CALLIGONUM SETOSUM LITV. ӨСІМДІГІН ФИТОХИМИЯЛЫҚ ТАЛДАУ

Өсімдіктердің химиялық құрамын зерттеу және оларды дәрілік препараттар мен биологиялық белсенді қоспалар өндіруде пайдалану Қазақстан Республикасының химия және фармацевтика салаларын дамыту контекстінде барған сайын маңызды болуда. «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы және басқа да ұлттық стратегиялар аясында ел биотехнология, агрохимия, химиялық технология және фармацевтика салаларында инновациялық шешімдер әзірлеуге ұмтылуда. Әсіресе, пайдалы қосылыстардың көзі бола алатын өсімдіктерге ерекше назар аударылуда. Calligonum setosum Litv. сияқты өсімдіктерді зерттеу ішкі фармацевтикалық өндіріс қуатын арттыру жағдайында өзекті болып табылады.

Мақалада Қазақстан аумағында өсетін Calligonum setosum Litv. (тікенді жүзгін) өсімдік шикізатының амин қышқылдық және май қышқылдық құрамы бойынша зерттеу нәтижелері келтірілген. Зерттеу барысында аминқышқылдарының, соның ішінде глутамин және аспарагин қышқылдарының, сондай-ақ γ-линолен қышқылы сияқты көп қанықпаған май қышқылдарының жоғары мөлшері анықталды. Тауарлық сипаттамалары, технологиялық параметрлері және ауыр металдар құрамына баға берілді. Алынған нәтижелер бұл өсімдікті таза қосылыстарды бөліп алу, сонымен бірге фармацевтикалық препараттар мен биологиялық белсенді қоспаларды әзірлеу үшін қолдануға болатындығын көрсетеді. Бұл мәліметтер өсімдік шикізатын өңдеудің жаңа әдістерін әзірлеу және болашақ зерттеулер үшін негіз бола алады.

1. Джузгун. Железные земли / Джузгун. – Москва: Советская энциклопедия, 1952. – Т. 51.

2. Song F. Complete plastome sequencing resolves taxonomic relationships among species of Calligonum L. (Polygonaceae) in China / F. Song и др. // BMC Plant Biol. – 2020. – Vol. 20. – P. 261. 3. Омархан Е.Е. Растение джузгун (Calligonum setosum L.): применение в медицине / Е.Е. Омархан, М.Ж. Базарбаева // Актуальные вопросы современной науки и образования: сборник статей XXVII Международной научно-практической конференции. – Пенза, 2023. – С. 229-231.

3. Исследование химического состава растений рода Calligonum и их фармакологической активности [Электронный ресурс] / Алматинский медицинский университет. – URL: https://amu.edu.kz/upload/iblock/7a8/7a8ae57c90be3d4acf0e26654d4f6dc7.pdf

4. Омархан Е.Е. Химический состав растения кандыма щетинистого (Calligonum setosum L.) / Е.Е. Омархан // Научное сообщество студентов: Междисциплинарные исследования: сб. ст. по мат. CLX междунар. студ. науч.-практ. конф. – 2023. – № 5(159).

5. Barati, S. The Antioxidant Effects of Calligonum Extract on Oxidative Stress in Spermatogonial Stem Cells Culture / S. Barati, M. Movahedin // Pharmaceutical Sciences. – 2021. – Vol. 27, № 4. – P. 521-527.

6. Alghamdi S.S. Exploring in vitro and in silico Biological Activities of Calligonum Comosum and Rumex Vesicarius: Implications on Anticancer and Antibacterial Therapeutics / S.S. Alghamdi et al // Saudi Pharmaceutical Journal. – 2023. – https://doi.org/10.1016/j.jsps.2023.101794.

7. Pakistan Journal of Pharmaceutical Sciences. – 2022. – Vol. 35, № 4. – P. 1201-1208.

8. Pervaiz I. GC-MS metabolic profiling and anti-urease activity of non-polar fractions of Calligonum polygonoides / I. Pervaiz et al // Tropical Journal of Pharmaceutical Research. – 2019. – Vol. 18, № 9. – P. 1955-1960.

9. Duan, H. Complete chloroplast genome of Calligonum mongolicum and comparative analysis with other Calligonum species [Электронный ресурс] / H. Duan et al // Genes. – 2023. – Vol. 14. – № 2. – P. 441. https://doi.org/10.3390/genes14020441.

