барысында экструдтау өсімдік шикізаты ингредиенттерінің сіңімділігін арттыра алатыны, сондай-ақ қоректік заттарға қарсы факторлардың санын азайтатыны анықталды.

Мақалада сүзбе өнімдерін өндіруде пайдалану үшін бидай кебегінен тағамдық талшықтардың құрғақ концентратын алудың технологиялық процесін әзірлеуге және оңтайландыруға бағытталған зерттеу нәтижелері келтірілген. Зерттеудің негізгі мақсаты сүзбе өнімдерінің құрылымын, тұрақтылығын және тағамдық құндылығын жақсарту арқылы олардың функционалдық және сапалық сипаттамаларын арттыруға мүмкіндік беретін тағамдық талшықтарды алу әдісін жасау болды. Зерттеу тағамдық талшықты бөліп алудың әртүрлі әдістерін, соның ішінде қышқылдық және ферментативті тәсілдерді теориялық салыстыруды қамтыды. Ферментативті әдіс талшықтардың функционалдық қасиеттерін сақтау, экологиялық тазалығын және жоғары тиімділік сияқты бірқатар артықшылықтарға ие екендігі анықталды. Кептіру процесін оңтайландыру 55-60 °С температуралық режим мен ұзақтығы 10 сағаттан аспайтынын көрсетті, бұл жоғары ылғал сақтайтын қабілеті бар тағамдық талшық концентратын алу үшін ең қолайлы.

Тағамдық талшықтың 7% құрғақ концентратын сүзбе өнімдеріне қосу олардың дәмдік қасиетін бұзбай, құрылымы мен органолептикалық сипаттамаларын оңтайлы жақсартуды қамтамасыз етеді. Зерттеу сүзбе өнімдерінің функционалдық және сапалық сипаттамаларын жақсарту үшін алынған тағамдық талшық құрғақ концентратын пайдалану перспективасын растайды, бұл оларды тамақ өнеркәсібінде қолдануға және сүт өнімдерінің тағамдық құндылығын арттыруға жаңа мүмкіндіктер ашады.

Қазіргі өмір сүру ырғағында өмір сүру сапасын жақсарту және қолдау үшін болашақты бағыт функционалдық өнімді пайдалану мәселесі болып табылады. Бұл жұмыста өсімдік шикізатымен байытылған ешкі сүтінен жасалған симбиотикалық сүтқышқылды өнімнің (йогурт) сапасы мен микробиологиялық көрсеткіштерін зерттеу нәтижелері ұсынылған. Зерттеудің мақсаты: сүтқышқылды өнімдердің сапасы мен қауіпсіздігіне айва шәрбатының әсерін зерттеу. Зерттеу жұмысында сүтқышқылды өнім (йогурт) әзірленді. Қосылатын дайын ұйытқының құрамына Str.thermophiIlus, Lb.bulgaricus, Lb.acidophilus кіреді. Өсімдік тектес табиғи ингредиент ретінде – айва жемісінің шәрбаты алынды.

Ешкі сүтінен йогурт өндіруде айва шәрбатын қосу өнімдердің дәмдік көрсеткіштерін жақсартуға және олардың ассортиментін ұлғайтуға көмектеседі, сонымен қатар өнімді тағамдық талшықтармен, пектиндермен, дәрумендермен және минералдармен, яғни, биологиялық құнды компоненттермен байытуға мүмкіндік береді.

 Мақалада сақтау кезінде әзірленген ешкі сүтінен жасалған йогурттардың органолептикалық қасиеттері мен микробиологиялық көрсеткіштерінің өзгеруіне айва шәрбатының әсерін зерттеу нәтижелері берілген. Нәтижесінде микробиологиялық көрсеткіштер бойынша йогурттар 033/2013 КО ТР талаптарына сәйкес келетіні, сәйкесінше МАжФАнМС берген стандарттардан аспайтыны, ішек таяқшасы тобындағы бактериялардың, ашытқылардың және зеңдердің жоқтығы анықталды. Зерттелетін үлгілердегі сүтқышқылды бактериялардың көбеюі бесінші күні қарқынды болды – 6,4×109 КТБ, содан кейін микроорганизмдер саны азайды, ал жетінші күні зерттелетін үлгідегі сүтқышқылды бактериялардың өсуі – 4,5×108 КТБ құрады, осы кезеңдегі бақылау үлгісінің көрсеткіші – 2,4×107 КТБ болды.

Бұл мақалада бие сүті мен қымыздан оқшауланған сүт қышқылы бактериялары штаммдарының (3М, 3К, 7К, 9К, 10К және 11К) әр түрлі антибиотиктерге қарсы төзімділігін зерттеу жұмысының нәтижесі берілген. Жұмыс барысында гентамицин (120 мкг), азитромицин (15 мкг), цефтриаксон (30 мкг), цефуроксим (30 мкг) және хлорамфеникол (30 мкг) сіңірілген дискілер қолданылды.

Алынған нәтижелер бойынша 3K, 10K және 11K штаммдары гентамицинге ең жоғары төзімділікті көрсетсе, 10K және 11K штаммдары азитромицинге жоғары төзімділікті көрсетті. Цефтриаксон мен цефуроксимге қарсы 11К және 10К штаммдары төзімділік танытты. Хлорамфениколға ең төзімді штаммдар 11К және 10К болды, ал 3К штамм ең сезімтал болды. Жалпы алғанда, 3K және 3M штаммдары антибиотиктердің көпшілігіне, әсіресе цефтриаксон мен цефуроксимге ең төмен қарсылық көрсетті, бұл олардың осы антибиотиктерге жоғары сезімталдығын білдіреді. Ал, 10К және 11К штаммдары зерттелінген антибиотиктердің көпшілігіне аздаған тежелу аймақтарын көрсете отырып, ең жоғары төзімділікті айқындады.

Зерттеу жұмысының нәтижелерін антибиотиктерге төзімділігі жоғары сүт қышқылы бактерияларының негізінде пробиотикалық препараттарды әзірлеу және оңтайландыру үшін қолдануға болады. Бұл ішек жолдарының микрофлорасын сақтауға және иммундық жүйені нығайтуға ықпал ете отырып, әртүрлі тағамдар мен емдік препараттар құрамына пробиотиктерді қолданудың тиімділігін арттырады.

Функционалды тағамдар және олардың биоактивті қосылыстары созылмалы аурулардың дамуын болдырмауда үлкен маңызы бар тағамдар тобы ретінде кеңінен зерттелді. Жүрек-қан тамырлары аурулары денсаулық сақтаудың жаһандық проблемасы болып табылады, оны функционалды тағаммен жеңілдетуге болады. Жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупін азайту липидті профиль, эндотелий функциясы, тромбоциттердің белсендірілуі, гемостаз және қабыну биомаркерлері сияқты жүрек-қан тамырлары ауруларының арнайы биомаркерлерімен өлшенуі мүмкін . Кейбір функционалды биоактивті қосылыстар жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алу мен емдеуде маңызды рөл атқаруы мүмкін, бұл биомаркерлердің деңгейіне пайдалы әсер етеді.

Бұл зерттеудің мақсаты функционалды өнімдердің жүрек-қан тамырлары ауруларының биомаркерлеріне әсерін, сондай-ақ функционалды тамақ қоспасын қабылдау кезінде көрсеткіштердің жақсаруын зерттеу болды.

Әдістері: мақалаларды анықтау үшін әдебиеттерді іздеу PubMed, Science Direct көмегімен жүргізілді.

