Бұл мақалада еліміздегі нан-тоқаш өндірісің жағдайы мен ахуалы, даму көрсеткіштері мен өзекті проблемалары және сол проблемалардың шешу жолдары қарастырылған. Өкінішке орай қазіргі таңды елімізде жүрек қан-тамырлары, онкологиялық, эндокринді, ас қорыту мүшелері аурулары – дұрыс тамақтанбаудың нәтижесінде пайда болып отыр. Мұндай аурулардың өсу үрдісін тоқтату мақсатында нан өндірістеріне дәстүрлі емес, адам ағзасына пайдалы әрі аурудың алдын алу құралы бола алатын нан өнімін жасап шығару өте маңызды.

Нан өндірісін дамыту мақсатында қолданылатын жаңа әдістер мен технологиялар, сондай-ақ нан өнімдерінің жаңа түрлерін жасап шығару әдістері барынша зерттелініп, бұршақ тұқымдастар ұнын қосу арқылы жаңа дәстүрлі емес нан өнімінің рецептурасы мен технологиясы жетілдірілді. Бұршақ тұқымдастар ұндарының жаңа нан рецептурасына қосудың ең тиімді мөлшерлемесі анықталды. Сондай-ақ, мақалада жаңа дәстүрлі емес нан өнімінің физика-химиялық, жалпы химиялық, органолептикалық көрсеткіштерінің нәтижелері көрсетілген. Бұршақ тұқымдастар ұндары қосылған 3 үлгідегі дәстүрлі емес жаңа нан өнімдері органолептикалық көрсеткіштері бойынша балдық бағамен бағаланды.

Бұл мақалада майды тыртықтан бөлу үшін Центрифугалау процесі қарастырылған. Центрифугалар-бұл ерекше және нақты құрылғылар және олардың дизайны тұрғысынан. Айналмалы центрифугалар – бұл жылдам жөндеу қондырғылары, прогрессивті қозғалыстар бар жеке құрылымдық элементтер. Ротордың жоғары жылдамдығы олардың беріктігі мен құрылымының тұрақтылығына жоғары талаптарды болдырмайды. Динамиканың ерекше және нақты міндеті – діріл центрифугаларындағыдай центрифугалық өріс пен ротордың тербелістерінің периодтық кедергісі туралы мәселе. Ең аз тесік өлшемі бар перфорацияланған електерді жасаудағы соңғы жетістіктер шөгінді бұранданы түсіру арқылы сүзгі центрифугаларының құрылысында жетістіктерге әкелді. Бұл центрифугалардың көптеген конструкциялары шығарылады. Кейбір нақты өндірістерде оларды діріл центрифугаларымен ауыстыру үрдісі бар. Соңғысының дамуы патоген роторының дизайнын жақсартуға байланысты.

Мақалада зерттеу нәтижелері көрсетілген: тимьян мен бұрыш жалбызының композициясынан алынған тұнбаның йогурттың органолептикалық көрсеткіштеріне әсері. Тасшөп пен жалбыз композициясынан тұнбалар алудың ең оңтайлы технологиясын алу әдісі жасалды. Тұнбаны алу үшін сусымалы тасшөп пен жалбыздан дәрілік өсімдіктердің бірнеше композициясы жасалды. 1 композицияда 50% тасшөп және 50% жалбыз, 2 композицияда 40% тасшөп және 60% жалбыз, 3 композицияда 30% тасшөп және 70% жалбыз бар. Алдын ала зерттеулерге сүйене отырып, тұнбаны дайын ішуге арналған йогуртқа қосу оңтайлы екендігі анықталды, өйткені сүт қоспасын ашыту процесіне дейін тұнбалар қосылған кезде дайын өнімдегі ащы дәм күшейе түсті. Зерттеулерге сүйене отырып, дәрілік өсімдіктердің тұнбаларының йогурттың органолептикалық көрсеткіштеріне әсері йогурт рецептіне таңқурай жемістерінен 10% сироп қосылған кезде 3% тұнбаны қосуға болатындығы анықталды.

