Бұл мақала жел энергиясы құрылғыларын зерттеп бағыты жағынан жақын студенттер мен магистранттарға арналған. Мақалада Plaxis бағдарламасы комплексінде іргетастар мен негіздердің шектік жағдайлары бойынша есептеулері көрсетілген. Салыстыру мақсатында бірнеше конструктивті шешімдер алынды, дәлірек айтсақ: тақталы және қадалы-тақталы іргетастар. Казіргі заманғы шектік элементтер әдісі мен комплексті бағдарламаларды қолдану желэнергиясы құрылғыларын тиімді есептеуге және нәтижелердің нақты болуына үлкен септігін тигізеді. Жел энергиясы құрылғыларының негіздеріне қатысты іргетастары мен негіздерінің инженерлік геологиялық шарттарды ескере отырып, көтергіштік қабілеттілігін анықтау көрсетілген. Мақала Қазақстан территориясындағы жел энергиясы құрылғыларының сапалы жобаланған қажеттілігін айқындайды, сондай ақ мұндай құрылымдарға таңдалынып алынған іргетастарға жүргізілген есептеулердің дұрыстығын көрсетеді.

 Мақалада ашытқыларды культивирлеу үшін өсімдік шикізатыннан жасалған қоректік орта құрамының субстраттары қарастырылған. Кез-келген биотехнологиялық процестердің маңызды мақсаты технологияны және оның аппаратураларын ғылыми негізде оптимизациялау және өңдеу болып саналады. Экономикалық және экологиялық тұрғыдан ашытқы ақуыз бен биологиялық белсенді заттарды өндiрушiлер болып табылады. Олардың артықшылығы жылдам өндiру қабiлеттiлiгiнде,себебі ашытқыны өндірістік ортада қиындықсыз өсiруге болады. Ашытқы өсудiң жоғары жылдамдығымен, бөгде микрофлораға төзiмдiлiгiмен сипатталады. Ашытқы өндірісінде негізгі шикізат ретінде ашытқы клеткаларының өсуі мен көбеюі үшін қоректік заттарға байытылған дән қолданылады. Көптеген қорек көздерiн сiңiруге қабілетті, дақылдық сұйықтықтан оңай бөлiнедi және ауаны споралармен ластамайды. Соңғы жылдары ашытқыны қолданатын биотехнологиялык процестердің тізімі едәуір өсті. Ашытқыны қолдану перспективалары да әр түрлі. Ашытқы саңырауқұлақтарында белок және витаминдер (В, Д, Е) көп болады, сондықтан оларды тамақ және мал азықтық мақсатқа кеңінен қолданады. Қазіргі уақытта ашытқы әртүрлі ферменттік препараттарды, органикалық қышқылдарды, полисахаридтердi, көп атомды спирттерді, дәрумендер мен витаминдік қоспаларды алу үшін қолданылады. Ашытқы саңырауқұлақтары өнеркәсіпте кең қолданылады. Олар қантты ашытып, көмір қышқыл газы мен спирт түзеді. Олардың бұл қасиеті нан өндірісінде және спирт өндіруде, түрлі шараптарды, сыраларды, сүт тағамдарын даярлауда қолданылады.

Бұл мақалада еліміздегі сүт өнімдерінің арасында түйе сүтінен алынатын ерекше шұбат өнімін алу технологиясы және бұл өнімнің құрамындағы адам денсаулығына пайдалы қосылыстары жайында қарастырылады. Қазіргі таңда елімізде халықтың күнделікті рационында әртүрлі бояғыштар мен табиғи емес қосылыстардың мөлшерінің көбеюі әртүрлі аурулардың себебі болып жатыр. Сондықтан да неғұрлым табиғи өнімдерді соның ішінде сүт өнімдерін көбірек қолдану және оның құрамындағы адамға пайдалы өнімдерді зерттеу арқылы сол өнімдерді күнделікті рационға қосу еліміздің денсаулығын жақсартуға үлкен үлес қосатын еді. Ол табиғи өнімдер халықтың назарына ұсынылып, денсаулығына жақсы әсер ететіні анықталатын болса сол өнімдердің сапасы мен санын көбейту шаралары жүргізу де өте маңызды.

