Абай облысын сел тасқыны қаупінен қорғауды қамтамасыз ету

Бұл мақалада адам өміріне қауіп төндіретін, гидрологиялық қауіптердің ерекше санаты сел тасқындарына сипаттама беріледі. Сел тасқындарының пайда болу факторлары, түрлері жазылған. Абай облысы бойынша сел қауіпті аймақтар, селдің пайда болу шарттары, селдің пайда болуына ықпал ететін табиғи факторлар келтірілген. Арнаның көлбеулігі мен, онда арна шөгінділерінің болуына байланысты сел ағынының массасы мен қозғалыс жылдамдығы өзгеріске ұшырайтындығы және сел көлбеу әсер ету қуаты және тасымалданатын массаның көлемі бойынша бөлінетіндігі сипатталады. Қазақстанда болған сел тасқындарына мысал келтірілген. Селден қорғау селдің пайда болуын болжауды және арнайы іс-шаралар өткізуді қамтиды. Демек, селді алдын алуда қолданылатын қорғаныс құрылыстары, селден қорғау жөніндегі арнайы іс-шараларға агроорман-мелиорациялық іс-шаралар және арнайы гидротехникалық құрылыстар салу қажеттілігі баяндалған. Мұндай құрылыстар қорғалатын нысандарды жоғары сел шығарындыларын ұстауға, сел ағынын нысандардан алыстатуға, сондай-ақ нысанды сел ағынының соққы әсерінен қорғауға арналған.Селдің қалыптасу аймағында жер бедерін жоспарлау, дренаждарды орнату, жер үсті және жер асты суларын бұру, орман мелиоративтік жұмыстар жүзеге асыру қажеттігі мен сел қаупі бар аудандарда қауіпсіздік шаралары баяндалған.

1. Ананьева Е.Г. Опасная природа. Необычные и грозные явления природы. – Санкт-Петербург: Эксмо, 2013. – 64 с.

2. Логинов В.Ф., Гальперин Р.И. Опасные метеорологические явления. – Минск, 2010. – 129 с.

3. Баймолдаев Т.А., Виноходов В.Н. Казселезащита. – Алматы, 2010. – 310 с.

4. Хусайынова Н.Т. Природные стихийные явления. – Семей: Интеллект, 2012. – 143 с.

5. Медеу А.Р. Селевые явления Юго-Восточного Казахстана: Основы управления. – Алматы, 2011. – Т. 1. – 284 с.

6. Акимов В.А. Безопасность жизнедеятельности. Безопасность в чрезвычайных ситуациях природного и техногенного характера: Учебное пособие / В.А. Акимов, Ю.Л. Воробьев, М.И. Фалеев и др. Издание 2-е, переработанное – М.: Высшая школа, 2017. – 592 с.

7. ҚР ТЖМ "Қазселденқорғау" ММ-нің ережесі 09.08.2022 ж.

8. Угланова В.З. Ноксология. Теоретические основы. – Саратов, 2019. – 65 с.

9. Торгунаков Е.А., Мазуров Г.И., Акселевич В.И. Безопасность жизнедеятельности: учебник. – СПб.: Издательство Санкт-Петербургского университета управления и экономики, 2012. – 444 с.

10. Козловский В.А. Безопасность жизнедеятельности: учебное пособие / В.А. Козловский, А.В. Козловский, О.Л. Упоров. – Екатеринбург: Изд-во Рос. гос. проф.-пед. ун-та, 2013. – 314 с.