КАРТОПТЫҢ КЕҢ ТАРАҒАН АУРУЛАРЫ ЖӘНЕ ЗИЯНКЕСТЕРІН ЗЕРТТЕУ

Картоп ауруы − барлық фермерлердің негізгі мәселесі. Картоп − өте өнімді дақыл, бірақ аурулар мен зиянкестер барлық жұмыстарды жоюы мүмкін. Картоп аурулары өте тез таралады, қоздырғыштар сабақтарынан түйнекке өтеді, онда егістік өнімділігі төмендейді. Осыларды алдын алу үшін, отырғызылатын материалдарды егу алдында өңдейді, сонымен қатар, өсіру процесінде көкөністерді бақылауға алады. Аурулардың алғашқы белгілері анықталғанда, арнайы құралдармен өңдеуді жүргізеді.

Картоп ауруларының негізгі пайда болу себептері, отырғызу материалдарын дұрыс таңдамау, су берудің бұзылуы және өсімдіктерге дұрыс күтім жасамау болып табылады.

Картоптың көптеген заманауи гибридтер сорттары ауруға төзімді. Бірақ, нақты климат үшін жарамсыз сорттарын өсіру кезінде, бұл қасиеті жоғалады. Сондықтан, климаттық және топырақ жағдайларына бейімделген жергілікті сорттарын өсіру ұсынылады.

Картопты өсіру кезінде су беруді бақылау маңызды рөл атқарады. Аурудың пайда болуына әсер ететін микроағзалар өте жиі топырақта қалады және су беру реттілігі бұзылған жағдайда жетілу сатысының басында немесе түйнектер жетілу кезеңінде дақылды зақымдайды.

Сондай -ақ картопқа дұрыс күтім жасамау, аурулардың дамуына себеп болуы мүмкін. Мысалы, шамадан тыс суару фитофтороз пайда болуына, ал жоғары температура саңырауқұлақ аурулары пайда болуына әсер етеді.

Картоп ауруларының негізгі ерекшелігі, олар түйнектерді көп зақымдайды. Нәтижесінде, егін жинау, адамның тұтынуына арналған тағамдар төмендейді, сондай-ақ тұқым сапасын нашарлатады.

1. Айтбаев Е.Т., Шивченко В.К., Тоқбергенова А.Ж., Хасанов В.Т. Картоп дақылының шығу тарихы. Сер. с/х ветеринария и биология наук. 2010. № 3.– Б. 37-47.

2. Федеренко А. Картофель. Москва, 2002. – 45 с.

3. Әбділдаев В.С., Әмренов Б.Р. Картоптың тұқымдық түйнектерін бөліктерге бөліп отырғызу. «Жаршы». Алматы – 2001, №1. – Б. 3.

4. Бабаев С.А., Абдильдаев В.С. Особенности роста и развития растений картофеля в зависимости от схемы выращивания элиты. «Вестник». Алматы – 2001, № 2 – С. 13-16.

5. Жандарбекова А., Қойшыбаев М. Картоп түйнектерін отырғызар алдында препараттар мен өңдеу тиімділігі. «Жаршы». Алматы – 2001, №12. –Б.14-16.

6. Томбаева Д.К. Агротәсілдердің тұқымдық картоп түйнектерінің шығымы мен өнімділігіне әсері // Жаршы. – 2008. № 5. –Б. 8-10.

7. Шарипова Д.С. Картопты бастапқы материалын шаруашылыққа бағалы жиынтық бойынша. Алматы: Жаршы. № 4. – 2006. – 12 б.

8. Абдильдаев В.С., Бабаев С.А., Ахметова Ф.С. Картоп дақылы. – Алматы, 2000. – 156 б.

9. Свереда Н.И. Оценка сортов и гибридов на стойкость против фитофтороза и выделение исходных форм для практической селекции в заподном регионе: Автореф. Канд.с. – х. Наук: 06.01.05. К: Инст. Земл – ва., 2000. – 20 с.

10. Бабаев С.А. Сорта и периспективные гибриды картофелья для переработки. Почвоведение. Алматы -2003, № 1. – С. 23-27.

11. Сейтмуратов Б.Ж., Нусипкожаев Т., Баядилова Г.О. Анализ сортов на восприимчивость к вирусным болезням // материалы Междунородной научно – практической конференции: Экологические проблемы агропромышленного комплекса. – Алматы, 2004. – С. 377-383.

12. Красавин В.Ф. Устойчивость перспективных сортов картофелья к стрессовым фактором и болезням. Журнал. Вестник селькохазяйственной науки Казахстана. Бастау. – Алматы, 2004. № 6. С. 38-40.

13. Шойынбаева Қ., Ешибаев А., Макеева А. Оңтүстік Қазақстан облысында аудандастырылған картоп сорттарын меристемдік технология әдістерімен вирустардан сауықтырудың қазіргі кездегі мәселесі. Жаратылыстану және техника ғылымдарының сериясы. 2009 № 1. – Б. 21-24. 7 а тау

14. Чередниченко Л.М. Использования генофонда картофелья для создания фитофторостойского исходного селекционного материала:Автореф. Канд.с. – х. Наук: 06.01.05. К: Инст. Цукр. Свекл., 2000. – 20-27 с.

15. Ашимов Т.А., Танатарова Г. Картопты тұқымнан көбейту //Биология және салауаттылық негізі 2005. − № 3. Б. 8-11.

16. Ашимов Т.А, Танабаева С. Картоп дақылын көшет арқылы тұқыммен көбейту // Таптым – таптым = Эврика. – 2007. − № 7. Б. 39-42.

17. Кипрушкина Е.И., Петров В.Б., Чеботарь В.К. Защитно – стимулирующие свойства биопрепарата при вегетации и хранении картофеля // Доклады российский академии сельсхозяйственных наук. 2005. № 3. - С. 21-24.

18. Филипов А.В. Фитофтороз картофелья. Защита и карантин растений. – Москва, 2005. − 123 с.

19. Жанарбекова А.Б., Қойшибаев М. Особенности развития макроспориоза и альтернариоза картофеля // Весник сельскохоз. Науки Казахстана: Бастау. – 2001. № 5. – С. 23-26.

20. Мәрәмұлы Ә.А. Картоп шаруашылығындағы өндіріс үшін вируссыз минитүйнектер алудың аэропонды техникасын жасау. – Алматы. – 2009. – Б. 27-32.

21. Чертер Ж. Картоп зиянкестері және оларға қарсы күрес тәсілдері. // Хабаршы. № 2. – 2000. –Б. 15-20.