Нәтижелер жиырма жеті басылымға талдау жасалды. Осы басылымдардың барлығында функционалды өнімдердің биомаркерлерге оң әсері туралы хабарланды. Көбінесе соя өнімдерін қолданудың оң нәтижелері байқалды, сүт өнімдері, Анар, мүкжидек және вегетариандық диеталар және Окинава диетасы.

Елдің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін тамақ өнімдерін қауіпсіз өндіру мен өңдеуді қамтамасыз ету қажет. Бұл мақалада қауіптер мен сыни бақылау нүктелерін талдау (HACCP), сондай-ақ ҚР СТ ISO 22000/ISO 22000 негізінде тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі менеджменті жүйесін талдау көрсетілген. Азық-түліктің қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз ету жүйелері тәуекелдерді азайту және ең қатаң стандарттарға сәйкестігін қамтамасыз ету үшін қажет. HACCP ҚР-дағы ISO 22000/ISO 22000 стандарттарына негізделген тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін басқару жүйесінде маңызды рөл атқарады, бұл компанияларға тамақ өнімдерін өндіру, өңдеу және тарату процесінде олардың қауіптілігін анықтауға, бағалауға және басқаруға көмектеседі. Қолданыстағы тамақ өнімдерін өндіру жүйелерін талдау тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз етудің неғұрлым тиімді және жан-жақты жүйелерін әзірлеу үшін мүмкіндіктерді анықтауға мүмкіндік береді. Бұл жетілдірілген жүйелер тұтынушылардың өсіп келе жатқан қажеттіліктері мен үміттерін қанағаттандыру және болашақ ұрпақ үшін қауіпсіз және сапалы тамақ өнімдерін қамтамасыз ету үшін өте маңызды болады. ҚР СТ ISO 22000/ISO 22000 негізінде НАССР және СМБПП кәсіпорындарына енгізе отырып, тамақ өнімдерін өндірушілер өз өнімдерінің қауіпсіздігі мен сапасын арттыра алады.

Жұмыртқа қабығындағы өміршең микроағзалардың жалпы санының рөлі айтарлықтай қызығушылық тудырады, өйткені ол жұмыртқаның қауіпсіздігі мен өнімнің жарамдылық мерзіміне байланысты.

Бұл зерттеудің мақсаты үйрек жұмыртқасының қабығының жалпы бактериялық ластауына әртүрлі дезинфекциялық құралдардың әсерін бағалау болды. Ол үшін фермадан жаңа үйрек жұмыртқалары сатып алынып, 6% сутегі асқын тотығы, 4% хлорлы әк, 4% натрий карбонаты, 3% сірке қышқылы дезинфекциялық ерітінділер дайындалды. Үйрек немесе қаз жұмыртқасын дезинфекциялау кезінде тауық жұмыртқасымен салыстырғанда дезинфекциялық заттардың дозасы екі есеге артады. Жұмыртқалар дайындалған дезинфекциялық ерітінділермен өңделді және әсер ету уақыты әр түрлі болды. Сутегі асқын тотығының экспозициясы 4 және 8 минут, хлорлы әк – 2 және 5 минут, натрий карбонаты – 10 және 30 минут, сірке қышқылы – 5 және 15 минут болды. Зерттелетін жұмыртқалардың қабықтарынан дезинфекцияға дейін және одан кейін шайындылардың сынамаларын іріктеу жүргізіліп, сұйылтулар дайындалды, содан кейін іріктелмейтін қоректік ортасы бар Петри табақшалары 72 сағат бойы 300С температурада өсірілді. Колонияларды санау нәтижесінде КТБ/жұмыртқада көрсетілген мезофильді аэробты және факультативті-анаэробты микроағзалардың (МАФАнМС) саны анықталды.

Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, сірке қышқылы, сутегі асқын тотығы, хлорлы әк қолданылған жағдайда микроағзалардың инактивациясының әсер ету уақытына тікелей тәуелділігі байқалады. Жұмыртқаның натрий карбонатымен байланысының ұзағырақ кезеңі өміршең микроағзалар санының азаюына әкелмеді.

Сондай-ақ, 4% хлорлы әк жұмыртқа қабығындағы микробтарды 5 минут ішінде толығымен инактивациялауға қабілетті екендігі анықталды, 2 мин экспозицияда жалпы микробтық ластану көрсеткіші 9,2*101±0,7 КТБ/жұмыртқа болды.

Осылайша, бұл зерттеуде хлорлы әк, сутегі асқын тотығы және сірке қышқылының ерітінділері жоғары бактерицидтік қасиеттерді көрсетті және үйрек жұмыртқасының қабығын дезинфекциялаудың тиімді құралы ретінде қарастырылуы мүмкін.

Ғылыми мақалалардың көпшілігі тауық жұмыртқасын зерттеуге арналған. Бұл жұмыста үйрек жұмыртқалары зерттеу объектісі болып табылады, жұмыртқа қабығын өңдеуге арналған ең жақсы дезинфекциялық құралдар анықталды, бұл құс шаруашылығындағы өзекті міндет.

Алынған нәтижелер фермерлерге тағамдық инфекцияларды бақылаудың тиімді стратегияларын жүзеге асыруға көмектесуі мүмкін.

Мақалада жабайы шырғанақ сығындысы ұнтағының тартылған еттің физика-химиялық қасиеттеріне әсері қарастырылады. Зерттеудің негізгі аспектілерінің бірі-тартылған етдің белсенді қышқылдығы, ол қосылған жабайы шырғанақ ұнтағының концентрациясына тікелей байланысты. Нәтижелерге сәйкес, жабайы шырғанағының тартылған ет құрамының артуы рН көрсеткішінің төмендеуіне әкеледі, бұл өнімнің сақтау мерзімінің қысқаруына ықпал етуі мүмкін. Оңтайлы доза 4-5% жабайы шырғанақ ұнтағымен анықталды, бұл қасиеттерді жақсарту мен органолептикалық сипаттамаларды сақтау арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз етеді.

Ұнтақтың тартылған еттің ылғал ұстау қабілетіне әсері де зерттелді. Жабайы шырғанақ ұнтағының көбеюі алдымен ылғалдың байланысын жақсартуға көмектесетіні көрсетілген, бірақ белгілі бір шектен асқанда (10% - дан астам) бұл қасиет төмендей бастайды. Осылайша, соңғы өнімнің сапасына нұқсан келтірмеу үшін дозаны ескеру қажет.

Тағы бір маңызды параметр, шекті ығысу кернеуін зерттеулер көрсеткендей, жабайы шырғанағын қосудың бастапқы кезеңінде бұл көрсеткіш тұрақты болып қалады, бірақ ұзақ араластыру кезінде ол төмендей бастайды, бұл тартылған ет құрылымының өзгеруіне және оның икемділігінің төмендеуіне байланысты. Оңтайлы араластыру уақыты 3-5 минутты құрайды, бұл қажетті консистенцияға қол жеткізуге мүмкіндік береді және өнімнің құрылымдық-механикалық сипаттамаларының бұзылуына жол бермейді.

Осылайша, ет турамасына жабайы шырғанақ ұнтағын қосу қышқылдыққа, ылғал мен механикалық қасиеттерге айтарлықтай әсер етеді, ал өнімнің оңтайлы сапасына қол жеткізу үшін концентрация мен технологиялық режимдерді дәл сақтау маңызды.

