ГИБРИДТЕЛГЕН АМИД ФУНКЦИОНАЛДЫ ПОЛИМЕРЛЕРДІҢ ТОПЫРАҚТЫҢ ҚҰРЫЛЫМДАНУЫНА ӘСЕРІ

Соңғы жылдары антропогендік қысым әсерінен топырақтың деградациясының күшеюі байқалады. Бұл құнарлылықтың төмендеуіне және қоршаған орта сапасының нашарлауына әкеледі. Осыған байланысты топырақ құрылымын құрудың және қалпына келтірудің жаңа әдістерін әзірлеу қажеттілігі артуда. Сондықтан мақалада гибридті амид функционалды полимерлердің топырақ құрылымының қалыптасуына әсерін зерттеу нәтижелері берілген. Жұмыстың өзектілігі адамдар әрекетінің салдарынан бұзылатын топырақ құрылымын құру және қалпына келтірудің жаңа әдістерін әзірлеу қажеттілігінің артуымен анықталады. Жұмыста функционалдық топтардың жиынтығы, заряды, конформациясы және қарсы иондары бойынша ерекшеленетін полимерлер зерттелді. Олардың оптикалық, тұтқырлық және электрөткізгіштік қасиеттеріне жан-жақты зерттеулер жүргізілді. Функционалдық топтардың түрлері анықталып, олардың арасындағы сандық байланыстар орнатылды. Дисперстік жүйелердегі полимер үлгілерінің құрылым түзуші қасиеттерін анықтайтын тұрақсыздандыратын және тұрақтандырушы факторлардың концентрациясына полимерлердің түрлері және синтез жағдайларының әсері анықталды. Алынған полимерлердің қолдану аймақтары көрсетіліп, олардың функционалдық қасиеттерінің сипаты түсіндіріледі. Жұмыс нәтижелері суда еритін полимерлердің қатысуымен дисперсті жүйелерді құрылымдау, тұрақсыздандыру және тұрақтандырудың жаңа экологиялық таза әдістерін жасау үшін маңызды. Бұл топырақ құнарлылығын арттырады және қоршаған ортаның сапасын жақсартады.

1. Sollins P. Stabilization and destabilization of soil organic matter: mechanisms and controls / P. Sollins, P. Homann, B.A. Caldwell // Geoderma. – 1996. – Vol. 74, № 1-2. – P. 65-105.

2. Soil colloids as binding agents in the formation of soil microaggregates in wet-dry cycles: A case study for arable Luvisols under different management / N. Tang et al // Geoderma. – 2024. – Vol. 443. – P. 116830.

3. Adesanya T. Physical properties of an Orthic Black Chernozem after 5 years of liquid and solid pig manure application to annual and perennial crops / T. Adesanya, O. Akinremi, F. Zvomuya // Can. J. Soil Sci. ed. Lupwayi N. – 2016. – Vol. 96, № 2. – P. 145-153.

4. Effects of conservation tillage on soil aggregation and aggregate binding agents in black soil of Northeast China / S. Zhang et al // Soil Tillage Res. – 2012. – Vol. 124. – P. 196-202.

5. Słowińska-Jurkiewicz A. Long-term organic fertilization effect on chernozem structure / A. Słowińska-Jurkiewicz, M. Bryk, V.V. Medvedev // Int. Agrophysics. – 2013. – Vol. 27, № 1. – P. 81-87.

6. Gargiulo L. Effects of iron-based amendments on soil structure: a lab experiment using soil micromorphology and image analysis of pores / L. Gargiulo, G. Mele, F. Terribile // J. Soils Sediments. – 2014. – Vol. 14, № 8. – P. 1370-1377.

7. Chemical contamination in upper horizon of Haplic Chernozem as a transformation factor of its physicochemical properties / T.M. Minkina et al // J. Soils Sediments. – 2018. – Vol. 18, № 6. – P. 2418-2430.

8. Evaluation of a Polyacrylamide Soil Additive to Reduce Agricultural-Associated Contamination / D.M. Krauth et al // Bull. Environ. Contam. Toxicol. – 2008. – Vol. 81, № 2. – P. 116-123.

9. Aggregate Stability and Water Retention Near Saturation Characteristics as Affected by Soil Texture, Aggregate Size and Polyacrylamide Application / A.I. Mamedov et al // Land Degrad. Dev. – 2017. – Vol. 28, № 2. – P. 543-552.

10. Asanov A. Structure formation of soil dispersions in the presence of polyelectrolytes on the basis of allyl alcohol and acryl acid derivatives / A. Asanov, S. Mamesheva, A. Bazarkhankyzy // Chem. Bull. Kazakh Natl. Univ. – 2015. – № 3. – P. 28-33.

11. Asanov A. Influence of functional polyelectrolytes on the stability of clay hydrodispersions / A. Asanov, S. Mameshova // Chem. Pap. – 2021. – Vol. 75, № 11. – P. 5695-5703.

12. The Impacts of Bio-Based and Synthetic Hydrogels on Soil Hydraulic Properties: A Review / T.A. Adjuik et al // Polymers. – 2022. – Vol. 14, № 21. – P. 4721.

13. Water-soluble functional polymers in conjunction with membranes to remove pollutant ions from aqueous solutions / B.L. Rivas et al // Prog. Polym. Sci. – 2011. – Vol. 36, № 2. – P. 294-322.

14. Асанов А. Доклад Академии Наук Республики Узбекистан / А. Асанов, В.Р. Нуриллина, К.С. Ахмедов // Флоккулирующее действие водорастворимых полиэлектролитов на основе 2-метил-5-винилпиридина метакриловой кислоты и ее амида. – 1995. – Vol. 9-10. – P. 29-31.

15. Асанов А.А. Суда еритін полимерлердің функционал топтарының құрамы мен түрлерінің топырақты құрылымдаушы қабілетіне әсері / А.А. Асанов, А. Базарханқызы // 2nd International Scientific Conference «Theoretical and Applied Sciences in the USA». Нью-Йорк, США. – 2015. – Р. 237-246.

16. Асанов А. Математический метод определения экономической и экологической эффективности почвоструктурирующих высокомолекулярных соединений / А. Асанов // Материалы Республиканской научно-практической конференции «Математическая наука и ее вклад в развитие прикладных научных исследований». – Тараз, 2010.

17. Improving aggregate stability and hydraulic properties of Sandy loam soil by applying polyacrylamide polymer / A.A. Albalasmeh et al // Soil Tillage Res. – 2021. – Vol. 206. – P. 104821.

18. Yang J.T. The Viscosity Of Macromolecules In Relation To Molecular Conformation / J.T. Yang // Advances in Protein Chemistry. Elsevier. – 1962. – Vol. 16. – P. 323-400.

19. A review on carboxylic acid cross‐linked polyvinyl alcohol: Properties and applications / L. Gautam et al // Polym. Eng. Sci. – 2022. – Vol. 62, № 2. – P. 225-246.

20. Mameshova S. Eurasian Science Review An International Peer-Reviewed Multidisciplinary Journal / S. Mameshova, A. Asanov // Study of colloidal-chemical properties of clay hydrodispersions obtained from the southern region of kazakhstan. – 2024. – Vol. 2(1). – P. 36-44.