БАҒЫТТАЛҒАН ПРОФИЛАКТИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ БАР ШАЙ СУСЫНДАРЫНЫҢ ЖАҢА ТҮРЛЕРІН ӘЗІРЛЕУ

Жақында шай мен шай сусындарын өндіруге деген қызығушылық оның тағамдық және емдік қасиеттеріне байланысты артты. Шайдың құрамы күрделі және әлі күнге дейін толық зерттелмеген. Сондықтан шай мен функционалды шай сусындарының жаңа технологиясын әзірлеу отандық өндірушіге бәсекеге қабілетті өнім өндірудің бірегей мүмкіндігін ашады.
Бұл зерттеуде физика-химиялық, минералды құрамы мен органолептикалық көрсеткіштері зерттелген профилактикалық қасиеттері бар "Антиоксидантты", "Иммуностимуляциялаушы", "Жүрек-қан тамырлары" жемістерінің, жидектерінің және дәрілік өсімдіктерінің шикізат компоненттері негізінде шай сусындарының үш түрінің технологиясы жасалды.
Жүргізілген талдау нәтижелері С витаминінің ең жоғары концентрациясында (мг/100 г) қара қарақаттың жемістері (196,5±14,3), дәрілік лимон бальзамының жапырақтары (100,1±9,9), лимон қабығы (90,5±8,4) және годжи жидектері (49,5±3,8) болғанын көрсетті. Β-каротиннің жоғары мөлшері (мг/100 г) годжи жидектерінде, лимон бальзамының жапырақтарында байқалды – сәйкесінше 91,3±7,6; 47,2±3,6 және 33,7±2,9 мг/100 г. Сонымен қатар, шикізат компоненттері ретінде таңдалған жемістер, жидектер мен дәрілік өсімдіктер флавоноидтардың, ксантофиллдердің, токоферолдардың, фенолдық қосылыстардың және басқа да биологиялық белсенді заттардың жоғары деңгейіне ие болды. Жалпы антиоксиданттардың жоғары деңгейінде (мг/100 г), годжи жидектері (31,0±2,6), қара шай жапырақтары (25,4±1,9), қарақат жемістері (21,6±1,2) және жалбыз жапырақтары (15,2±1,1) болды, бұл катехиндердің жоғарылауына байланысты, антоцианиндер, каротиноидтар, С дәрумені, танин және биофлавоноидтар тотығу стрессінің төмендеуіне ықпал етеді және жасушаларды бос радикалдардың жойқын әсерінен қорғайды. Антиоксидантты иммуностимуляциялық белсенділікті ескере отырып, жасалған рецептураларға сәйкес профилактикалық мақсаттағы шай қоспаларының нәтижелері зерттелді және көрсетілді, жоғары дәмдік қасиеттерге, нәзік тазартылған хош иіске және белсенді ынталандырушы және емдік қасиеттерге ие.

1. Pochemu rasteniya lechat / M.YA. Lovkova, A.M. Rabinovich, S.N. Ponomareva i dr. – M.: Nauka, 1990. – 256 s.

2. Bositkhon ibn Zoҳidkhon Shoshii 2073 khil dorivor moddaning tibbii khosiyatlari / Bositkhon ibn Zoҳidkhon Shoshii – Tashkent: «Turon zamin ziyo», – 2014. – 652 s.

3. Sovremennyi vzglyad na lechenie defitsita zheleza i folievoi kisloty / A.I. Martynov, E.A. Lukina, A.G. Malyavin i dr. // Profilakticheskaya meditsina. – 2023. – № 26(7). – S. 80‐87. https://doi.org/10.17116/profmed20232607180. (In Russian).

4. GOST 1936-85. Chai. Pravila priemki i metody analiza. – Vved. 1987 – 01 – 01. – M.: Standartinform, 2006. – 11 s. https://files.stroyinf.ru/Data2/1/4294833/4294833981.pdf.

5. GOST ISO 1839-2018. Chai. Otbor prob. – Vved. 2019 – 07 – 01. – M.: Standartinform, 2018. – 8 s. https://files.stroyinf.ru/Data/693/69344.pdf.

6. GOST 8756.22-80. Produkty pererabotki plodov i ovoshchei. Metod opredeleniya karotina. – Vved. 1981 – 01 – 01. – M.: Standartinform, 2010. – 6 s. https://meganorm.ru/Data2/1/4294821/4294821421.pdf.

7. A systematic screening of total antioxidants in dietary plants / B.L. Halvorsen, K. Holte et al // The Journal of nutrition. – 2002. – 3(132). – С. 461-471.

8. GOST 28561-90. Produkty pererabotki plodov i ovoshchei. Metody opredeleniya sukhikh veshchestv ili vlagi. – Vved. 1991 – 01 – 07. – M.: Standartinform, 2011. – 11 s. https://files.stroyinf.ru/Data/73/7384.pdf.

9. GOST 24556-89. Metody opredeleniya vitamina S. – Vved. 1990 – 01 – 01. – M.: Iz-vo standartov, 2003. – 11 s. https://files.stroyinf.ru/Data2/1/4294829/4294829760.pdf.