Лигноцеллюлозалы биомассаса (ЛБ) валоризациялау олардың қоршаған ортаға әсерін және адам денсаулығына қаупін азайту үшін маңызды. Қайта өңдеудің дәстүрлі әдістері, ең алдымен, лигноцеллюлозалы биомассаны органикалық заттардың құны жоғарылатылған өнім өндіру көзі ретінде емес, қалдық ретінде қарастыра отырып, қалдықтарды жоюға бағытталған. Сонымен қатар, экономикалық және экологиялық артықшылықтары бар құны жоғарылатылған өнімдер өндіретін үдерістерді әзірлеу қажет. Осыған байланысты, зерттеулер қараңғы ашыту кезінде сутектің шығымын арттыру мақсатында жұмыс параметрлеріне, алдын ала өңдеуге және микробтық ашытуға бағытталған. Бардаға негізделген субстраттардан жабайы типті E. coli көмегімен биосутек синтезі жүретін шикізаттың төменгі (4%) және жоғарғы (20%) концентрациялары анықталды. Спирттен кейінгі астық бардасына негізделген субстраттардағы шикізат пен қышқыл концентрациясының өзгеруі арқылы төмендететін қанттардың ұтымды қалыптасуының тиімді жағдайлары жасалды. Барданы қышқыл-гидротермиялық өңдеуідің биосутектің жалпы өнімділігіне әсерін зерттеу барысында күкірт қышқылының тиімді концентрациясы 1,5%, шикізаттың 10% үлесі пайдаланылатыны анықталды. Мұндай жағдайларда жабайы типті E. coli көмегімен молекулалық сутектің максималды шығымы 116 ±1,0 мл/л-ге жетті.

Қазіргі уақытта отандық сүт және сүт өнімдерін өндіруші кәсіпорындарының басты мақсаты тұтынушыға басекеге қабілетті, жоғары сапалы және қауіпсіз сүт өнімдерін ұсыну болып табылады. Осы орайда қауіпсіз өнім өндірудің басты кепілі кәсіпорындарда ХАССП жүйесін енгізу болып табылады.

HACCP жүйесінің басты артықшылығы – азық-түлік өндірісінің бүкіл тізбегі бойынша кезеңкезеңмен бақылау арқылы қателіктерді анықтау, атап айтқанда алдын-алу және ескерту.

Зерттеу жұмысы ҚР СТ 1179-2003 «Сапа жүйелері. НАССР қағидаттарына негізделген тамақ өнімдерінің сапасын басқару. Жалпы талаптар» ұлттық стандарты негізінде жүргізілді. Бірінші кезеңінде түйе сүтінен жасалған сүтқышқылды өнім туралы бастапқы ақпараттар (құрамы, органолептикалық көрсеткіштері, сапасы мен қауіпсіздігін сипаттайтын көрсеткіштер, қолданылуы, қаптама түрі, сақтау және жеткізу шарттары) сипатталды және оны өндіру процессінің блок-схемасы құрастырылды. Екінші кезеңінде химиялық, биологиялық және физикалық тәуекелдерді талдау үшін түйе сүті мен одан жасалған өнімдердің сапасы мен қауіпсіздігіне қатысты нормативті құжаттар, ғылыми зерттеулер жүргізілді. Одан кейін анықталған қауіпті тәуекелдерді іске асырылу ықтималдығын бағалау жүзеге асырылды. Одан әрі, «Шешім қабылдау ағашы» құралының көмегімен зерттеу объектісінің технологиясында қауіпсіздікті басқаруға және сапасын арттыруға мүмкіндік беретін сыни бақылау нүктелері анықталды.

Бұл мақалада бактериялық ластануды бақылау арқылы (сульфитредуктивті клостридийClostridium spp) тамақ өнімдерінің жарамдылық мерзімін ұзарту мақсатында "ИЛУ-10" электронды үдеткішінің көмегімен радиациямен өңдеу тиімділігін бағалау үшін аккредиттелген сынақ зертханасында жүргізілген зерттеу нәтижелері келтірілген.

ИЛУ-10 құралы химиялық заттарды қолданбай патогендік микроағзаларды, соның ішінде бактерияларды, вирустарды және саңырауқұлақтарды жою мақсатында өнімдерді зарарсыздандыруға және дезинфекциялауға арналған. Бұрын жүргізілген зерттеулер сульфитредуктивті клостридиялардың тамақ өнеркәсібіндегі микробиологиялық бақылаудың маңызды көрсеткіші екенін көрсетті. Олар тағамның бұзылуының себебі болып табылады, клостридияның кейбір түрлері адамның ас қорыту жүйесінің жаппай ауруын тудыруы мүмкін. Зерттеудің мақсаты 3-тен 9 кГр- ға дейінгі диапазонда әртүрлі сәулелену дозаларымен Clostridium spp бактериялық ұрықтануын азайту үшін осы құрылғының тиімділігін бағалау болды. Эксперименттік жұмыста стандартты зерттеу әдістері қолданылды. Сиыр етінің, балықтың (шортанның), балық котлеттерінің бактериялық ұрықтануын азайту үшін 3 кГр-ға тең доза жеткілікті екендігі анықталды. Жалпы, бактерияға қарсы максималды әсерге үш дозада (3,6,9, КГр) қол жеткізілді.

Қазақ халқының дұрыс тамақтану мәселелерін шешудің негізгі бағыттарының бірі болып – азық-түлік өнімдерінің, соның ішінде қазақ халқының ұлттық өнімдерінің ассортиментін кеңейту және олардың тағамдыққұндылықтарынжоғарылату болып табылады. Әдеби дереккөздерді талдау талқанның тұтынушылық қасиеттерін арттырудың осы кезге дейін көптеген әдістерінің бар екендігін көрсетеді. Таңдалынып алынған дақылдар осы тізімде жетекші орын алады және талқанның тұтынушылық сапасын, құндылығын арттырудың маңызды факторлары болып табылады. Дұрыс таңдалынып алынған өнімдер талқанның тағамдық құндылығының артуына, тұтынушылық сапасының жоғарылауына әсер етеді. Сондықтан бұл мақалада талқанның дақылдармен байытылған рецептурасы, органолептикалық, физика-химиялық мәндерін зерттеу деректері көрсетілген.

Дәнді дақылдар тары, талқан, жент олар біздің халқымызға ежелден белгілі және оларды дайындауда үлкен тәжирибелері бар, оларды минералдар мен дәрумендерді қосып байытудың қолайлы нысаны, өйткені олар күнделікті тұтынудағы қазақ дастарханының негізгі тағамдардың бірі болып табылады. Осы аталған өнімдерге пайдасы көп қоспалардың қосылуы адамдар тағамдарының тағамдық және биологиялық құндылығын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Соған байланысты қазір перспективті бағыттардың бірі белгілі формулаға функционалды байыту қоспаларын қоса отырып, профилактикалық және емдік қасиеттері бар тағамдық технологияны әзірлеп, ойлап табу болып табылады.

Бұл мақала ет өнеркәсібіндегі HACCP жүйесін талдауға арналған. Өндіріс процесінің барлық кезеңдерінде ет өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңыздылығына ерекше назар аударылады. Мысал ретінде ет және сүйек пастасы қосылған "фирмалық" ет пастасын өндіру қарастырылады. Тәуекелдерді талдаудан бастап құжаттау процедураларына дейін HACCP жүйесінің жеті қағидасы келтірілген. Ет пастасын өндірудің технологиялық процесінің әр кезеңіндегі қауіптердің егжей-тегжейлі талдауы сипатталған. Әрбір процесс үшін патогендік микроорганизмдермен өнімнің ластану қаупін болдырмау немесе азайту үшін арнайы бақылауды қажет ететін сыни бақылау нүктелері (ККТ) анықталады. Зерттеу Семейдегі ет өнімдерін шығаратын кәсіпорында жүргізілді. Ет пастасының эксперименттік партиясы әзірленді, онда бес маңызды бақылау нүктесі анықталды: Шикізатты қабылдау, ағарту, дайындау, салқындату және орау/сақтау. Ет өңдеу зауытында HACCP жүйесін сәтті енгізу ластаушы заттардың айтарлықтай төмендеуіне, қауіпсіздік стандарттарының сақталуына және тұтынушылардың сенімін арттыруға әкелді. Бұл нәтижелер қауіпсіз және тұрақты азық-түлік жеткізу тізбегін құру үшін HACCP принциптерін кеңірек енгізу қажеттілігін растайды.

