СҮТҚЫШҚЫЛ ӨНІМІН БАЙЫТУ ҮШІН ДӘРІЛІК ӨСІМДІКТЕРДІҢ САПАСЫ МЕН ТАҒАМДЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІН БАҒАЛАУ

Мақалада сүтқышқыл өнімдерінде биологиялық белсенді қоспалар (ББҚ) ретінде пайдалану үшін дәрілік өсімдіктердің (күңгірт қызылкүрең (Echinácea purpúrea), маралшөп тамыры (Rhapónticum carthamoídes) және итмұрын (Rosa canina)) сапасы мен қауіпсіздігін зерттеу нәтижелері көрсетілген. Жұмыстың мақсаты – өсімдік шикізатындағы биологиялық белсенді заттардың (полифенолдар, флавоноидтар, илік заттектер, танин және С витамині) мөлшерін бағалау, сонымен қатар олардың қауіпсіздігін растау үшін радионуклидтер деңгейі анықталды. Зерттеулер стандартты талдау әдістері арқылы жүргізілді. Нәтижелер зерттелетін өсімдіктерде биологиялық белсенді заттардың жоғары мөлшерде бар екенін көрсетті. Полифенолдар мен флавоноидтардың ең көп мөлшері итмұрында, ал илік заттектер – күңгірт қызылкүреңде анықталды. Сапониндер күңгірт қызылкүрең (4,1 мг/100 г) және маралшөп тамырында (5,6 мг/100 г) анықталды. Итмұрын құрамындағы С дәруменінің көрсеткіші анықталды (718,44±8,62 мг/100г). Барлық үлгілер радионуклидтердің нормативтік талаптарына сәйкес келді, бұл оларды тамақ өнеркәсібінде қолдануға жарамды етеді. Бұл, әсіресе, қоршаған ортаның ластануы азық-түлік шикізатының сапасына әсер етуі мүмкін Абай облысы сияқты қолайсыз экологиялық аймақтарға қатысты. Алынған деректер сүтқышқыл өнімдердің функционалдық қасиеттері мен тағамдық құндылығын арттыру мақсатында осы өсімдіктерді пайдаланудың болашағы зор екенін растайды. Зерттеу нәтижелері иммунитетті нығайтуға және аурулардың алдын алуға бағытталған функционалды тамақтанудың жаңа өнімдерін әзірлеуге пайдалы болуы мүмкін.

1. Исследование степени накопления свойственных для Семейского региона Восточноказахстанской области радиоактивных элементов и тяжелых металлов в сырье животного и растительного происхождения и разработка технологического способа понижения их содержания в процессе переработки исследуемого сырья: отчет о НИР (заключительный) / ГУ имени Шакарима города Семей: рук. Какимов А.К.; исполн.: Какимова Ж.Х. – Ceмeй, 2014. – 130 с. – № ГР 0112РК00842.

2. Kakimov А. Experimental study of capsules formation using different types of polymers / А. Kakimov, Z. Kakimova, A. Muratbayev // ARPN Journal of Engineering and Applied Sciences. – 2019. – Vol. 14, № 10.

3. Kakimov A. Design of Equipment for Probiotics Encapsulation / A. Kakimov, A. Mayorov, А. Muratbayev // International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering (IJITEE). – 2019. – Vol. 8, Issue 4.

4. Developing haccp plan for a fermented milk drink with encapsulated biologically active supplements / А. Kakimov et al // Eurasian Journal of Biosciences. – 2020. – 14, № 1. Р. 889-895.

5. John R. Functional Foods: Components, health benefits, challenges, and major projects / R. John, Singla Ankit // DRC Sustainable Future: Journal of Environment, Agriculture and Energy. – 2021. – Vol. 2, №1. – Р. 61-72.

6. Beecher G.R. Overview of dietary flavonoids: Nomenclature, occurrence and intake / G.R. Beecher // The Journal of Nutrition. – 2003. – Vol. 133, № 10. – Р. 3248-3254.

