ШАНҚАНАЙ КЕН ОРНЫ ТАБИҒИ МИНЕРАЛЫН ФИЗИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ МОДИФИКАЦИЯЛАУ

Отандық минералды шикізат негізіндегі резинаның адгезия промоторларын әзірлеу өзекті мәселе болып табылады. Эластомер-металл жүйесіндегі жоғары және тұрақты беріктікпен байланыстың қалыптасуы жаңа рецепттер мен жаңа ингредиенттерді әзірлеу кезінде әрқашан назарда болады. Резина қоспасына никель тұздарын енгізу ылғалдың, жоғары температураның және натрий хлоридінің әсерінен резина – металлкорд жүйесіндегі байланыс беріктігінің тұрақтылығын едәуір арттырады. Өйткені олардың қатысуы ZnO/Zn(OН)2 әлсіз шекаралық қабаттарының түзілуін тежейді. Толықтырғыштар мен адгезия промоторлары ретінде цеолиттерге деген қызығушылық олардың өзіндік құнын төмендетіп қана қоймай, сонымен қатар материалдар мен бұйымдарға сапалы жаңа пайдалы қасиеттер беру және осы қасиеттерді орнату немесе реттеу мүмкіндігіне байланысты. Кез келген минералды шикізаттың қасиеттерін модификациялау арқылы реттеуге болады. Цеолиттерді қышқылдардың, сілтілердің және тұздардың ерітінділерімен термиялық және химиялық өңдеу цеолиттерді модифицирлеуге және белгілі бір мәселені шешуге байланысты олардың қасиеттерін мақсатты түрде өзгертуге мүмкіндік береді. Бұл жұмыста Шаңқанай кен орны цеолитінің физикалық және химиялық модификациясы келтірілген. Табиғи Шанқанай цеолитінің катион алмасу қасиеттері зерттелді. Бастапқы кальций катионының иондық алмасуы никель катионитіне жүргізілді. Тәжірибелік және физика-химиялық талдау әдістерінің нәтижесі никель ионының микроқатты құрылымға ие цеолит бетіне енуін растайды. Бастапқы цеолиттің құрамындағы Са катионының Ni катиондарымен алмасу дәрежесі шамалы екені анықталды.

1. Шанқанай кен орнындағы цеолиттердің физика-химиялық қасиеттерін зерттеу / А.О. Оразымбетова и др. // ҚР ҰҒА Хабарлары. Химия және технология сериясы. – 2024. – Т. 2, № 459. – Б. 138-150. https://doi.org/10.32014/2024.2518-1491.228.

2. Влияние термической обработки на сорбционные характеристики цеолита применяемого в процессе очистки воды / М.А. Сейтжанова и др. // Горение и плазмохимия. – 2023. – № 21. – С. 173-179. https://doi.org/10.18321/cpc21(3)173-179.

3. Myrzalieva S.K. Wastewater treatment using natural zeolite materials / S.K. Myrzalieva, G.N.I.P. Pratama, A.G. Khamidulla // Complex Use of Mineral Resources. – 2021. – № 2(317). – P. 64-68.

4. Al-Waste-Based Zeolite Adsorbent Used for the Removal of Ammonium from Aqueous Solutions / R. Sanchez-Hernandez et al // International Journal of Chemical Engineering. – 2018. – P. 1-11.

5. Туребекова Г.З. Цеолит в резиновой промышленности / Г.З. Туребекова, Н.О. Джакипбекова, С.А. Сакибаева // ЮКГУ им. М. Ауэзова, г Шымкент. http://www.dpzzz.com/en/publications/10.html.

6. Шанқанай цеолитінің сорбциялық қасиеттеріне модификаторлар табиғатының әсері / Р.Ә. Қайыңбаева және т.б. // Қазақстанның химиялық журналы. – 2021. – Т.3, № 75. – Б. 36-46. https://doi.org/10.51580/2021-1/2710-1185.37.