Қатты денелердің беттік энергиясын анықтаудың «отырған тамшы» әдісі – γ – қарастырылады. Графит пен графен үшін бұл әдіс орташа мәндерді алды: γ₂ = 53,6 ± 2,1 және γ₁ = 44,8 ± 14,7 мДж/м². Графит үшін кристалдарды бөлу әдісін қолдану арқылы γ₂ = 3250 мДж/м² орташа мәні алынды, бұл «отырған тамшы» әдісімен алынған γ₂ мәнінен 60 есе жоғары. Екі әдісті талдау қатты денелердің беттік энергиясын анықтауға арналған «отырған тамшы» әдісін өзгертусіз қолдануға болмайтынын көрсетті. Қатты денелердің беттік энергиясын анықтаудың жаңа әдістерін ұсынамыз: 1) қатты дененің балқу температурасы арқылы; 2) тұндырылған жабынның қалыңдығына физикалық қасиетінің өлшемдік тәуелділігі арқылы; 3) контакт потенциалының айырмасының өлшенген мәні арқылы. Графен үшін келесі мәндер алынды: γ₁ = 947,1; γ₁ = 974; γ1 = 960 мДж/м², бұл «отырған тамшы» әдісіне қарағанда үлкен дәреже. γ₁ мәндерін 3-ке көбейту керек және графит үшін мәндерді аламыз – γ₂ = 2841; γ₂ = 2922, γ₂ = 2880 мДж/м², бұл кристалды бөлу әдісінен аздап ерекшеленеді.

Бұл зерттеуде наносұйықтықтардың жылу сыйымдылығына ерекше назар аудара отырып, олардың жылуфизикалық қасиеттері зерттеледі. Сұйықтықта дисперсті нанобөлшектерден тұратын наносұйықтықтар дәстүрлі сұйықтықпен салыстырғанда жылулық көрсеткіштерінің жақсаруына байланысты қызығушылық тудырады. Зерттеуде наносұйықтықтардың тиімді жылу сыйымдылығын бағалаудың кең ауқымды қолданылатын аддитивті әдіс пайдаланады. Бұл әдіс наносұйықтықтың жалпы жылу сыйымдылығын оның көлеміне немесе массалық бөліктеріне сәйкес әрбір компоненттің үлестерін қосу арқылы жуықтауға болады деп болжайды. Бұл зерттеу нанобөлшек концентрациясының (мас. 1%, 3 масса%, 5 масса%) TiO₂ негізіндегі наносұйықтықтың тиімді жылу сыйымдылығына әсерін көрсетеді. Талдау көрсеткендей, аддитивті әдіспен анықталатын наносұйықтықтың жылу сыйымдылығына әсер ететін негізгі факторлар жеке компоненттердің жылу сыйымдылығы және нанобөлшектердің концентрациясы болып табылады. Атап айтқанда, негізгі сұйықтық пен нанобөлшектердің арасындағы жылу сыйымдылықтарының айырмашылығы және нанобөлшектердің концентрациясы неғұрлым жоғары болса, нанобөлшектердің жылу сыйымдылығы соғұрлым нанобөлшектердің жылу сыйымдылығына қарай ығысады. Бұл жұмыстағы есептеулер жылу сыйымдылығының ең елеулі төмендеуі құрамында 5 масс. % Al₂O₃ нанобөлшектері бар наносұйықтықта, негізгі сұйықтық ретінде – су. Керісінше, ең аз төмендеу 50% сулы этиленгликоль ерітіндісіндегі 1 масс.% Al₂O₃ нанобөлшектері бар наносұйықтықта байқалады.

Қазіргі уақытта экология және тұрақты даму мәселелері өзекті бола түсуде және ғылыми қауымдастық жаңартылатын энергия көздерін тиімдірек және жасыл пайдалануға жолдарды белсенді түрде іздеуде. Осындай бағыттардың бірі аэродинамикалық оттықтарда көмір жағу технологияларын әзірлеу және жетілдіру болып табылады. Бұл мақалада теориялық аспектілерді де, практикалық қосымшаларды да қарастыра отырып, осы тақырыпты егжей-тегжейлі талдауды ұсынады. Аэродинамикалық оттықтар-бұл көмір сияқты қатты отынды жағуға арналған, тиімділігі жоғары және қоршаған ортаға аз әсер ететін арнайы құрылғылар. Мұндай оттықтардың негізгі жұмыс принципі жанармайдың толық жануы үшін оңтайлы жағдай жасау болып табылады, оған мұқият жобаланған аэродинамика және процесті басқару арқылы қол жеткізіледі. Қаражыр кен орнының көміріндегі қазандықтың жұмысы қарастырылуда. Бұл көмір жобаланбаған отынға жатады және зиянды шығарындыларды азайту және жағу тиімділігін арттыру үшін оны жағу процестерін жетілдіру қажет. Қазақстан Республикасының энергетикасы үшін жүргізілген зерттеулердің маңызы зор, ал алынған нәтижелер ұқсас жабдықтардың жұмысын реттеу және жақсарту үшін пайдаланылуы мүмкін, бұл экологиялық көрсеткіштерді жақсартуға және елдің энергетикалық жүйелерінің тиімділігін жалпы арттыруға ықпал етеді.

Бұл жұмыста СТХ 02.00.01 үлгісіндегі «Тоңазытқыш-2» тоңазытқыш қондырғысының жұмыс режимдерін сынауға бағытталған егжей-тегжейлі эксперименттік зерттеулер жүргізілді. Зерттеудің мақсаты екі камералы сығымдау тоңазытқышының жұмыс істеуін көрсету ғана емес, сонымен қатар бірқатар тәрбиелік міндеттерді шешу болды. Бұл міндеттер процесс операцияларын зерттеуді, түрлі ақаулықтарды имитациялауды, сондай-ақ жүйенің әртүрлі жағдайларда қалай жұмыс істейтінін тереңірек түсіну үшін тоңазытқыштың деректерін жазуды және талдауды қамтыды.

Зерттеу барысында әр түрлі ақаулықтарды модельдеуге және олардың зауытқа әсерін бағалауға баса назар аударылды. Талдау шеңберінде CoolPack мамандандырылған бағдарламасын пайдалана отырып, қысым-энтальпия (i-P) диаграммасы салынды. Сондай-ақ, бұл деректер қосымша көрнекі көрсету және оңай талдау үшін Microsoft Excel бағдарламасында көрнекіленді.

Зерттеу нәтижелері агрегаттың тұрақты режимде тұрақты жұмыс істейтінін, тұрақты күйге мезгіл-мезгіл ауысып, белгілі бір интервалмен қайта белсендіретінін көрсетті. Мұндай жұмыс режимі тоңазытқыш қондырғы жұмысының сенімділігі мен дәйектілігін көрсетеді, бұл алынған схемалармен де, деректерді талдаумен де расталады. Бұл нәтижелер диагностикалау мен ақауларды жоюдың ұсынылған әдістерінің тиімділігін көрсетеді, сондай-ақ одан әрі зерттеулер жүргізу және жабдықтардың жұмыс қабілеттілігін оңтайландыру үшін негіз болады.