Сүт өнімдерін қолдануды одан әрі дамыту мақсатында қазіргі таңда әртүрлі технологиялар ойлап табылды. Технологиялар одан әрі жетілдіріліп, бір табиғи өнімнен әртүрлі жаңа өнімдерді жасап шығару күннен күнге дамуда. Түйе сүтінің құрамы жан-жақты зерттеліп, оның құрамындағы пайдалы химиялық және физикалық қосылыстардың мөлшерлемесі анықталуда. Сонымен қатар мақалада түйе сүтінен алынатын шұбат өнімінің құрамын жан-жақты зерттеу қарастырылған. Бұл өнімнен біз күнделікті тұтынып жүрген тәтті өнімдерді де жасай алатындығы анықталуда.

Осы мақалада ет өнеркәсібінде қолданылатын ет эмульсиянан жасалған қоспасыны қолданылуы қаралады. Қарастырылған шетелдік және отандық ғылыми мақалалар негізінде, сонымен қатар, ғылыми-техникалық деректерді қолдана отырып, ет эмульсиясы негізінде жасалған қоспаларды ет өндірісі өнеркәсіптері үшін қолдану маңызды болып саналды. Қазіргі заманда ет өндірістерінде көптеген алуан түрлі жануар және өсімдік текті қоспалар көп қолдануда, осы қоспалардың ішінде ет эмульсиялары негізінде жасалған қоспалар елеулі орын алуда. Ет өндірістерінде қолданатын қоспалардың ішінде табиғи компоненттерден жасалған тағамдық қоспаларға ерекше назар аударылады. Ет эмульсияларын қолдану көптеген өнеркәсіп үшін ең тиімді әдіс болып есептелді. Ет эмульсиялары қоспасын қолдану ет өндірісінде уақыт үнемдеуге, сонымен қатар дайын өнімнің сапасының артуына алып келеді. Зерттеу негізінде ет эмульсиясынан жасалған қоспаны қолдану арқылы ет өнімдерінің жаңа технологиясын жетілдіруге болады. Себебі, ет эмульсиянан жасалған қоспа ет өнімдерін өндіру кезіңде үрдістердің жылдам жүруіне және де өнімнің тағамдық және биологиялық құндылығын жоғарлатуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар ет эмульсиясын қосу арқылы ет өнімдерінің ассортиментін ұлғайтуға мүмкіндік береді.

Мақалада биотехнологиялық сүт құрамды жүйелері негізінде ашыған сүт өнімдері үшін технологияны құрудың әдістемелік принциптерін әзірленді, олар ферменттелген сүт өнімдері үшін жаңа технологияларды әзірлеуде іс жүзінде іске асырылды. Ферменттелген сүт өнімдерінің технологиясын жасауға арналған шикізаттарға (итмұрын, асқабақ) әдеби шолу жасалынған. Ферменттік сүт өнімдерінің адам ағзасына тигізетін пайдалы қасиеттері жайлы жазылған. Ферменттік сүт өнімдерінде таңдалған шикізаттардың химиялық және биологиялық көрсеткіштері көресетілген. Осы көрсеткіштерді ескере отырып, біздің мақсатымыз – адам денсаулығына пайдалы өнім алу. Жаңалықтың негізгі мақсаты – йогурт пайдалы микрофлораларға және дәрумендерге байытылған, диеталық және емдік – сауықтандырғыш негіз ретінде органолептикалық көрсеткіштері жоғары, сонымен қатар сақтау мерзімі ұзартылады.

Бұл әдісте сиыр сүтіне қосылған асқабақты езбесі – асқабақ концентратын және бидай тұқымдарының езбесін қосып, пастерлейді, гомогендейді және белгілі бір ашу температурасына дейін суытады, ұйыған өнімді араластырып, бөлшектеп өлшеу арқылы йогурт дайындалады.