Осы мақалада геродиетикалық тамақтануға арналған ферменттелген сусындарды дайындау технологиясы туралы баяндалған. Ғылыми – зерттеу жұмыстың барысында ірімшік сарысуы негізінде жасалған сүтқышқылды сусынның компонентік құрамы және технологиялық процесі құрастырылды.

Сүтті өңдеу барысында екінші ретті шикізат ресурстары түзіледі – майсыздандарылған сүт, майсу, сүт сарысуы. Бұлар бұл сала терминологиясы бойынша қосымшы өнімге жатқызылады. Соңғы жылдары бүкіл әлемде сүт сарысуының игерілуіне қызығушылықтар туындап отыр. Табиғи күйінде сүт сарысуының қолданылуы шектеулі, ол тек белгілі бір дәрежеде ғана тұтынуға ие., бірақ оны қоюлату, кептіру, ферментациялау, құрамындағы компоненттерін бөліп алу арқылы сүт сарысуының айтарлықтай игерілуіне қол жеткізуге болады. Құрғақ сүт сарысуы, табиғи сүттің бүкіл компоненттері сақталған, тағам өндірісінде үлкен сұранысқа ие.

Сарысудың толық игерілуі белоктың, лактозаның қосымша көздерінің пайда болуына әкеледі. Сарысу құрамындағы биологиялық құнды белоктың, минералдық тұздардың, дәрумендердің болуы тағам өндірісінің және азық өндіретін көптеген қызығушылығын тудыруда. Бұған сүт сарысуын сақтау, тасымалдау, өңдеу және жаңа өнімдер алу бойынша жарияланып жатқан ғылыми зерттеулер, көптеген патенттер, жаңа ұсыныстар мен өндіріс ошақтары дәлел.

Осылайша, екінші ретті сүт шикізаты сарысуды геродиетикалық сүтқышқылды өнімнің негізі ретінде пайдалану экономикалық, экологиялық тұрғыдан да пайдалы, ал сарысудың диетикалық құрамы егде жастағы адамдардың денсаулығын нығайтуға үлес қосады.

Мақалада сыртқы электрмен жабдықтау жүйесінен алынған электр энергиясын өңдеуден және оны тұтынушыларға беруден тұратын кәсіпорынның өндірістік қызметінің сипаттамасы берілген. Негізгі жұмысшы кәсіптерінің жұмыс орындарын аттестаттау нәтижелеріне талдау келесі көрсеткіштер бойынша жүргізілді: микроклимат, жарықтандыру, электромагниттік өрістер (ЭМӨ), шу, діріл, еңбектің ауырлығы мен қарқындылығы, жарақат қауіпсіздігі, еңбек жағдайларын жақсартуға және сауықтыруға бағытталған жеке қорғаныс құралдарымен (ЖҚҚ) қамтамасыз ету. Жұмысшы кәсіптер үшін өндірістік ортаның зияндылығы мен қауіптілік дәрежесі бойынша еңбек жағдайларын бағалау жүзеге асырылды. Жұмыс орындарының зияндылық және қауіптілік сыныптары белгіленеді. Қорытындылай келе, жұмыс орындарындағы еңбек жағдайларын жақсарту, оның ішінде магнит өрісі жоғары жерлерде жұмыс істеу уақытын қысқарту, электромагниттік энергияны сіңіргіштерді пайдалану, шу мен дірілді оқшаулау құралдарын қолдану, сондай-ақ жұмысшылардың еңбек қорғау талаптарының орындалуын тұрақты бақылау бойынша ұсыныстар ұсынылады.