Бұл жұмыста түтін газдарын рециркуляциялау отынның жану процесінің негізгі параметрлеріне, атап айтқанда, жылу бөлінуі мен адиабаталық жану температурасына әсері зерттелді. Эксперименттік деректерді математикалық өңдеу негізінде түтін газдарының рециркуляция коэффициентіне байланысты пайдалы жылу бөлінуі мен адиабаталық жану температурасының тәуелділігін көрсететін теңдеулер алынды. Зерттеу нәтижелеріне сәйкес, рециркуляция коэффициентінің өсуімен пештегі пайдалы жылу бөлінуі пропорционалды түрде артады. Бұл рециркуляция деңгейінің жоғарылауы жану процесінің жылу тиімділігін арттыруға, пеш ішіндегі жылу алмасу процестерін жақсартуға ықпал ететінін көрсетеді.

Осындай үрдіс адиабаталық жану температурасына да тән. Адиабаталық жану температурасы рециркуляция коэффициентінің өсуімен де артады, бұл рециркуляцияның жану процесінің температуралық параметрлерін арттыруға айтарлықтай әсер ететінін көрсетеді. Жану температурасының көтерілуі отынның жақсы жануымен және оның энергетикалық әлеуетін неғұрлым толық пайдаланумен байланысты. Бұл өз кезегінде азот оксидтері мен көміртегі сияқты зиянды заттардың шығарындыларын азайтуға ықпал етуі мүмкін, бұл экологиялық қауіпсіздік үшін маңызды фактор болып табылады.

Осылайша, зерттеу нәтижелері түтін газдарының рециркуляциясы жылу алмасу процестеріне және жану температурасына айтарлықтай әсер ететінін көрсетеді. Бұл рециркуляцияны жылу тиімділігін арттыру және қоршаған ортаға әсерді азайту үшін тиімді құрал етеді. Бұл әдісті қазіргі заманғы энергетикалық жүйелерде қолдану өндірістік көрсеткіштерді жақсартуға ғана емес, сонымен қатар экологиялық талаптарды орындауға да ықпал етеді. Зерттеу нәтижелері түтін газдарын рециркуляциялауды энергетикалық қондырғылардың жалпы тиімділігін және экологиялық қауіпсіздігін арттырудың орындылығын растайды.

Бұл зерттеуде кеуекті металдардың жылу алмасу аппараттарында қолданылу тиімділігін талдауға бағытталған, олардың жылу алмасу процестерін жақсартуға әсеріне ерекше назар аударады. Кеуекті металдар өздерінің ерекше құрылымы арқасында жоғары жылу өткізгіштікке және кеңейтілген байланыс бетіне ие, бұл жылу алмасудың тиімділігін арттырады. Зерттеу барысында кеуекті коэффициенттің жылу алмасу сипаттамаларына әсерін бағалау үшін эксперименттер мен теориялық талдаулар жүргізілді. Масса шығыны мен жылу мөлшерінің кеуекті коэффициентке тәуелділігінің графигі осы тәуелділіктердің сызықты сипатын көрсетеді. Математикалық деректерді өңдеу кеуекті коэффициенттің ұлғаюы фреонның жылу мөлшері мен массалық шығынын арттыратынын көрсетті, бұл жылу алмасудың тиімділігін арттыруды көрсетеді. Нәтижелер кеуекті металдардың жылу алмасуышылардың және энергия үнемдеу көрсеткіштерінің едәуір жақсаратынын растайды. Жүргізілген зерттеу негізінде кеуекті металдарды жылу алмасу аппараттарында қолдануды әрі қарай зерттеу және енгізу ұсынылады, бұл олардың жұмысын оңтайландырып, жүйенің жалпы тиімділігін арттырады. Бұл нәтижелер кеуекті металдардың энергия және машина жасау сияқты әртүрлі салаларда қолдануға жаңа перспективаларды ашады.

Трансферлік гидрлеу (TГ) органикалық химиядағы, әсіресе фармацевтикалық препараттарды, агрохимиялық заттарды және жұқа химиялық заттарды синтездеудегі өте маңызды реакция болып табылады. Бұл әдіс сутегінің донорлықмолекуладан қанықпаған субстратқа ауысуын қамтиды, әдетте жоғары қысымды сутегі газын қажет ететін тікелей гидрлеуге қауіпсіз және ыңғайлы балама болады. TГ жұмсақ жағдайларда бірнеше функционалдық топтарды таңдамалы түрде азайту қабілетімен ерекшеленеді, осылайша сезімтал функционалдық топтардың шамадан тыс азаю немесе зақымдалу қаупін азайтады. Бұл әдіс әсіресе асимметриялық синтезде құнды, мұнда хиральды катализаторлар дәрілік заттардың дамуы үшін маңызды болып табылатын энантиомерлік таза қосылыстарды алуға мүмкіндік береді.

Рутений кешендері асимметриялық TГ кезіндегі тиімділігімен ерекше назар аудартады, олардың тұрақтылығы мен әртүрлі реакциялық орталарға бейімделуі оларды зертханалық масштабта да, өнеркәсіптік қолдану үшін де өте қолайлы етеді. Фосфинитті лигандтар (P(OR)R'2) олардың қасиеттерін жақсарту үшін комплекс синтезінде қолданылады. Бұл лигандтар металл орталықтарының электрондық және стерикалық қасиеттерін дәл баптай алатын қабілетімен танымал. Фосфор атомының электрон беретін табиғаты R және R' топтарындағы өзгергіштікпен үйлесіп, катализатордың қасиеттерін айтарлықтай реттеуге мүмкіндік береді. Бұл өзгеріс катализатордың белсенділігіне, селективтілігіне және тұрақтылығына әсер ете алады, сондай-ақ фосфинитті лигандтарды жетілдірілген каталитикалық жүйелерді жобалауда өте құнды етеді, сонымен қатар, осы лигандтармен қамтамасыз етілген стерикалық және электрондық модуляция рутений катализаторларының айналым жиілігін және жұмыс тұрақтылығын жақсартады, бұл оларды әртүрлі синтетикалық қолданбалар үшін тиімдірек және берік етеді.

Жұмыстың мақсаты – трансферлік гидрлеу саласындағы заманауи жаңалықтарды қарастыру.

Фосфинитті лигандтардың рутений катализаторларына интеграциялануы трансферлік гидрлеу саласындағы елеулі ілгерілеушілікті көрсетеді. Бұл катализаторлар жоғары тиімділікті, селективтілікті және тұрақтылықты көрсетеді, яғни асимметриялық синтезде өте маңызды. Зерттеудің әртүрлі сутегі көздерін, негіздерін және механизмдерін зерттеу TГ процесін тереңірек түсінуге мүмкіндік берді.

Бұл мақала осы маңызды ресурсты дамытудың негізгі аспектісі болып табылатын сподумен концентраттарынан литий алу саласындағы заманауи жетістіктерге кең шолу болып табылады. Мақала β-сподуменнің химиялық және физикалық қасиеттерін егжей-тегжейлі сипаттаудан басталады, әсіресе оның литий алу процесіндегі маңыздылығына назар аударады. Сподуменді өңдеудің әртүрлі әдістеріне, соның ішінде термиялық өңдеу, қышқыл және алкалий шаймалау сияқты әдістерге, сондай-ақ еріткіштер мен ион алмасуды қолдану сияқты инновациялық тәсілдерге назар аударылады.

