Мақалада чат-боттарды қолданудың өзектілігі мен қолданбалы аспектілері сипатталған. Чат-боттың құрылымдық-функционалдық жүйесін талдау жүзеге асырылады. Чат-боттарды құруға арналған платформаларға салыстырмалы сипаттама жасалды. Жүйенің прототипі Telegram әлеуметтік желісінің мысалында функционалды блоктар жасалды. Чат-ботты әзірлеу аясында мәтінмен жұмыс істеудің қажетті және жеткілікті шарты-ботпен қарым-қатынас пен оны оқытудың кіріс элементі ретінде мәтінді талдаудың әртүрлі әдістерін қолдану сипатталған. Мақалада мәтінді талдау және мәтіндік деректерді талдау модельдерін құру үшін қолданылатын бірқатар шешімдер қарастырылды: лемматизация әдістері, мәтінді векторлау, машиналық оқытудың әртүрлі модельдері. Мақалада ұсынылған технологияның ауқымдылығы мен әмбебаптығын және тұтастай болашақ чатбот жұмысының тиімділігін қамтамасыз ететін әртүрлі форматтағы және әртүрлі технологиялардың көмегімен мәтінді өңдеу әдістемесін қарастыруға баса назар аударылады. Мақала бағдарламашылар, мәтіндік талдаушылар және мәтінмен жұмыс істеуге және мәтіндік ақпаратпен жұмыс істеу жүйелерін жасауға қызығушылық танытқандар үшін қызықты болады. Python бағдарламалау тілінде "Telegram" мессенджерінде әзірленген клиенттік қызмет бөлімінің маманының жұмысын автоматтандыратын чат-бот жасалды.

Бұл әдеби шолуда соңғы жылдары биомедициналық және инженерлік салаларда әлеуетті қолданылуына байланысты айтарлықтай назар аударылған кальций-фосфат жабындарының микродоғалық тотығу тақырыбы қарастырылады. Қорғаныс жабындарын алу үшін микродоғалық тотығу әдісінің артықшылықтары сипатталған. Микродоғалық тотығу процесінің әртүрлі режимдерінде және әртүрлі элементтер мен концентрациялардың өлшенген ұнтақтары бар электролиттердің көмегімен жабындарды

қалыптастыруға баса назар аударылады. Шолу технологияның әртүрлі аспектілерін, соның ішінде негізгі принциптерді, алуға болатын қамту түрлерін және сипаттамаларды анықтау үшін қолданылатын әдістерді қарастырады. Сонымен қатар, шолу биомедициналық имплантаттар, аэроғарыштық компоненттер және тіндік инженерия сияқты әртүрлі салалардағы кальций-фосфатының жабындарында микродоғалық тотығудың  ықтимал  қолданбаларын  қарастырады.  Онда  жақсартылған остеоинтеграция, коррозияға төзімділік және тозудан қорғау сияқты жабындардың артықшылықтары және олардың өнімділігін одан әрі арттыру үшін жабындарға биоактивті  молекулаларды  қосу  мүмкіндігі  талқыланады.  Тұтастай  алғанда,   шолу кальций-фосфат жабындарының әртүрлі қолданбалар үшін үлкен әлеуеті бар деген қорытындыға келді, бірақ осы инновациялық технологияның әлеуетін толық түсіну және оның өнімділігін нақты қолданбалар үшін оңтайландыру үшін қосымша зерттеулер қажет.

Ғылыми мақала ЖТН № АР148039/0222 «Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарының объектілерін электр энергетикасымен қамтамасыз ету үшін параметрлердің ғылыми-техникалық негіздемесі және жел энергетикалық қондырғысын әзірлеу» 2022-2024 жылдарға арналған гранттық қаржыландыру ғылыми жобасын орындау шеңберінде жарияланды (зерттеуді Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым комитеті қаржыландырады). Мақалада әскерлерді энергиямен жабдықтау жылжымалы жел электр станциясын жетілдіру нәтижелері берілген. Қазақстанның Қарулы Күштерінде жел энергиясын электр энергиясына айналдыратын және теңдесі жоқ техникалық құрылғыларды жасау және енгізу қажеттігі туындап отыр. Зерттеу нәтижесінде негізгі элементі жұп бірдей тігінен орналасқан қисық қалақтарды құрайтын жылжымалы жел электр станциясы жетілдірілді. Жетілдірілген конструкцияны Қазақстанның кез келген аймағында қолдануға болады. Жел қондырғысы аймақтың ауа-райының ерекшеліктеріне байланысты емес, ол аз жарықта және аз желде жұмыс істей алады. Ол энергия тапшылығын сезінетін орталықтандырылған   электрмен   жабдықтау   аймақтарындағы   әскери   объектілерді кепілдендірілген минималды электрмен жабдықтауды қамтамасыз ету, авариялық және шектеуші өшірулерден залалдың алдын алу үшін пайдаланылуы мүмкін. Сонымен қатар, технологиялық әскери тұтынушыларды да, сондай-ақ: байланыс құралдарын, радиолокациялық қондырғыларды, жауынгерлік жүйелердің электр жетектерін, жарықтандыру қондырғыларын және де техникалық әскери тұтынушыларды: госпитальдарды, әскери қалашықтарды, оқу-жаттығу орталықтары мен полигондарын, жабық орналасқан әскери объектілері мен бөлімдерін жабдықтау бөлімшелерін, шатырлы қалашықтарды және т.б. электр энергиясымен қамтамасыз ету үшін қолданылады.