10. Сингх Х.П. Тяжелые металлы в лекарственных растениях: исследование и управление / Х.П. Сингх, М. Махунджу, Р.Т. Бауэр // Фитотерапия. – 2018. – Т. 29, № 3. – С. 160-170.

11. Гарднер Г. Дж. Риск загрязнения тяжелыми металлами в травяных препаратах / Г.Дж. Гарднер, Р.Н. Пирс // Экологический мониторинг и оценка. – 2010. – Т. 166, № 1-4. – С. 307318.

12. Государственная фармакопея Республики Казахстан: в 1 т. – Алматы: Издательский дом «Жибек жолы», 2009. – Т. 1.

13. Ильин В.Б. Тяжелые металлы в системе почва – растение / В.Б. Ильин. – Новосибирск: Наука, 1991. – 151 с.

14. Кабата-Пендиас А. Микроэлементы в почвах и растениях / А. Кабата-Пендиас, Х. Пендиас. – Москва: Мир, 1989. – 439 с.

15. Danbolt N.C. / Glutamate uptake / N.C. Danbolt // Progress in Neurobiology. – 2001. – Vol. 65, № 1. – P. 1-105. https://doi.org/10.1016/S0301-0082(00)00067-8.

16. Smirnov A. Histidine as an Essential Amino Acid in Human Metabolism / A. Smirnov, E.

17. Vorobyeva, A. Gantsev // Amino Acids. – 2018. – Vol. 50, № 4. – P. 1257-1267. https://doi.org/10.1007/s00726-018-2625-3.

18. Van Winkle L.J. Amino acid transport and metabolism in mammalian preimplantation embryos / L.J. Van Winkle // Frontiers in Bioscience. – 2001. – Vol. 6. – P. 618-630. – https://doi.org/10.2741/vanwink.

19. Morris S.M. Jr. Arginine metabolism: Enzymology, nutrition, and clinical significance / S.M. Morris Jr. // Journal of Nutrition. – 2004. – Vol. 134, № 10. – P. 2743-2747. – https://doi.org/10.1093/jn/134.10.2743S.

20. Layman D.K. The role of leucine in weight loss diets and glucose homeostasis / D.K. Layman // Journal of Nutrition. – 2003. – Vol. 133, № 1. – P. 261-267. https://doi.org/10.1093/jn/133.1.261S.

21. Felig P. The glucose-alanine cycle / P. Felig // Metabolism. – 1973. – Vol. 22, № 2. – P. 179207. https://doi.org/10.1016/0026-0495(73)90269-2.

22. Fernstrom J.D. Tyrosine, phenylalanine, and catecholamine synthesis and function in the brain / J.D. Fernstrom // Journal of Nutrition. – 2000. – Vol. 130, № 2S Suppl. – P. 1539-1547. https://doi.org/10.1093/jn/130.2.1539S.

23. Brosnan J.T. The sulfur-containing amino acids: An overview / J.T. Brosnan, M.E. Brosnan // Journal of Nutrition. – 2006. – Vol. 136, № 6. – P. 1636-1640. https://doi.org/10.1093/jn/136.6.1636S.

24. Carta G. Palmitic acid: Physiological role, metabolism and nutritional implications / G. Carta et al // Frontiers in Physiology. – 2017. – Vol. 8. – P. 902.

25. Dayrit F.M. The Properties of Lauric Acid and Their Significance in Coconut Oil / F.M. Dayrit // Journal of the American Oil Chemists' Society. – 2015. – Vol. 92, № 1. – P. 1-15.

26. Труфанов, Н.С. Олеиновая кислота: её роль в питании и влияние на сердечнососудистую систему / Н.С. Труфанов, О.Н. Тихонов // Журнал кардиологии. – 2010. – Т. 16, № 4. – С. 45-50.

27. Fan Y.Y. Importance of dietary gamma-linolenic acid in human health and nutrition / Y.Y. Fan, R.S. Chapkin // The Journal of Nutrition. – 1998. – Vol. 128, № 9. – P. 1411-1414.

28. Simopoulos A.P. The importance of the ratio of omega-6/omega-3 essential fatty acids / A.P. Simopoulos // Biomedicine & Pharmacotherapy. – 2002. – Vol. 56, № 8. – P. 365-379.