Ксенобиотиктер – бұл әдетте тұрмыстық, ауылшаруашылық және өнеркәсіптік мақсаттарда қолданылатын синтетикалық қосылыстар; қоршаған ортада олар микро ластайтын концентрацияларда және жоғары концентрацияларда болады (нг/л-ден мкг/л-ге дейін). Ксенобиотиктерді табиғаты, қолданылуы, физикалық жағдайы және патофизиологиялық әсерлері сияқты әртүрлі өлшемдерге сәйкес жіктеуге болады. Олардың адамдарға және қоршаған ортаға әсері шамалы емес. Тіпті төмен концентрациялардың ұзақ әсер етуі уытты, мутагенді немесе тератогенді әсер етуі мүмкін. Ксенобиотикалық қосылыстардың шығарылуын азайту тұрғысынан тиімсіз ағынды суларды тазарту қондырғылары қоршаған ортадағы ксенобиотиктердің негізгі көздерінің бірі болып табылады (мысалы, ксенобиотикалық қосылыстар қоршаған ортаға адамдарға да, жануарларға да әсер етеді). Теріс әсерді азайту үшін ЕО-да және бүкіл әлемде ксенобиотиктерді қоршаған ортадан экономикалық, экологиялық және әлеуметтік тұрғыдан қолайлы жолмен алып тастауға бағытталған әртүрлі заңдар мен ережелер қабылданды, бұл олардың жиналуына немесе қосылыстарының пайда болуына зиянын тигізбейді. Анықтау әдістері үлгілердегі ксенобиотиктердің тіпті аз концентрациясын анықтауға мүмкіндік береді, бірақ мәселе олардың әсері белгісіз ортада болатын қосылыстардың әртүрлілігі мен араласуында жатыр. Бұл мақалада ксенобиотиктердің бөлінуі және оларды анықтау әдістері көрсетіледі.

Атауынан көрініп тұрғандай, мақалада биологиялық белсенді қоспалар сипатталған. Сондай-ақ биологиялық белсенді қоспалардың негізгі түрлерін сипаттайды. Азық-түлікке биологиялық белсенді қоспалар (ББҚ), егер оларды жаһандық аспектіде қарастыратын болсақ, өсімдіктердің, жануарлардан алынатын объектілердің және минералды шикізаттың барлық дәуірдегі халықтардың мол тәжірибесімен жинақталған емдік қасиеттері туралы білім.

Биологиялық белсенді қоспаларды тағамға жаппай енгізу халықты барынша тапшы заттармен қамтамасыз ету мәселесін шешуге мүмкіндік береді, қолайсыз экологиялық жағдайларда адам ағзасының қарсылығын арттыруға көмектесетін қоректік заттар, науқастардың өмір сүру сапасын жақсарту, ең жиі кездесетін ауруларды азайтады, соның салдарынан ұлт денсаулығын айтарлықтай жақсартады жалпы. Биологиялық белсенді заттардың ең көп мөлшері мынада кездеседі балғын тағамда және дәрілік өсімдіктерде. Тағамдық өсімдіктер – көкөністер, жемістер, дәмдеуіштер және т.б. – оларды аз мөлшерде қамтиды дәрілік өсімдіктерге қарағанда.

Менің тақырыбым бойынша балалараға арналған сүтті десерт дайындау. Мен шикізат ретінде ешкі сүтін таңдап алдым. Неге ешкі сүтін таңдадым? Себебі ешкі сүті ана сүтіне ең жақын сүт.

Сүттің тағамдық құндылығы – адам ағзасына қажетті заттардың үйлесімдік қатынаста және жеңіл сіңірілетіндігімен бағаланады. Жұмыртқадан өзге ағзаға қажетті заттардың кешенін толық қамтитын тағам – сүт болып табылады.

Сүттің ағзаға сіңімділігі 96-98% құрайды. ФАО-ның қорытындысы бойынша 1 литр сүттің энергетикалық құндылығы жануарлардың түріне байланысты: 705 ккал-дан (сиыр сүті), 800 (ешкі сүті), 1100 ккал-ға (қой сүті) дейін өзгереді. Сүттің ең құнды құрам бөлігі - протеин. Ол ағзаның тіндер мен жасушаларын құрастыруда негізгі пластикалық материал болып табылады. Оның массалық мөлшері сиыр сүтінде шамамен 3,2%, мұның 27% казеиннің, ал 0,5% сарысу протеиндерінің үлесі. Протеин ыдырағанда алынатын аминқышқылдары ағзаның жасушаларын, ферменттерін, гормондар және антиденелерді құрайтын құнды биологиялық материал. Адамның аминқышқылдарына тәуліктік қажеттілігі 28,4 г сүт протеиннің немесе 14,5 г сарысу протеиндерін қабылдағанда толық қанағаттан дырылады. Барлық жануарлар протеиндерінің ішінде сүт протеині – ең құндысы. Оның құрамындағы казеин, альбуминдер мен глобулиндерде алмастырылмайтын аминқышқылдарының барлығы бар. Бұлар ағзада синтезделмейтіндіктен тек тағам арқылы түсуі қажет.