Бұл мақалада сұлы дәндерінің химиялық құрамына және қасиеттеріне сипаттама берілген. Сұлыдын қауызындағы клетчатка дене пішіні үшін жеңіл сіңірілетін қасиетке ие болып табылады. Сұлы қауыздары сіңіргіш қасиеттерге ие және ағзада холестерин деңгейін реттейді, диабет кезінде қанда қанттың құрамын қалыпты ұстайды, тоқ ішектегі қатерлі ісікке қарсы тиімді алдын – алу құралы болып табылады. Сұлы ұнтағының құрамын клетчатка, дәрумендер және калий, кальций, мырыш, мыс, темір, фосфор, магний және т.б. микроэлементтері құрайды.

Сұлы ұнтағын өндіру әдістеріне таңдау жасалғаны көрсетілген. Сұлы ұнтағын өндіру үшін үш әдісі қарастырылды. Соның ішінде органолептикалық және физика – химиялық көрсеткіштері бойынша жоғары деңгей көрсеткен бір әдіс таңдалды. Бұл әдіс бойынша сұлы ұнтағын өндіруде органолептикалық көрсеткіштері талапқа сай болып келді, физика – химиялық көрсеткіштері берілген талаптан жоғары көрсеткіштер көрсетті, яғни көмірсулар, ақуыздар, тағамдық талшықтар, органикалық заттар жоғарлады, ал құрамындағы майлар төмендеді.

Мақалада ет өнімдерін, атап айтқанда еттен жасалған жартылай фабрикаттарын өндіру бойынша Қазақстан нарығын талдау нәтижелері келтірілген, олар жыл сайын Қазақстан халқының өсімдік шаруашылығы өнімдерін қосымша шикізат ретінде пайдалана отырып, сиыр етінен, шошқа етінен, құстан және тіпті жабайы жануарлардан алынатын ет жартылай фабрикаттарына деген сұранысының өсіп келе жатқанын көрсетті.

Теориялық зерттеулер еттен жасалған жартылай фабрикаттарын өндіруде өсімдік шикізатының қосымша компоненттері ретінде пайдалану өнімнің құрылымдық-механикалық қасиеттерін жақсартуға, атап айтқанда өнімнің ылғал байланыстыратын және ылғал ұстайтын қабілетін арттыруға, яғни жартылай фабрикатты термиялық өңдеу кезінде өнімдегі май мен ылғалдың жоғалуын азайтуға мүмкіндік беретінін көрсетті. Мақалада өсімдік компоненттері бар туралған ет өнімдерін өндіру технологиясын әзірлеу бойынша зерттеу нәтижелері келтірілген, өсімдік шикізатынан биологиялық белсенді қоспаны алудың технологиялық схемасы келтірілген, ол кейіннен еттен жасалған жартылай фабрикаттарының технологиясын жасау кезінде қолданылады.

Бұл мақала функционалдық азық-түлік өнімдерін, атап айтқанда, сиыр сүтін қайта өңдеу өнімдерін өндірудің перспективалық бағыттарын зерттеуге арналған. Сүтті өңдеу процесінде жанама өнімдер – құрамында ақуыздар, майлар, көмірсулар, минералдар, дәрумендер жақсы теңдестірілген қатынаста және жеңіл сіңімді түрде болатын бағалы екіншілік шикізат болып табылатын майсыз сүт және сарысу түзіледі.

Мақалада диеталық ақуыздың негізгі көзі болып табылатын сарысуды өңдеу туралы айтылады. Теориялық зерттеулер көрсеткендей, адамның тамақтануындағы барлық танымал сарысу ақуыздары құнды болып табылады. Бұл жұмыста ақуыз концентраттарын алудың биотехнологиялық аспектісі – сарысу протеин концентраты қарастырылады, мақалада жаңа балғын сүзбе сарысуынан қышқыл-жылу әдіспен сарысу протеин концентратын алудың технологиялық процесі сипатталған, коагулянттық реагент ретінде рН 2,4 сірке қышқылы қолданылады.