Мақалада әр әдістің техникалық аспектілері ғана емес, сонымен қатар олардың экономикалық және экологиялық тұрақтылығы да қамтылған. Литийді қалпына келтіруге байланысты экологиялық және экономикалық мәселелерге, соның ішінде қалдықтарды азайтуға және жалпы тиімділікті арттыруға бағытталған. Авторлар сонымен қатар жоғары шығындар мен процестерді масштабтау қиындықтары сияқты бар шектеулерді сыни тұрғыдан талдайды.

Мақаланың маңызды бөлігі-осы саладағы әртүрлі зерттеулер мен эксперименттік жұмыстарға шолу және салыстыру, зертханалық зерттеулерден нақты қолдануға сәтті көшкендерге баса назар аудару. Литий алу саласындағы зерттеулердің қазіргі жағдайы талқыланады және болашақ зерттеулер үшін әлеуетті бағыттарды көрсетеді. Ресурстарды тұрақты дамыту және тиімді пайдалану жағдайында осы әдістерді одан әрі дамыту және интеграциялау қажеттілігіне ерекше назар аударылады.

Біздің елімізде суды тазарту мәселесі өзекті болып қала береді, бұған өнеркәсіптік кәсіпорындар санының көбеюі, ауыл шаруашылығының дамуы, қалалардың өсуі және т.б. кіретін сыртқы факторлардың өсуі ықпал етеді. Суды тазарту мәселесін шешу үшін біздің елімізде бар ресурстардан жаңа сорбенттер құру экономикалық тұрғыдан тиімді болып табылады. Қазақстаның көптеген салаларында кеңінен қолданылатын бентонит сазының үлкен қорларына ие және оның қасиеттерінің бірі сорбциялық қабілеті болып табылады. Эксперименттік жағдайларда бентонит сазын өңдеу үшін Jeol JSM-6490l V сканерлеуші электронды микроскоп (SEM), ИК-Фурье спектрометр NEXUS E.S.P. (Thermo Scientific, АҚШ), бөлшектердің размерін анықтайтын лазерді анализатор Analizette 22 MicroTec (Fritsch GmbH, Германия) арқылы аспаптық сынақ әдістері жасалды. Аспаптық зерттеулердің нәтижелері бойынша энергия-дисперсиялық әдіспен сканерлеуші сканерлеуші электронды микроскоптың көмегімен Дарбазa кен орнындағы бентонит сазының элементтік және минералогиялық құрамы анықталды. Алынған бентонит балшық негізіндегі сорбент жоғары сорбциялық қабілетіне ие және химия өнеркәсібінің ағынды суларын тазартуда қолдануға ұсынылады. Дарбаза кен орнынан алынған бентонит сазының негізінде алынған сорбент химия өндірісіндегі ағынды суларды ауыр металдардан және басқа иондардан 95%-ға дейін тазартуға мүмкіндік береді. Бентонит сазы негізінде жасалған сорбент жергілікті табиғи ресурстарды пайдаланылғандықтан экологиялық және экономикалық тиімді болып келеді. Сонымен, химия өнеркәсібінің ағынды суларын адсорбциялық тазарту үшін Дарбазa кен орнының бентонинді саз негізіндегі тиімді сорбенттерді жоғары дәрежеде қолдануға болатындығы анықталды. Сондай-ақ, сорбциялық процесс арқылы суды тазарту үшін бентонит саздарын пайдалану әртүрлі қосылыстар үшін жоғары адсорбциялық қабілетін көрсететін адсорбенттерге тиімді және қолжетімді балама болып табылатынын атап өткен жөн.

Гуминді заттар – көптеген жылдар бойы қоршаған орта факторлары мен тірі организмдердің әсерінен өсімдік және микробтық қалдықтардан түзілетін, тұрақты химиялық құрамы жоқ табиғи қосылыстардың алуан түрлі класы. Екі ғасырға созылған ауқымды зерттеулерге қарамастан, HS құрылымының күрделі және өзгермелі сипаты ғылыми зерттеу нысаны болып қала береді. Бұл заттар, атап айтқанда гумин қышқылдары, фульвоқышқылдары және гумин функционалдық топтары және биодеградацияға төзімділігі арқасында экологиялық және экологиялық процестерде шешуші рөл атқарады. Бұл шолу HS-тің күрделі құрылымы мен қасиеттерін, олардың жіктелуін және табиғатта кездесетінін зерттейді. Ол гумин қышқылдарының құрылымдық фрагменттерін сипаттау үшін ұсынылған әртүрлі үлгілерді бөліп көрсетеді, олардың хош иісті өзектері мен әртүрлі функционалдық топтарын атап көрсетеді. Сондай-ақ олардың полидисперстік табиғатына жататын HS молекулалық массасының таралуының өзгермелілігі және оларды анықтау үшін қолданылатын әдістермен, мысалы, алып тастау хроматографиясы талқыланады. Сонымен қатар, гумин қышқылдарының элементтік және функционалдық құрамы зерттеліп, олардың қышқылдық-негіздік қасиеттері мен ауыр металдарды құрау қабілеті егжей-тегжейлі қарастырылады. Топырақ, шымтезек, көмір және жасанды процестер сияқты табиғи көздерден HS синтезі сілтілі экстракция және гидротермиялық өңдеу сияқты әдістерді көрсетеді. Тотығу аммонолизін және фентон реагентіне негізделген тотығуды қоса алғанда, жасанды гумификациядағы соңғы жетістіктер лигнин мен қалдықтар биомассасынан экологиялық таза гуминді материалдарды өндірудегі әлеуеті үшін қарастырылады. Зерттеу қоршаған ортаның маңыздылығын және HS-ның практикалық қолданылуын атап өтумен аяқталады, әсіресе ауыл шаруашылығында, топырақты өңдеуде және қоршаған ортаны қалпына келтіруде. HS-дің әртүрлі қасиеттері мен синтез әдістері оларды тұрақты материалдық өндіріс пен қоршаған ортаны басқару үшін перспективалы үміткерлер етеді.

Темірқұрамдас оксидтердің нанобөлшектерінің синтезі оларды әр түрлі технологиялық процестерде қолдану мүмкіндігі бар магниттік, каталитикалық және адсорбциялық сияқты бірегей физика-химиялық қасиеттеріне байланысты медицинада, электроникада, экология салаларында қызығушылық тудырады. Осыған байланысты, бұл мақалада темірқұрамдас оксидтердің нанобөлшектерін алу және олардың физика-химиялық қасиеттерін зерттеу нәтижелері келтірілген. Металл нанобөлшектерін алуда табиғи полимерлермен тұрақтандырудың маңызы зор екені белгілі. Сол себепті, бұл зерттеуде синтездеу калий гуматымен тұрақтандыру арқылы жоғары температурада жүргізіледі. Алынған темірқұрамдас нанобөлшектердің қасиеттерін зерттеу үшін рентгенфазалық талдау, трансмиссиялы электронды микроскопия, инфрақызыл спектроскопия әдістері қолданылады. Физика-химиялық зерттеу нәтижесінде синтезделген металл нанобөлшектерінің гетерогенділігі және монодисперстілігі анықталады. Синтезделген үлгілердің бөлшектерінің орташа өлшемі 8,3 нм құрады, ал кристалдық тордың параметрі 0,8426 нм болды. ИҚ-спектроскопия әдісімен зерттеу нәтижесі үлгілердің тотығуы туралы болжамды растайды. Сонымен қатар, дайындалған үлгілердің кристалдану дәрежесінің жоғары екені анықталады. Трансмиссиялық электронды микроскопия нәтижесінде нанобөлшектердің өлшемдері бойынша айырмашылық анықталмады. Зерттеу жұмысында қолданылған әдіспен темір нанобөлшектерінің синтезі процесінде таза темір оксиді түзілмейді. Зерттеу нәтижесінде алынған темірқұрамдас оксидтер нанобөлшектерінің бірегей қасиеттері қоғамның өмір сүру сапасын жақсартуға және тұрақты дамуына бағытталған инновациялық технологиялар мен шешімдерді құру үшін перспективалы болып табылады.