Казеинде жоғары мөлшерде әсіресе метионин (3,5%), лизин (6,9%), триптофан (1,8%), лейцин (12,1%), валин (7,0%) бар. Бұл амин қышқылдарының үнемі жетіспеуі адамның өміріне, әсіресе, жас нәрестелерге өте қауіпті. Аминқышқылдарына сарысу протеиндері өте бай. Олар арнайы қорғаушы факторлар – иммуноглобулиндердің қайнар көзі. Әдебиеттерге сүйенсек, сүттің альбумині өсу үрдісіне, ал глобулині – иммундық (қорғаныш) денелер түзуде маңызды роль атқарады. Альбуминдер мен глобулиндер сүт плазмасында ерітінді, сарысу протеиндері түрінде болады.

Медициналық үдеткіштерге негізделген сәулелену техникасын дамыту үдеткіштер мен олардың шығыс құрылғыларының конструкцияларындағы өзгерістерді ескеретін сапаны бақылаудың жаңа және тиімдірек бағдарламаларын әзірлеуді талап етеді. Сапаны бақылау үдеткіштің функционалдық сипаттамаларын бағалаудың таптырмас процесі болғандықтан бұл жұмыс Machine Performance Check (MPC) көмегімен процедуралардың тиімділігін зерттеуге арналған. Стандартты процедуралармен қатар тестілік тексерулер көрсетілген. Бұл талдау сызықтық үдеткіштердің сапасын бақылау үшін MPC қолдану қажеттілігін анықтады. MPC қосымшасы кВ-МВ кескін қалыптастыру жүйелеріне негізделген автоматтандырылған тексерулерді пайдалана отырып, үдеткіш сәулесінің геометриясы мен өнімділігін тексеру үшін қолданылады.Сызықтық үдеткіштермен сәулелік терапия көп жапырақты коллиматордың (MPC) қақпақтарының орналасу дәлдігі туралы кең білімді қажет етеді. Бұл зерттеуде MPC бар алдын ала сынақтар VitalBeam фотон сәулесінің барлық энергиясын пайдалана отырып талданды.

Мақалада қазіргі уақытта жылу оқшаулағыш материалды таңдау мәселесі қарастырылған, өйткені ғимаратты пайдалану кезінде мүмкін жылу жоғалуы осыған байланысты. Құрылыста оқшаулау ретінде жиі қолданылатын жылу оқшаулағыш материалдардың сипаттамалары қарастырылады. Олардың бір-біріне қатысты артықшылығы мен әлсіздігін анықтау үшін салыстырмалы талдау жасалады. Кестелерде негізгі параметрлер, сондай-ақ таңдалған жылу оқшаулағыш материалдардың артықшылықтары мен кемшіліктері көрсетілген. Сондай-ақ, мақалада оқшаулауды таңдау олардың физикалық қасиеттерін салыстыру негізінде ғана емес, сонымен қатар пайдалану сипаттамаларын салыстыру негізінде де болуы керек, сонымен қатар таңдау жылу оқшаулаудың не үшін қолданылатынына және ол қандай жағдайда қолданылатынына әсер етеді.

Бұл мақалада тамақ және қайта өңдеу өнеркәсібін дамытудағы цифрлық инновациялық технологияларды ескере отырып, агроөнеркәсіп кешенін дамыту ұсынылған. Азық-түлік өңдеудің инновациялық технологиялары соңғы жылдары тамақ және қайта өңдеу өндірісіндегі инновациялық зерттеулер кеңінен таралуда. Бұл технологиялар негізінде алға жылжудың негізгі жаһандану артықшылықтарын ұсыну, бәсекелестік қысымның күшеюі, осы технологиялардың әлеуетті артықшылықтарын көбірек пайдалануды қамтамасыз ету үшін жаңа технологияларды енгізу деңгейін арттыру мәселелері қарастырылады. Инновациялық технологиялар міндетті, тамақ және өңдеу өнеркәсібінің негізгі эволюциялық жағдайы, тамақ өнеркәсібі процестеріне енгізілетін инновациялық технологиялар, зияткерлік заманауи технологияларды енгізу қарастырылған.

