КОНДИТЕРЛІК ӨНІМДЕРДІ БАЙЫТУҒА АРНАЛҒАН ЖЕРГІЛІКТІ ӨСІМДІК ШИКІЗАТТАРЫНЫҢ САПАСЫ МЕН ТАҒАМДЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІН БАҒАЛАУ

Өсімдік текті биологиялық белсенді заттармен байытылған функционалды кондитерлік өнімдерді жасау тамақ өнеркәсібі үшін маңызды және өзекті міндет болып табылады.

Мақалада келтірілген жабайы жидек шикізаттарының сапасы мен азық-түлік қауіпсіздігі туралы нәтижелер оның әртүрлі физиологиялық әсерлері бар әртүрлі типтегі органикалық қосылыстардың көзі ретінде функционалдық өнімдерде пайдалану мүмкіндігін растайды. Іле-Алатау мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің аумағынан шикізатты жинау мүмкіндігі туралы мәліметтерге сәйкес, жергілікті жеміс-жидек шикізатын пайдалану ең оңтайлы нұсқа болып табылады. Бұл шикізат базасын кеңейтіп қана қоймай, тасымалдау шығындарын азайтады, бұл өнімнің өзіндік құнының төмендеуіне әкеледі.

Зерттеудің негізгі мақсаты – Іле-Алатау мемлекеттік ұлттық табиғи паркінде өсетін өсімдіктердің жемістерінің, сабақтарының және жапырақтарының әрі қарай тамақ өнеркәсібінде пайдалану үшін сапасы мен қауіпсіздігін бағалау.

Зерттелетін жергілікті өсімдік шикізаты (шырғанақ, долана, итмұрын) сапасы мен қауіпсіздігі бойынша шикізатқа қойылатын белгіленген нормативтік талаптарға сәйкес келеді. Зерттеулер негізінде жергілікті өсімдік шикізатының сапасы мен қауіпсіздігі оны кондитерлік өнімдерді байыту үшін шикізат ретінде пайдалануға ұсынуға мүмкіндік береді. Жидектерді пайдалану биологиялық белсенді заттардың құрамын арттырып қана қоймайды, сонымен қатар кондитерлік өнімдерден синтетикалық бояғыштар мен дәмдік қоспаларды барынша азайтуға немесе толығымен жоюға мүмкіндік береді.

1. Farzaliyev E.B. Structure and properties of pectin substances of wild sea buckthorn (Hippophae rhamnoides L.) growing in Azerbaijan / E.B. Farzaliyev, V.N. Golubev, G.K. Hafizov // BIO Web Conf. 2022 Jan; 42:01028. https://doi.org/10.1051/bioconf/20224201028.

2. Farzaliev E.B. Issledovanie i identifikatsiya pektinovykh veshchestv dikorastushchikh plodov oblepikhi (Hippophae rhamnoides L.) / E.B. Farzaliev, V.N. Golubev, T.B. TSyganova // Khranenie i pereabotka sel`khozsyr`ya. 2021;3:115-125. https://doi.org/10.36107/spfp.2021.247.

3. Farzaliyev E. Wild fruits of Azerbaijan as raw materials for bioadditives / E. Farzaliyev, A. Dubyna // Technology. – 2023. – Т. 17, № 1. – Р. 29-37. https://doi.org/10.15673/fst.v17i1.2566.

4. Bioactive compounds and antioxidant activity in different types of berries / S. Skrovankova et al // International journal of molecular sciences. – 2015. – Т. 16, № 10. – Р. 24673-24706. https://doi.org/10.3390/ijms161024673.

5. Traditional uses of wild berries in the Bukovina region (Romania) / А. Leahu et al // Food and Environment Safety Journal. – 2020. – Т. 18, № 4. https://fens.usv.ro/index.php/FENS/article/view/686/0.

6. Why is sea buckthorn (Hippophae rhamnoides L.) so exceptional? A review / Z. Ciesarová et al // Food Research International. – 2020. – Т. 133. – Р. 109170. https://doi.org/10.1016/j.foodres.2020.109170.

7. Jaśniewska A. Wide spectrum of active compounds in sea buckthorn (Hippophae rhamnoides) for disease prevention and food production / Jaśniewska A., Diowksz A. // Antioxidants. – 2021. – Т. 10, № 8. – Р. 1279. https://doi.org/10.3390/antiox10081279.

8. Antimicrobial, antioxidant and phytochemical investigations of sea buckthorn (Hippophaë rhamnoides L.) leaf, stem, root and seed / Michel T. et al // Food chemistry. – 2012. – Т. 131, № 3. – Р. 754-760. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2011.09.029.

9. Hawthorn (Crataegus spp.): An updated overview on its beneficial properties / Nazhand A. et al / Forests. – 2020. – Т. 11, № 5. – Р. 564. https://doi.org/10.3390/f11050564.

10. Antioxidative properties and acrylamide content of functional wheat-flour cookies enriched with wild-grown fruits / Borczak B. et al // Molecules. – 2022. – Т. 27, № 17. – Р. 5531. https://doi.org/10.3390/molecules27175531.

11. Singh K. Nutritional potential of wild edible rose hips in India for food security / K. Singh, S. Gairola // Wild Food Plants for Zero Hunger and Resilient Agriculture. – Singapore: Springer Nature Singapore, 2023. – Р. 163-179. https://doi.org/10.1007/978-981-19-6502-9_7.

12. Phytochemistry, traditional uses and pharmacological profile of rose hip: A review / Ayati Z. et al // Current pharmaceutical design. – 2018. – Т. 24, № 35. – Р. 4101-4124. https://doi.org/10.2174/1381612824666181010151849.

13. GOST 24027.0-80. Medicinal plant raw materials. Rules for acceptance and sampling methods. Interstate Standard, 1981. – 5 p.

14. GOST 3852-93. Hawthorn fruits. Technical specifications. – Minsk: Interstate Council for Standardization, Metrology and Certification, 1993. – 10 p.

15. GOST 1994-93. Rosehip fruits. Technical specifications. – Minsk: Interstate Council for Standardization, Metrology and Certification, 1993. – 5 p.

16. GOST R 59661-2021. Fresh sea buckthorn. – Moscow: Russian Institute for Standardization, 2021. – 14 p.

17. GOST 26927-86. Raw materials and food products. Methods for determining mercury. – Moscow: IPC Publishing House of Standards, 2002. – 14 p.

18. GOST R 51766-2001. Raw materials and food products. Atomic absorption method for determining arsenic. – Moscow: Standartinform, 2011. – 10 p.

19. GOST 30178-96. Raw materials and food products. Atomic absorption method for determining toxic elements. – Moscow: Standartinform, 2010. – 10 p.

20. ST RK 2011-2010. Water, food products, feed, and tobacco products. Determination of organochlorine pesticides by chromatographic methods. – Astana, 2010. – 28 p.

21. GOST 30349-96. Fruits, vegetables, and processed products. Methods for determining residual amounts of organochlorine pesticides.

22. Dragich O. A., Cheremenina N. A., Sidorova K. A. Safety of biological products. – Tyumen: GAU of the Northern Trans-Urals, 2023. – 184 p. – URL: https://www.gausz.ru/nauka/setevyeizdaniya/2023/dragichbezopasnost.pdf.

23. Study of the main elements of the chemical composition of plant raw materials from Dagestan / Isrigova T. A. et al // Problems of the Development of the Agro-Industrial Complex of the Region. – 2020. – No. 4. – pp. 172-180. https://doi.org/10.15217/issn2079-0996.2020.3.172.