7. Galanakis C.M. Functionality of Food Components and Emerging Technologies / C.M. Galanakis // Foods. – 2021. – Vol. 10, № 1. – P. 128-153.

8. Functional dairy products enriched with plant ingredients / S. Sukhikh et al // Foods and Raw Materials. – 2019. – № 7(2). – Р. 428-438. https://doi.org/10.21603/2308-4057-2019-2-428-438.

9. Improving kefir bioactive properties by functional enrichment with plant and agro-food waste extracts / F. Aiello et al // Fermentation. – 2020. – № 6(3). – Р. 83. https://doi.org/10.3390/FERMENTATION6030083.

10. Murano P.S. Phytochemicals and Phytonutrients in Understanding Food Science & Technology // Bemont: Wadsworth, 2003. – 449 p.

11. Камчатников А.Г. Оптимизация функциональной подготовленности спортсменов посредством биологически активных добавок: Монография / А.Г. Камчатников, Н.В. Серединцева, Н.Н. Сентябрев – Волгоград: ВГАФК, 2008. – с. 20

12. Ильюшeнкo E.В. Инкaпcулиpoвaниe биoлoгичecки aктивных вeщecтв c иcпoльзoвaниeм oбpaтных микpoэмульcий: автopeф. ... к.х.н. – М.: Российский химико-технологический университет имени Д.И. Менделеева. – 2012. – 32 c.

13. Слободская Н.С. Биологически активные добавки: значение и применение / Н.С. Слободская // Журнал Гродненского государственного медицинского университета. – 2015. – № 4 (52). – С. 119-122. http://elibrary.ru/item.asp?id=25278494.

14. Парафармацевтики: учебное пособие / Е.А. Илларионова, И.П. Сыроватский; ГБОУ ВПО ИГМУ Минздрава России, Кафедра фармацевтической и токсикологической химии. – Иркутск: ИГМУ, 2014. – 29 с.

15. Кушке Э.Э. Введение в культуру левзеи сафлоровидной // Лекарственные растения. – М.: Химия (ВИЛР), 1968. – Т. 11-12. – С. 99-110.

16. Сахарова Н.А. Онтогенез маральего корня / Н.А. Сахарова // Проблемы основания лекарственных ресурсов Сибири и Дальнего Востока: Тез. докл. Всесоюз. науч. конф. – Новосибирск, 1983. – С. 61-63.

17. Справочник по лекарственным растениям / A.M. Задорожный, А.Г. Кошкин, С.Я. Соколов и др. – 2-е шд, – М.: Экология, 1992. – С. 67-70.

18. Nutritional Potential of Wild Edible Rose Hips in India for Food Security / А. Kumar et al // Wild Food Plants for Zero Hunger and Resilient Agriculture. Plant Life and Environment Dynamics. Springer, Singapore. – 2023. https://doi.org/10.1007/978-981-19-6502-9_7.

19. Phytochemistry, Traditional Uses and Pharmacological Profile of Rose Hip: A Review / Zahra Ayati et al // Emami. – 2018. – Vol. 24, Issue 35. https://doi.org/10.2174/1381612824666181010151849.

20. Phenolic Compounds of Rose Hips of Some Rosa Species and Their Hybrids Native Grown in the South-West of Slovenia during a Two-Year Period (2020–2021) / N. Kunc et al // Foods. – 2023. – № 12(10). – Р. 1952. https://doi.org/10.3390/foods12101952.

21. Comparative Assessment of the Quality of Rose Hip Puree Produced by Different Technological Methods / O.V. Golub et al // Food Processing. – 2022. – № 52(2). – Р. 310-320. https://doi.org/10.21603/2074-9414-2022-2-2365.

22. Капсулаланған биологиялық белсенді қоспаларды қолданып өндірілген, тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің тәжірибелік аспектілері: философия докторы (PhD) дәреж. Алу үшін дайындал. дисс.: 6D073500 – тағам қауіпсіздігі / А.М. Муратбаев; Семей қаласының Шәкәрім атын. ун-ті... – Семей: [б. ж.], 2021. – 169 б.