ALHAGI KIRGISORUM SCHRENK ӨСІМДІГІНЕН ТЕРІ ИЛЕГІШ ЗАТТАРДЫ АЛУ ЖОЛЫН ОҢТАЙЛАНДЫРУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ БИОБЕЛСЕНДІЛІГІ

Өсімдіктер әр түрлі биологиялық активті кешендерді алудың шикізкт көзі болып табылады, олардың оқшаулануы биологиялық белсенділіктің кең спектіріне ие жаңа препараттарды алуға мүмкіндік береді. Биологиялық белсенді заттардың көзі ретінде Alhagi туысының өсімдігі, Alhagi Kirgisorum Schrenk түрі (Жантақ өсімдігінің қырғыздық түрі) үлкен қызығушылық тудырады. 2023 жылы Алматы облысы, Шелек ауданында гүлдену кезеңінде жиналған Alhagi Kirgisorum Schrenk өсімдік түрінің жер үсті бөлігі. Өсімдік шикізатының құрамындағы биологиялық белсенді заттарды талдау, ультрадыбыстық экстракция әдісін қолданып, жантақ өсімдігінен биологиялық активті кешен алудың тиімді технологиялық параметрлерін қарастыру және алынған дәрілік препараттардың фармакологиялық белсенділігін зерттеу маңызды мәселе. Өсімдік шикізатынан тері илегіш заттар кешенін бөліп алу үшін: 50% этанол еріткіші және ультрадыбысты экстракция мен мацерация әдістері, шикізат:экстрагент – 1:8 қатынасы ұсынылды. Аталған өсімдік құрамы екіншілік метаболиттерге өте бай, соның ішінде тері илегіш заттар осы түрде көп кездеседі және бұл ретте олардың үлесі 4,92 % екені белгілі болды. Екі түрлі әдісті: мацерация және ультрадыбысты экстракцияны қолдану арқылы қол жеткізілген кешенге компонентті талдау жүргізіліп, ультрадыбысты экстракция әдісімен алынған препарат құрамында тері илегіш заттардың мөлшері көбірек екені анықталды. Алынған кешенді антихолинэстераза бойынша биологиялық белсенділікке тексергенде AChE-ге қарсы 48,20±4,39%, BChE-ге қарсы 4,21±0,39% көрсетсе, сусамырға қарсы α-амилазаны тежеу қызыметі 2807,63±0,10, α-глюкозидазаны тежеу қызметі 183,51±0,80 болды. Сондай-ақ тотығу үрдісіне қарсы: ABTS+ талдау 12,52±2,16 (6,25-50 мкг/мл), DPPH талдау 15,70±0,46 (3,125-25 мкг/мл), CUPRAC 20,82±0,02 (6,25-50 мкг/мл) және β-каротин/линол қышқылын талдау бойынша 38,73±0,75 (3,125-25 мкг/мл) белсенділік көрсетті.

1. Alhagi: a plant genus rich in bioactives for pharmaceuticals / G. Muhammad et al // Phytotherapy research. – 2015. – V.29, №1. – Р. 1-13. https://doi.org/10.1002/ptr.5222. (In English).

2. Rakhimov K.D. Farmakologicheskoe i khimiko-farmatsevticheskoe issledovanie lekarstvennykh sredstv rastitel'nogo proiskhozhdeniya iz Alkhagi kirgizskoi (Alhagi kirgisorum Schrenk) / K.D. Rakhimov, G.Sh. Burasheva, G.O. Ustenova. – Almaty, 2018. – 394 s.http://e-kitap.kz/book/4866. (In Russian).

3. Alhagi kirghisorum schrenk: technological aspects of its thick extract for the pharmaceutical application / Н. Kukhtenko et al // Agrobiodivers Improv Nutr Health Life Qual. – 2022. – № 6(1). – Р. 75-84. https://doi.org/10.15414/ainhlq.2022.0009 .(In English).

4. Analysis of the current state of the pharmaceutical market of the republic of Kazakhstan / K. Zhakipbekov et al // ScienceRise: Pharmaceutical Science. – 2023. – V. 42, № 2. – 57 P. https://doi.org/10.15587/2519-4852.2023.267787. (In English).

5. Alchera F., Ginepro M., Giacalone G. Microwave-assisted extraction of polyphenols from blackcurrant by-products and possible uses of the extracts in active packaging // Foods. – 2022. – V.11. No.18. – 2727 p. https://doi.org/10.3390/foods11182727. (In English).

6. Optimization of microwave-assisted extraction of phenolic compounds from chestnut processing waste using response surface methodology / I.T. Tomasi et al // Journal of Cleaner Production. – 2023. – V. 395. – 136452 p. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2023.136452. (In English).

7. Response Surface Methodology for the Optimization of Flavan-3-ols Extraction from Avocado ByProducts via Sonotrode Ultrasound-Assisted Extraction / M.D. Razola-Díaz et al // Antioxidants. – 2023. – V. 12, № 7. – 1409 P. https://doi.org/10.1016/j.ultsonch.2021.105773. (In English).

8. Antioxidant and anti-diabetic properties of olive (Olea europaea) leaf extracts: In vitro and in vivo evaluation / H.M. Mansour et al // Antioxidants. – 2023. – V.12, № 6. – 1275 P. https://doi.org/10.3390/antiox12061275. (In English).

9. Determination of the total phenolics content and antioxidant activity of extracts from parts of plants from the Greek Island of Crete / E. Kalpoutzakis et al // Plants. – 2023. – V.12, № 5. – 1092 p. https://doi.org/10.3390/plants12051092. (In English).

10. Chemical composition and biological activities of essential oils and extract of Eucalyptus citriodora Hook / B. Şahin et al // International Journal of Secondary Metabolite. – 2024. – V. 11, № 2. – Р. 394-407. https://doi.org/10.21448/ijsm.1384581. (In English).