Мақалада мұнай өңдеу зауытының (МӨЗ) каталитикалық крекинг қондырғысының реакторлық – регенераторлық блогында жүргізілген эксперименттің нәтижелері келтірілген. Нақты химиялық-технологиялық жүйелердің (ХТС) жұмыс режимдерін басқару мәселелерін шешу үшін математикалық модельдерді жасау кезінде бастапқы ақпараттың жетіспеушілігі мен түсініксіздігіне байланысты белгісіздік проблемалары жиі туындайды. Процестің тиімділігін арттыру үшін крекинг процесінің негізгі параметрлерінің өндірілетін өнімнің – катализаттың саны мен сапасына әсері зерттелді. Зерттеулер мен жиналған сандық және сапалық ақпаратты өңдеу нәтижелері бойынша реактордың статистикалық және құрамдастырылған модельдері құрылды және мыналарды: крекинг реакторы температурасының катализаттың шығуына және катализатордың тұрақтылығына әсерін; шикізатты беру жылдамдығының катализаттың саны мен сапасына әсерін (октандық Сан) сипаттайтын лингвистикалық модельдер қалыптастырылды.

Сорғы қондырғыларында реттелетін электр жетегін және автоматтандырылған басқару жүйелерін (АБЖ) пайдаланудың негізгі мәні сорғылардың жұмыс режимін су құбыры немесе кәріз желісінің жұмыс режимімен сәйкестендіру болып табылады. Суды тұтыну және сәйкесінше ластанған сулардың ағуы кездейсоқ-ықтималдық заңдарына сәйкес уақыт өте келе үнемі өзгеріп отырады. Бұл мақалада энергияны тұтынуды мүмкін болатын ең төменгі мәнге дейін азайту әдістері қарастырылған. Су тұтыну айтарлықтай өзгерген кезде жүйе кезекші персоналға жұмысістейтін агрегаттардың санын өзгерту қажеттігі туралы сигнал береді. Жүйе түрлі міндеттерді шешеді: станцияның арынды коллекторында немесе су құбыры желісінде берілген тұрақты қысымды қолдайды (тапсырмаға сәйкес); жүйеде су тұтынудың өзгеруіне сәйкес су беруді өзгертеді; жұмыс аймағында сорғы агрегаттарының жұмысын қамтамасыз етеді, шамадан тыс жүктеме, помпаж, кавитация туындауына, сондай-ақ төмен ПӘК аймағында сорғы агрегаттарының жұмысына кедергі келтіреді.

Мақала тотықтырғыш реагент натрийдің 2,6-дихлорфенолиндофенолятымен кәдімгі жусанның (Artemísia vulgáris) сулы ерітіндісінің антиоксиданттық белсенділігін анықтауға арналған. Реакция ерітіндісінің оптикалық тығыздығының өзгеру шамасын фотоколориметриялық әдіспен анықтау толқын ұзындығы 500-520 нм болған кезде жүргізілді. Жусанның (Artemísia vulgáris) тотығуға қарсы белсенділігін анықтау кверцетин бойынша есептеу арқылы жүргізілді.

Зерттеудің келесі кезеңдері жүргізілді: дәрілік өсімдік шикізатын (ДӨШ) дайындау; талдау үшін зерттелетін материалдың сынамасын алу әдістемесі; ылғалдылығы мен күлділігін анықтау. Дәрілік өсімдіктің құрғақ және дымқыл күлдену әдістері жасалды. Кәдімгі жусанды (Artemísia vulgáris) бензолмен экстракциялау әдісі көрсетілген.

Дәрілік заттардың құрамындағы негізгі биологиялық белсенді заттардың әсері өсімдіктің табиғи минералды құрамын анықтайтын макро- және микроэлементтердің әсерімен бірге көрінеді. Мақалада зерттелген дәрілік шөп құрамында калий, кальций, натрий, магний және мыс, темір, марганец сияқты минералды затардың бар екендігі көрсетілген. Олардың құрамы дәрілік шөптер құрамындағы көрсеткіштерге сәйкес келеді.