Бұл ғылыми мақалада кесу процесінде пайда болатын жылу құбылыстары, кесу процесінің температурасын өлшеу мысалдары қарастырылған. Кесу температурасын өлшеудің 4 әдісі ұсынылып, ең қолайлы әдісі анықталды. 1 әдіс – кескіште болатын орташа температураны анықтау. 2 әдіс – жасанды термопар әдісі. 3 әдіс – кескіштің белгілі бір учаскелерінде температураның  таралуын  эксперименталды  түрде  алу  әдісі.  4  әдіс  – аналогты немесе эксперименттік деректерді есептеу арқылы алу әдісі. Осы әдістер толығымен қарастырылып, кемшіліктерімен артықшылықтары салыстырылып, ең оңтайлы әдіс таңдалды. Сонымен қатар, құралдың да кесу процесіне әсері айтылды. Мәселен, құралға түсетін жылу үлесінің төмендеуі құралдың жанасу төсемдеріндегі және кесу сынасының өзінде температураның төмендеуін білдірмейді. Керісінше, кесу жылдамдығы артқан сайын температура айтарлықтай артады. Материалдың да кесу процесінің дәлдігіне әсері айтылды. Болат 40Х материалы мысалға алынды. Оның жылу өткізгіштік қасиетін ескере отырып, кесу процесінде пайда болатын температуралық деформациясы анықталды. Яғни, өңделетін материалдың жылу өткізгіштігі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым дайындамаға жылу көп беріледі. Сонымен қатар, бұл мақалада, құралдың тозу қарқындылығының әсері жайлы да айтылды.

Басқару жүйесінің негізгі сипаттамалары орнықтылықпен реттеудің сапасы болып табылады. Сыртқы қоздырғыштар әсері тоқтағаннан кейін орнықты жүйе әр қашан тепе-теңдік күйіне оралады. Орнықсыз жүйе кішкене итеруден кейін тепе-теңдік күйіне оралмайды.

Өзін-өзі теңестіретін робота әртүрлі сенсорлар бар. Тепе-теңдікті сақтау үшін айнал-малы    қозғалыс    сенсорымен    бұрыштық    жылдамдық    сенсоры    қолданылады. Қозғалтқыштардың жылдамдығын импульсті – ендік модуляцияның ұңғымасын өзгерту арқылы басқаруға болады. Робот моделі кіріске кернеу мәнін қабылдайды және жүйенің күйін береді. Функцияның шығысында энкодерлер мен гироскоп мәндері беріледі. Робот бүкіл жүйені      орнықты      ететін      контроллер      жасалған      жағдайда      ғана      тұрады. Контроллерроботтың орнықтылығын қамтамасыз етуі керек. Роботтың орналасуы орнықсыз болғандықтан,тепе-теңдікті сақтау үшін роботты жылжыту дененің бұрышымен бірдей бағытта болуы керек. Қазіргі басқару теориясында орнықсыз жүйені орнықтандырудың көптеген әдістері бар.

Бұл жұмыста Ляпуновтың тікелей әдісінің асимптотикалық орнықтылығы теоремасын және орнықтылық ұғымдарын геометриялық интерпретациялау негізінде

Ляпуновтың векторлық функциясын құрудың әмбебап тәсілі ұсынылған. Бұл тәсіл Ляпунов функциясын әлеуетті функция ретінде, ал басқару жүйесін апаттар теориясының градиент жүйелері ретіндеұсынуға мүмкіндік береді.