Қазіргі уақытта дүние жүзінің ғалымдары мұнай шламын әртүрлі мақсаттарда екінші реттік шикізат ретінде пайдалану мүмкіндігін қарастыруда. Елімізде кейбір мұнай қалдықтарын өңдеудің қазіргі әдістері экономикалық тиімді емес екені белгілі. Битумды модификациялауда мұнай шламын қайталама шикізат ретінде пайдалану оларды қолданудың негізгі бағыттарының бірі болып көрінеді және үлкен практикалық маңызға ие. Зерттеу жұмысында Маңғыстау облысындағы мұнай шламдарының құрамы мен қасиеттері және оларды модификацияланған битум алу үшін тиімді пайдалануға болатыны зерттелді. Зертханалық зерттеу нәтижесінде мұнай шламын арнайы модификаторлармен бірге битумды модификациялау кезінде толтырғыш ретінде пайдалануға болатыны анықталды. Зерттеу нәтижесінде алынған үлгілер алынған қоспаның сапасының жақсарғанын көрсетті. Бұл тәсіл мұнай қалдықтарын кәдеге жаратуға байланысты экологиялық мәселелерді шешеді. Зерттеу нәтижелері таңдалған мұнай шламы өзінің физикалық және химиялық сипаттамаларына байланысты жол құрылыс материалдарын түрлендіруге жарамды екенін растайды. Битумды мұнай шламымен модификациялаудың ұсынылған негізгі технологиялық схемасы полимер-битум байланыстырғышты өндіру арқылы мұнай қалдықтарын қайта өңдеу мәселесін жоюға мүмкіндік береді және мұнай шламының құрамындағы ресурстық потенциалды технологиялық процеске қайтаруға мүмкіндік береді.

Recycling reclaimed asphalt pavement fulfills an important function in achieving a sustainable and environmentally friendly road construction industry. Using reclaimed asphalt pavement (RAP) it is possible to produce new asphalt with a small amount of virgin raw materials. This will reduce the amount of energy required to extract and process virgin asphalt pavement materials, along with the amount of waste generated during road reconstruction. Despite these advantages, road agencies have been reluctant to use high proportions of RAP materials in new asphalt production because the presence of large amounts of oxidized bitumen from RAP in new mixtures makes them less workable and less compactable than mixtures with virgin bitumen alone. One should also be aware of the high stiffness of RAP mixtures, which will make them difficult to use. Various methods can be used to overcome this problem, one of the most effective is the addition of rejuvenating agents. This article describes research into the production of asphalt mixtures from recycled asphalt pavement (RAP) material. This work aims to study the effectiveness of various rejuvenators for restoring the basic performance characteristics of asphalt pavements. The most effective rejuvenators and their classification are reviewed. The hypothesized mechanism of rejuvenation of asphalt pavements by the introduction of rejuvenators is presented. The methods of introducing various rejuvenators into RAP are described.

Пластикалық қалдықтарды химиялық қайта өңдеу пластмассаларды қайта өңдеудің қажетті қарқынына қол жеткізу және климатқа бейтарап және ресурстарды үнемдейтін айналмалы экономиканы құру үшін механикалық қайта өңдеуге пайдалы қосымша бола алады. Болашақта қайта өңдеуге ұшырайтын әртүрлі аралас пластикалық қалдықтар орташа қыздыру жылдамдығымен және пиролиз температурасымен сипатталатын аралық пиролиздің толығымен біркелкі жағдайында зерттеледі. Өнімнің таралуы және өнімнің таңдалған қасиеттері анықталады, процестің массасы мен энергия балансы алынады. Өнімнің шығымдылығы мен құрамы пиролизденген қалдықтарға өте тәуелді. Барлық нәтижелер пиролиздің әртүрлі күрделі аралас пластик қалдықтарынан химиялық шикізатты алу үшін қолайлы процесс екенін көрсетеді. Аралас пластик қалдықтарын пиролиз әдісімен химиялық қайта өңдеуге арналған негізгі массалық және энергетикалық баланстар анықталды. Шикізатты қайта өңдеуге арналған өнімдерді барлық зерттелген пластикалық қалдықтардан алуға болады. Өнімнің сапасы көбінесе шикізатқа байланысты. Жылытуға, балқытуға, пиролизге және булануға арналған энергияға деген қажеттілік шикізаттың калориялық құндылығының шамамен 5%-ын құрайды. Шикізат көміртегінің 50-ден 75%-ға дейін конденсатта қалпына келтірілуі және химия өнеркәсібіндегі құн тізбегіне қайта енгізілуі мүмкіндігін дәледенді.

Мақалада Абай облысында өсетін Salicornia Europaea L. өсімдігінің жер үсті бөлігін зерттеу нәтижелері келтірілген. Өсімдік шикізатына элементтік анализ жүргізілді, жалпы көміртектің, органикалық көміртектің, азоттың және күкірттің мөлшері анықталды. Сокслет аппаратында өсімдік шикізатының спирттік экстракты алынды. Экстракт фильтрленіп, химиялық анализ үшін қолданылды. Сапалық реакциялар арқылы экстрактта белоктар, терпендер және стероидтар, таниндер, ксантондар, фенолдық қосылыстар, флавоноидтар, карбон қышқылдары және каратиноидтар сияқты бірқатар биологиялық белсенді заттардың бар екені анықталды. Экстракттағы флавоноидтар мен катехиндердің мөлшерін анықтау жүргізілді. Спектрофотометрия әдісімен өсімдік экстрактында кверцетинге есептегенде флавоноидтардың мөлшері 0,31±0,03 мкг/мл-ге тең екендігі көрсетілген. Сұйықтық хроматография әдісімен экстракттағы катехиндердің мөлшері анықталды, ол 34,01±3,40 мкг/мл құрады. FRAP (Ferric Reducing Antioxidant Power) әдісімен экстракттың антиоксиданттық белсенділігі анықталды. Экстракт концентрациясының 0,01-ден 0,05 мг / мл-ге дейін артқанда антиоксиданттық белсенділік артады. Экстракттың 0,05 мг / мл концентрациясында антиоксиданттық белсенділік 3,084 мг ААЕ/мл экстракт тең. Зерттелген өсімдік космецевтикалық өнімдерді алу үшін шикізат ретінде қызмет ете алады деген қорытынды жасалды.

Бұл зерттеу құрамында гликоль қышқылы, этиленгликоль және натрий лаурил сульфаты (НЛС) бар жаңадан әзірленген шаймалау жүйесін пайдалана отырып, халькопириттен мыс алудың тиімдірек және экологиялық таза процесін қарастырады. Тиісінше, мыс алудың оңтайлы жағдайында 85%-ға дейін қол жеткізілді: 1,0 М гликоль қышқылы, 20% этиленгликоль, 0,8% НЛС және 75°C. Бұл гликоль қышқылы синергетикалық әсер етеді, халькопириттің жойылуына ықпал етеді және ерітіндідегі мыс иондарын тұрақтандырады. НЛС күкірттің пассивті қабатын бұзу арқылы ерітіндінің енуін жақсартады; этиленгликоль күкірттің тұнбаға түсуіне жол бермейді. Алынған нәтижелерден, бұл шаймалау жүйесі дәстүрлі пирометаллургиялық өңдеу әдістерімен салыстырғанда неғұрлым тұрақты және тиімді балама бола алады, мыс алудың өнеркәсіптік процесінде қолдануға болады.