10. GOST EN 12822-2020. Produkty pishchevye. Opredelenie soderzhaniya vitamina E (al'fa, betta-, gamma- i del'ta-tokoferolov) metodom vysokoehffektivnoi zhidkostnoi khromatografii, – Vzamen GOST EN 12822-2014; vved. 2016 – 01 – 01. – M.: Iz-vo standartov, 2014. – 25 s. https://files.stroyinf.ru/Index/57/57722.htm.

11. GOST 26928-86. Produkty pishchevye. Metod opredeleniya zheleza. – Vved. 1988 – 07 – 01. – M.: Standartinform, 2010. – 5 s. https://files.stroyinf.ru/Data2/1/4294827/4294827604.pdf

12. GOST 26934-86. Syr'e i produkty pishchevye. Metod opredeleniya tsinka. – Vved. 1986 – 12 – 01. – M.: Standartinform, 2010. – 11 s. https://files.stroyinf.ru/Data/123/12355.pdf.

13. Rasheed Z. Molecular evidences of health benefits of drinking black tea / Z. Rasheed // International Journal of Health Sciences. – 2019. – 13(3). – С. 1-3. PMID: 31123432; PMCID: PMC6512146.

14. Antioxidant and antiradical properties of cranberry juice and extracts / S. Caillet, J. Côté, G. Doyon et al // Food Research International. – 2011. – 5(44). – С. 1408-1413. https://doi.org/10.1016/j.foodres.2011.02.019.

15. Amagase H. Lycium barbarum (goji) juice improves in vivo antioxidant biomarkers in serum of healthy adults / H. Amagase, B. Sun, C. Borek // Nutrition Research. – 2009. – 29(1). – С. 19-25. doi: 10.1016/j.nutres.2008.11.005. PMID: 19185773.

16. Why is sea buckthorn (Hippophae rhamnoides L.) so exceptional? / Z. Ciesarova, M. Murkovic, K. Cejpek et al // A review. Food Research International. – 2020. – № 133. – С. 109-170. doi: 10.1016/j.foodres.2020.109170.

17. Miraj S. Melissa officinalis L: A Review Study With an Antioxidant Prospective / S. Miraj, Rafieian-Kopaei, S. Kiani // Journals Evidence-Based Integrative Medicine. – 2017. – № 22(3). – С. 385-394. doi: 10.1177/2156587216663433.

18. Yogesh A. Dound Health Benefits of Green Tea and Its Polyphenols: A Review / A. Yogesh // The Indian Practitioner. – 2020. – № 73(9). С. 33-37. http://articles.theindianpractitioner.com/index.php/tip/article/view/1052.

19. Das M. Citrus peel can make anti-oxidant rich food with free radical scavenging property: Development, acceptability and evaluation. / M. Das, P. Gupta // International Journal of Food Science and Nutrition. – 2018. – № 2(3). – С. 140-144.

20. Choi K.T. Botanical characteristics, pharmacological effects and medicinal components of Korean Panax ginseng C A Meyer. / K.T. Choi // Acta Pharmacologica Sinica. – 2008. – № 29. – С. 1109-1118.

21. Goulet E.D. Assessment of the Effects of Eleutherococcus Senticosus on Endurance Performance. / E.D. Goulet, I.J. Dionne // International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism. – 2005. – № 15(1). – 75-83. https://doi.org/10.1123/ijsnem.15.1.75.

22. Zhang Q. Chemical analysis of the Chinese herbal medicine Gan–Cao (licorice) / Q. Zhang, M. Ye // Journal of Chromatography. – 2009. – № 1216(11). С. 1954-1969.

23. Sylimarin as hepatic protector and immunomodulator in Nile tilapia during Streptococcus Agalactiae infection / M.S. Owatari, G.F. Alves Jesus, A. Brum et.al // Fish & Shellfish Immunology. – 2018. – № 82. – С. 565-572.

24. Yang B. Composition and health effects of phenolic compounds in hawthorn (Crataegus spp.) of different origins / B. Yang, P. Liu // Journal of the Science of Food and Agriculture. – 2012. – № 92. С. 1578-1590.

25. Patel S. Rose hip as an underutilized functional food. Evidence-based review / S. Patel // Trends in Food Science & Technology. – № 63. С. 29-38.

26. Wood E. Blueberries and cardiovascular disease prevention / E. Wood, S. Hein, C. Heiss et al // Food & Function. – 2019. – № 12. – С. 7621-7633. doi:10.1039/c9fo02291k.

27. The immunomodulatory potential of Leonurus cardiaca extract in relation to endothelial cells and platelets / B. Sadowska, B. Micota, M. Różalski, et.al // Innate Immunity. – 2017. – № 23(3). С. 285-295.

28. Everlasting flower (Helichrysum stoechas Moench) as a potential source of bioactive molecules with antiproliferative, antioxidant, antidiabetic and neuroprotective properties / F. Les, A. Venditti, G. Cásedas, et.al // Industrial Crops and Products. – 2017. – № 108. – 295-302.

29. Berry juices, teas, antioxidants and the prevention of atherosclerosis in hamsters / J.M. Rouanet, K. Décordé, D. Del Rio et al // Food Chemistry. – 2010. – № 2(118). – С. 266-271.