Бұл мақалада HR компаниялары үшін түйіндемені талдау негізінде тұлғаны болжауға арналған ақпараттық технология шешімін әзірлеу ұсынылған. Бұл зерттеудің мақсаты – резюмелерді талдау және жалдау мақсатында үміткерлердің жеке қасиеттерін болжау үшін машиналық оқыту әдістерін пайдаланудың орындылығын зерттеу. Әдістеме түйіндемелердің үлкен деректер жинағын жинауды және тиісті мүмкіндіктерді алу және терең оқыту моделін үйрету үшін табиғи тілді өңдеу әдістерін пайдалануды қамтыды. Нәтижелер әзірленген шешім түйіндемені талдау негізінде тұлғалық қасиеттерді болжауда жоғары дәлдікке қол жеткізетінін көрсетеді. Бұл технология жалдау процестерінің тиімділігі мен тиімділігін арттыруға, сондай-ақ жұмысқа қабылдау шешімдерінде бейсаналық көзқарастарды азайтуға мүмкіндік береді. HR компаниялары жалдау процестерін оңтайландыру, шығындарды азайту және жалдау шешімдерінің сапасын арттыру арқылы осы технологияны пайдалана алады. Сонымен қатар, ақпараттық технология шешімі HR компанияларына кандидат профильдері туралы құнды түсініктер бере алады, бұл оларға неғұрлым саналы шешімдер қабылдауға және ұйымдық мәдениеті мен құндылықтарына сәйкес келетін адамдарды анықтауға мүмкіндік береді. Осы технологияны пайдалана отырып, HR компаниялары жалпы жалдау стратегиясын жақсарта алады және тиімдірек және әділ жалдау процесіне үлес қоса алады.

Бұл мақалада биологиялық белсенді қоспалар (ББҚ) мен пробиотиктерді шашырату әдіспен капсулалау қарастырылған. Бүгінде ББҚ көп саны тіркелген, ББҚ ұтымды жіктеу мәселесі өзекті болып табылады. ББҚ өндіру кезінде адам өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін өсімдіктер, саңырауқұлақтар мен биологиялық белсенді заттарды пайдалануға жол берілмейді. Қазіргі уақытта пробиотиктердің адамның иммунитетін арттыру және сақтау үшін маңыздылығы айтылған.

ББҚ  мен  пробиотиктерді  капсулалаудың  көптеген  технологиялары  бар:  олар-экструзия, бүріккіш кептіру, бүріккіш мұздату, матрицаға қосу, гельге капсулалау, қайнаған қабаттағы капсулалау. Әдеби шолу негізінде полимер альгинатты капсулалау технологиялары қарастырылған.

Тәжірибе  жасау  кезінде  материалдар  ретінде  натрий  альгинат  таңдап  алынды. Натрий альгинат концентрациясында ерітінді дайындалды. 0,5% натрий альгинат тұтқырлығы төмен болуына байланысты алынған капсулалар жұмсақ, беті тегіс емес, формасы сақталмаған, орташа мөлшері 2,0×10^-3м болып шықты.

Ал 1% натрий альгинат концентрациясында шашырату әдісімен ерітіндінің жоғары тұтқырлығына байланысты капсулалар алынған жоқ. Тамшылату әдісімен алынған капсулалар біркелкі дөңгелек және тығыз, орташа мөлшері  3,2×10^-3м болып шықты.

Бұл мақалада мал шаруашылығына арналған жемдік ұнға ет-сүйекті шыжықтан майды бөлуге арналған центрифуганы қарастырамыз. Техникалық май мен құрғақ жем өндіруге қажетті шикізат ет комбинатының барлық цехтары мен бөлімшелерінде жиналады. Шикізат майлы және майсыз болып бөлінеді. Ол жұмсақ және сүйекті болуы мүмкін. Шикізатты жинауды сұрыптауға болады. Шикізатты термиялық өңдеу құрғақ және ылғалды (дымқыл) тәсілдермен жүргізіледі. Егер құрғақ әдіс қолданылса, коллаген шикізатын қайта сұрыптау қажет. Себебі термиялық өңдеудің әсерінен коллаген гидролизі жүреді, бұл жабысқақ сорпаның көп мөлшерін тудырады.

Құрғақ әдіспен дезинфекциялау және ылғалдандыру бір аппаратта, ал дымқыл әдіспен-бөлек жүргізіледі. Жылулық өңдеу кезінде залалсыз шикізат алу үшін 408 К температурада қазандықтарда шикізатты өңдеу 9 сағатқа дейін созылады. Шикізатты термиялық өңдеуде ылғалды өңдеуге қарағанда құрғақ өңдеу тиімдірек.

Құрғақ әдістің артықшылығы-бұл процесте аз мөлшерде су қолданылады, ол тек бір аппаратта өңделіп,  шыжық пен майдың бөлінуі жақсы жүреді.

Ылғалды әдістің кемшілігі – қоректік заттардың көп бөлігі сорпаға айналады, бұл шыжықтың тағамдық құндылығын төмендетеді. Сонымен қатар, сорпаны буландыру үшін бу шығыны артады, эмульсия түрінде болуына байланысты майдың бөлінуі азаяды. Қышқылдықтың  жоғарылауымен  екінші сортты  май алынады  (құрғақ әдіспен  –  бірінші сортты, 80%).