Өндіріс тиімділігін арттыру сөзсіз жаңа жоғары өнімді жабдықтар мен жаңа технологияларды іздеумен және дамытумен байланысты. Жоғары сапалы өнім алуға бағытталған заманауи технологиялар мен жабдықтар экологиялық қауіпсіздікке толық жауап беруі, нарықта бәсекеге қабілетті болуы тиіс. Тамақ өнеркәсібінің азық-түлік инновациялары экологиялық қауіпсіз жаппай тұтыну өнімдерін әзірлеу мен өндіруді; қазіргі заманғы медициналық-биологиялық талаптарды ескере отырып, емдік-профилактикалық мақсаттағы өнімдерді өндіруді қамтиды; балаларға арналған өнімдердің рецептурасын әзірлеу.

Әр түрлі елдерде инновациялық технологияларды енгізу мысалдары көрсетілген. Мақала негізінде инновациялық технологияларды енгізуді шектеуші негізгі факторлар, тұрақсыз экономиканың факторлары, халықаралық стандартты жүйелердің болмауы сияқты инновациялық трансформация негіздері қарастырылады. Өндіріс статистикасы негізінде өндірістік қиындықтарды анықтау және әртүрлі жабдықтардың төмендету себептерін анықтау кеңінен қолданылады.

Сүт өнімдері адамдар күн сайын тұтынатын өнімдер санатына жатады. Ұлттық сүт өнімдерін өндіру технологиясы Қазақстан нарығында өзекті болып табылады. Қазақстан Республикасы халқын тамақтандыру саласындағы мемлекеттік саясат тұжырымдамасын ескере отырып, ғалымдардың зерттеулері жоғары құнды азық-түлік өнімдерін жасауға, аса жоғары тағамдық қасиеттері бар, мамандандырылған және функционалдық мақсаттағы құрт ассортиментін кеңейтуге бағытталған.

Құрт-қазақтың ұлттық сүт өніміне жатады. Орталық Азияның аудандарында оған әртүрлі атаулар беріледі-бұл құрт, қырғыз тілінде курут, татар тілінде корт, түрікмен тілінде бұл gurt, өзбек тілінде – qurt. Бұл өнім түркі, сонымен қатар моңғолдардың ұлттық өніміне жатады, ол ашытылған сүт өнімі, сонымен қатар құрғақ жас ірімшік. Құртты Орталық Азиядағы көшпелі халықтар ойлап тапқан. Ол сиыр, қой немесе ешкі сүтінен таза сүт қышқылды стрептококк дақылдарымен ашытып, содан кейін сарысуды бөліп, кептіру арқылы жасалады.

Құрттың жиырмадан астам түрі бар, бірақ оның бірнешеуі, әсіресе танымал түрлері: буланған, сығылған, балғын, ыстық. Олардың өндірісте өзгерген құрамы белсенді дамып келеді. Шикізаттың, технологияның, рецептураның жаңа түрлері күннен күнге игерілуде.

Мақалада Семей қаласының маңындағы Ертіс өзенінің жайылмасында өсетін кәдімгі құлмақтың – Humulus lupulus биологиялық ерекшеліктері мен химиялық құрамы сипатталған. Сонымен қатар, өсімдіктің бұл түрін нан пісіруге арналған ашытқы ретінде пайдалану мүмкіндігі қарастырылады. Құрғақ құлмақтағы минералды элементтердің (күлдің) мөлшері өте жоғары болды – 7-8% және нан пісіруде қолданылатын Saccharomyces cerevisiae (6-10%) наубайхана ашытқысындағы минералдармен салыстыруға болады.

Кәдімгі құлмақтың ақуыз мөлшері наубайхана ашытқысына (33%) қарағанда 1,7 есе аз (19%), ал кәдімгі құлмақтың таниндік құрамы жеткілікті жоғары (3,8%) болды. Өздеріңіз білетіндей, таниндер жараға қарсы, капиллярларды қатайтатын және анальгетикалық қасиеттерге ие, бұл зерттеушілердің функционалды қасиеттері бар нан алу үшін қарапайым Құлмақты ашытқы ретінде пайдалануға деген қызығушылығын арттырады. Кәдімгі құлмақтағы майлар ашытқыға (1,5-2%) қарағанда 2 есе аз (0,6%) болды.

Мақалада кептірілген кәдімгі құлмақтан ашытқы алу әдісі де сипатталған. Осы ашытқы арқылы алынған Кәдімгі құлмақ ашытқысымен пісірілген нан наубайхана ашытқысы арқылы пісірілген нанмен салыстырғанда ұзақ сақталды және сапасын жоғалтқан жоқ.