«Қаражыра» көмір кен орны аумағындағы топырақтағы қорғасынның және қынаның құрамы

Шығыс Қазақстан облысында бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонының аумағында орналасқан «Қаражыра» көмір кен орнының топырағындағы қорғасынның жалпы құрамы мен оның қосындыларының кеңістіктік таралу ерекшеліктері зерттелді.

Кен орнының топырағындағы қорғасынның орташа концентрациясы фондық мәндерден 2,5 есе асып кететіні анықталды, алайда кларкке қатысты қорғасын топырақта қарқындылығы мен контрастында айтарлықтай ауытқулар тудырмайды. Ауыр металмен ластанудың ең жоғары деңгейі зерттеу объектісінің солтүстік бөлігінде табылды, бұл тау жыныстары үйіндісінің және көмір тиеу пандусының, сондай-ақ жел көтерілуінің орналасуына сәйкес келеді. Қорғасынның ең аз мөлшері топырақта шығыс бағытта шоғырланған.

Көмір кесіндісінің техногендік ластанған аумағында өсетін Parmelia vagans қынасында химиялық элементтің жинақталуының максималды және минималды аймақтары белгіленді. Қынадағы қорғасынның орташа концентрациясы 3,9 мг/кг құрады, бұл фондық деңгейден 2,8 есе жоғары. Есептелген биологиялық сіңіру коэффициенті А.Н. Перельман классификациясына сәйкес қынадағы жинақтау қабілеті бойынша қорғасынның күшті жинақтау элементтеріне жататынын көрсетті. Қынадағы қорғасынның мөлшері мен оның зерттелетін объектінің жер жамылғысында жиналуы арасындағы байланыс анықталды.

1. Певзнер, М.Е. Горное дело и охрана окружающей среды / М.Е. Певзнер, А.А. Малышев, А.Д. Мельков, В.П. Ушань / М.: Изд-во МГУ, 2000. – 300 с.

2. Ильин, В.Б. Микроэлементы и тяжелые металлы в почвах и растениях / В.Б. Ильин, А.И. Сысо / Новосибирск: Изд-во СО РАН, 2001. – 229 с.

3. Методические рекомендации по проведению полевых и лабораторных исследований почв и растений при контроле загрязнения окружающей среды металлами. – Москва: Гидрометеоиздат, 1981. – 108 с.

4. Ринькис, Г.Я. Методы ускоренного колориметреческого определения микроэлементов в биологических объектах. – Рига: Изд-во АН ЛССР, 1963. – 160 с.

5. Плохинский, Н.А. Биометрия. – М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1970. – 367 с.

6. Ладонин, Д.В. Соединения тяжелых металлов в почвах – проблемы и методы изучения // Химия почв, № 6. – 2002. – С. 682-692.

7. Добровольский, В.В. География микроэлементов. Глобальное рассеяние. – М.: Мысль, 1983. – 272с.

8. Перельман, А.И. Геохимия. – Москва: ВШ, 1989. – 407 с.