Мақалада ауылшаруашылық техника бөлшектерін өндіруде қолданылатын 45 және 65Г болаттарының тозуға және коррозияға төзімділігіне электролитті-плазмалық шынықтырудың әсері қарастырылған. Келтірілген нәтижелер электролитті-плазмалық шынықтыруды қолдану арқылы болаттың беткі қасиеттерінің жақсарғанын көрсетеді. Бұл технология тез қыздыру мен салқындатуды қамтамасыз етіп, ұсақ түйіршікті және шынықтырылған беткі қабаттың пайда болуына ықпал етеді, бұл оптикалық металлографиялық микроскоппен жүргізілген микроқұрылымдық зерттеулермен расталады. Трибологиялық сынақтар электролитті-плазмалық шынықтырудан кейін тозуға төзімділіктің жақсарғанын көрсетті: 45 болаты үшін тозу көлемі 3,03×10^-4 мм³, ал 65Г болаты үшін 6,17×10^-5 мм³ құрады, бұл сәйкесінше бастапқы үлгілерге қарағанда 7 және 4,5 есе аз. Поляризациялық қисықтарды талдау коррозиялық ток тығыздығының бастапқы үлгімен салыстырғанда төмендегенін көрсетті. Электролитті-плазмалық шынықтырудың үш циклі өткізілгеннен кейін 45 және 65Г болат үлгілерінде коррозиялық ток тығыздығы сәйкесінше 6,87×10^-6 А/см² және 1,61×10^-7 А/см² болды. Сондай-ақ, коррозиялық потенциалдың оң мәндерге қарай ауысуы байқалып, коррозияға төзімділіктің артқанын көрсетті. Зерттеу нәтижелері 45 және 65Г болаттарының электролитті-плазмалық шынықтырудан кейінгі трибологиялық және коррозиялық қасиеттерінің айтарлықтай жақсарғанын көрсетіп, өндірістік қолдану үшін құнды деректерді ұсынады.

Хризотил – Mg₆[Si₄O₁₀](OH)₈ құрамындағы магнийдің мөлшеріне (мөлдік) қатысты есептелген күкірт қышқылының мөлдік стехиометриялық қажетті мөлшерлері (СҚМ) мен хризотил арасындағы өзара әрекеттесулерінің сипаты зерттелді. Құрамында күкірт қышқылының (0-0,3) СҚМ аралығындағы ерітінділерді қолданғанда, ерітіндіге хризотил құрамындағы магнийдің өту мөлшері алынған қышқыл мөлшеріне пропорционалды болатыны көрсетілді. Ерітіндіге магнийдің өту мөлшері, СҚМ (0,3-0,5) аралығында тежелетіні, ал СҚМ (0,5-0,7) аралығында пропорционалдық заңдылық қайта орнағанмен, магнийдің ерітіндіге өту шығымы оның хризотилдегі мөлшерінің 76%- нан аспайтыны анықталды. Қышқылдық ортада, хризотил-асбестен магнийдің еруімен қабаттаса түзілетін поликремний қышқылдары (SіО₂·nН₂O) магнийдің ерітіндіге өтуін тежейтін фактор болатындығы көрсетілді.

Хризотил-асбест және күкірт қышқылы жүйесіндегі жүретін өзара әрекеттесулер барысында, хризотилден ерітіндіге өтетін магний мөлшері, оның қабатты құрылымының ерекшеліктеріне байланысты болатыны,өнімдерін химиялық және рентгенофазалық зерттеулер нәтижелерімен түсіндірілді.

Зерттеу нәтижелерінде, құрамы негізінен серпентинит тобының минералдарынан (хризотил, лизардит, антигорит) тұратын, құрылымы жалпы Mg₆[Si₄O₁₀](OH)₈ формуласымен өрнектелетін көп қабатты магнисиликаттардың қышқылдарда еру үрдісі тек осы кезде жүретін қышқылдық-негіздік әрекеттесулер заңдылықтарына ғана емес, сонымен қатар серпентиниттердің кристалдық торын түзетін құрылымдық ерекшеліктеріне де байланысты болатындығы көрсетілді.

Бұл жұмыста катодты азоттаудың әртүрлі су электролиттерінде өңделген 45 болаттың құрылымы мен қасиеттеріне әсері жан-жақты зерттелді. Рентгендік зерттеулер мен электронды микроскопияны қамтитын талдау азоттау оксид, нитрид және мартенсит қабаттарын қамтитын көп қабатты беткі құрылымның пайда болуына ықпал ететінін көрсетті. Пайдаланылған электролиттің құрамына байланысты өзгертілген қабаттардың фазалық құрамы мен қалыңдығының өзгеруі Болаттың механикалық қасиеттеріне айтарлықтай әсер етеді, бұл өңдеуден кейінгі материалдардың қаттылығы мен тозуға төзімділігінің айырмашылығымен расталады. Атап айтқанда, құрамында натрий карбонаты (Na₂CO₃) және мочевина (CH₄N₂O) бар электролитті қолданған кезде 986 HV максималды микроқаттылыққа қол жеткізілді, бұл тығыз нитридті қабаттың пайда болуына байланысты. Сонымен қатар, қосу нитрат электролитке нитраттар, микроқаттылықтың 882 HV дейін төмендеуіне қарамастан, коррозияға төзімділікті жақсартатын қосымша нитридтер мен оксидтерді қамтитын күрделі және тұрақты фазалық құрылымның пайда болуына ықпал етті. Жұмыс нәтижелері Болаттың қаттылығы, тозуға төзімділігі және коррозияға төзімділігі сияқты жақсартылған өнімділігіне қол жеткізу үшін электролит құрамын оңтайландырудың маңыздылығын көрсетеді. Зерттеу 45 Болаттың механикалық және беттік қасиеттерін жақсартудың тиімді әдісі ретінде катодты азоттау әлеуетін көрсетеді, бұл оны жоғары жүктемелер мен агрессивті ортада қолдануға жаңа мүмкіндіктер ашады.

Бұл мақалада натрий карбонаты негізіндегі электролит көмегімен 45 болаттың электролит-плазмалық қатаюы бағаланады. Жұмыс барысында натрий карбонатының сулы ерітіндісін электролиздеу процесінің теориялық негіздері зерттелді. Электролиттік плазманың қатаюынан кейінгі 45 болат сынамасының механикалық және трибологиялық қасиеттері зерттелді. Электролиттік құрамы 20% натрий карбонаты мен 80 тазартылған судың электролиттік-плазмалық қатаюынан кейін қалыңдығы 5 мм-ге дейін шыңдалған аймақ түзілетіні анықталды. Микроқаттылықтың жоғарылауы 690 ВВ ДЕЙІН болды, бұл бастапқы күймен салыстырғанда 3-3, 5 есе өсуге сәйкес келеді. Трибологиялық сынақтардың нәтижелері ЭПҚ-дан кейін 45 болаттың үйкеліс коэффициентінің төмендегенін көрсетті, бұл сөндіруге дейінгі бастапқы мәнмен салыстырғанда трибологиялық сипаттамалардың айтарлықтай жақсарғанын көрсетеді. Сондай-ақ 45 болаттың коррозияға төзімділігіне электрохимиялық сынақтар жүргізілді. EPU - дан кейін болат 45 үлгілері үшін коррозия жылдамдығы айтарлықтай төмендеді, бұл оның коррозияға ең жоғары төзімділігін көрсетеді.