Зерттеудің мақсаты-кориумның АЭС балқымасының тұзағында қолданылатын құрбандық материалдарымен өзара әрекеттесуіне жүргізілген зерттеулерге талдау жүргізу. Жүргізілген жұмыстың нәтижесінде активті аймақтың балқуымен болған ауыр апат кезінде балқыманың тұзағында кориум балқымасының орналасу ерекшеліктері сипатталған және тұзақта пайдаланылатын материалдар мен кориумды салқындату әдісіне байланысты бірқатар елеулі кемшіліктер анықталған.

Сондай-ақ мақалада гипотетикалық апат болған жағдайда кориумды балқытылған тұзаққа оқшаулауды жақсарту мақсатында жүргізілетін болашақ зерттеулердің объектісі көрсетілген. Қыздыру құрылғысының сипаттамаларын негіздеуді термофизикалық есептеу нәтижелерімен эксперименттік зерттеулер жүргізуге арналған «Лава-Б» эксперименттік қондырғысының сипаттамасы келтірілген.

Агломерашиндердің ең жоғары өнімділігін қамтамасыз ету үшін Шихтаны дайындау (ылғалдандыру және майсыздандыру), оны агломерациялық машинаға жүктеу, жылу режимін бақылау және күйдіру процесін оңтайландыру операцияларын орындайтын күйдіру процесін автоматты бақылау және басқару жүйелері қызмет етеді.

Жұмыста ағындар мен ыдыстардағы материалдардың деңгейін бақылау мен басқарудың жергілікті схемалары, сондай-ақ агломерациялық фабриканың жеке механизмдерін-ұнтақтағыштарды, эксгаустерлерді, күйдіру қондырғыларын және т.б. басқару жүйелері белгілі бір мәнге ие. Шикіқұрамның химиялық құрамының тұрақтылығына қоректендіргіші бар бункерлер жүйесімен шикіқұрам материалдарын мөлшерлеу арқылы қол жеткізіледі. Мөлшерлеу материалдардың массасы бойынша олардың химиялық құрамын ескере отырып жүзеге асырылады.

ПФЭ матрицасы тәуелсіз факторларға деңгейлердің қайталанбайтын барлық комбинацияларын жүзеге асырады, олардың әрқайсысы екі немесе одан да көп деңгейлерде өзгеруі мүмкін. Осылайша, факторлар деңгейінің барлық мүмкін комбинациясы жүзеге асырылатын эксперимент толық факторлық эксперимент деп аталады.

Басқару моделін жасаудағы негізгі міндет-толық факторлық экспериментті жоспарлау матрицасын құру (PFE). Бүкіл басқару жүйесінің тиімділігі PFE матрицасының сапасына байланысты болады. ПФЭ жоспарлау матрицасы өндірісте ұзақ уақыт жұмыс істеген оператор-технологтардың тәжірибесін, білімі мен интуициясын көрсетуі тиіс.

Мақалада шарлы вискозиметрді қолдана отырып, сүттің коагуляциясын зерттеу нәтижелері келтірілген. Ферменттер өте қымбат, сондықтан оларды үнемдеу өзекті мәселе болып табылады. Ферменттердің белсенділігін өлшеу үшін әлі де тиімді әдіс жоқ, жақында олардың көп мөлшері пайда болды. Сүт массасының бірлігіне шаққандағы ферменттің қажетті мөлшері ферменттің белсенділігіне ғана емес, сонымен қатар сүт-шикізаттың коагуляция қабілетіне де байланысты. Сүтті коагуляциялау бойынша тәжірибелер коагуляцияны белсендіретін агент ретінде кальций хлоридін қоспай, отандық СГ50 ферменттік препаратын қолдану арқылы жүргізілді. Препараттың дозасы 100 г сүтке 1-ден 40 мг-ға дейін өзгерді, алынған тәуелділіктер сүттің ұю процесінің қажетті ұзақтығын қамтамасыз ету және жақсы құрылымдық-механикалық қасиеттері бар сүт ұйығышын алу үшін қажетті ферменттің дозасын түзетуге болады.