7. Surface analysis of zeolites: an XPS, variable kinetic energy XPS, and low energy ion scattering study / S.R. Bare et al // Surf. Sci. – 2016. – Vol. 648. – P. 376-382.

8. Мамедова Г.А. Ионообменные свойства природного цеолита морденита / Г.А. Мамедова // Тонкие химические технологии. – 2016. – Т.11, № 1. https://doi.org/10.32362/2410-6593-201611-1-29-33.

9. Mumpton F.A. La rocamagica: uses of natural zeolites in agriculture and industry / F.A. Mumpton // Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. – 1999. – № 96(7). – P.3463- 3470.

10. Li M. Application of modified zeolite for ammonium removal from drinking water / Li M. et al // Desalination. – 2011. – V. 271 (1-3). – P. 29-300.

11. In situ and ex situ study of the enhanced modifi cation with iro of clinoptilolite-rich zeolitic tuff for arsenic sorption from aqueous solutions / M.M. Davila-Jimenez et al // J.Colloid.Interf.Sci. – 2008. – № 322. – P. 527-536.

12. Applicability of Zeolite from the Daubabinsk and Chankanai Deposits as a Sorbent for Natural Waters / E.I. Kuldeyev et al // Water. – 2023. – № 15(12). – P. 2231.

13. Acid Resistance and Ion-Exchange Capacity of Natural Mixtures of Heulandite and Chabazite / V. Tsitsishvili et al // Minerals. – 2023. – № 13. – Р. 364. https://doi.org/10.3390/min13030364.

14. Acid treatment of Georgian, Kazakhstani and Armenian natural heulandite-clinoptilolites II / V. Tsitsishvili // Adsorption and porous structure. (Scientific Collection «InterConf+», 31(147): with the Proceedings of the 6th International Scientific and Practical Conference «International Scientific Discussion: Problems, Tasks and Prospects» (March 19-20, 2023; Brighton, United Kingdom), InterConf. – 2023. – № 147. – Р. 483-502. https://doi.org/10.51582/interconf.19-20.03.2023.052.

15. Губайдуллина А.М., Корнилов А.В., Николаев К.Г. Исследование термического поведения модифицированной цеолитсодержащей кремнистой породы методами ТГ и ДТА / Губайдуллина А.М., Корнилов А.В., Николаев К.Г. // Химические науки, https://cyberleninka.ru/article/n/issledovanie-termicheskogo-povedeniya-modifitsirovannoytseolitsoderzhaschey-kremnistoy-porody-metodami-tg-i-dta.

16. Характеристика грузинских, казахских и армянских природных геуландит-клиноптилолитов / В. Цицишвили и др. // Bull. Georgian Natl. Acad. Sci. – 2022. – № 16(4). – P.115-122.

17. Дампилова Б.В. ИК-спектроскопическое исследование природных цеолитов и их лантансодержащих форм / Б.В.Дампилова, Э.Л. Зонхоева // Сорбционные и хроматографические процессы. – 2019. – Т.19 (1). – С. 52-58. https://doi.org/10.17308/sorpchrom.2019.19/648.

18. ISTC Project No. #GE-2506. Project title Scientific substantiation of the possibility of creating new bactericidal zeolite filter materials for purification-decontamination of water from various sources. Quarterly Technical Report. – Quarter. – 2023. – № 3. – Р. 9.

19. Павлов С.С. Исследование цеолитов, модифицированных наночастицами Ni, методом ИКспектроскопии / С.С. Павлов, Е.С. Астапова. – 2010. – № 49. https://vestnik.amursu.ru/archive/2010/49/issledovanie-tseolitov-modifitsirovannyh-nanochastitsami-ni-metodom-ikspektroskopii/.

20. Цинцкаладзе Г.П. ИК-спектры и каталитические свойства природных и синтетических высококремнеземных цеолитов: дис. канд. хим. наук: 02.00.04 / Цинцкаладзе Георгий Петрович. – Тбилиси, 1984. – 205 с.