PYTHON ТІЛІНДЕ КЕРІ БАЙЛАНЫС АРҚЫЛЫ ЖОҒАРЫ РЕТТІ СЫЗЫҚТЫҚ ЕМЕС ЖҮЙЕЛЕРДІ БАСҚАРУДЫ КОМПЬЮТЕРЛІК МОДЕЛЬДЕУ

Мақалада үшінші ретті сызықтық емес жүйе, бір буынды робот-манипулятор қозғалысын басқару, сызықтық емес жүйенің ПИТ контроллері, анықталмаған ауыспалы сызықтық емес жүйелер үшін шығыс сигналын басқару, уақыты кешіккен жоғары ретті ауыспалы сызықтық емес жүйелерді кері байланыс арқылы глобальды басқару атты бес түрлі мысалды біріктіріп, «Кері байланыс арқылы жоғары ретті сызықтық емес жүйелерді басқаруды компьютерлік модельдеу» атты бағдарламалық кешеннің құрылуы сипатталған. Мысалдың нәтижелері компьютерлік модельдеу арқылы нәтижеге қол жеткізіліп, тиімділігін дәлелдедеудің ең тиімді құралы ретінде Python 3.12.1 нұсқасындағы бағдарламалау тілі таңдалып, осы бағдарламалау тілінің кітапханалары және модульдерінің қолдану мүмкіндігі көрсетілген. Python тілі ғылыми есептеулер, деректер ғылымы және машиналық оқыту салаларында әлі күнге дейін ең қолайлы бағдарламалау тілі болып қала береді. Ол төмен деңгейлі кітапханаларды және түсінікті жоғары деңгейлі API интерфейстерін пайдалану арқылы өнімділік пен тиімділікті арттырады. Құрылған бағдарламалық кешен жоғары ретті ауыспалы сызықтық емес жүйелердің орнықтылығын қамтамасыз етіп, нақты инженерлік жүйелердің орнықтылығы мен тиімділігі, басқару сапасын арттыруға жағдай жасайды. Жасалған кешен ғылыми-зерттеу жұмыстарында, оқу үдерісінде, өндірістік автоматтандыруда және робототехникада тиімді қолданылуға бейімделген. Бағдарламалық кешеннің қолданудың тиімділігі қолданушылар мысалда берілген параметрлерді өз қажеттіліктеріне сәйкес өзгертіп, мысалдың нәтижелерін дербес талдап, зерделеуге мүмкіндігі бар.

1. Control of nonlinear system by means of feedback using the Python-control library / B.G. Bekualykyzy et al // Proceedings of the IEEE 4th International Conference on Smart Information Systems and Technologies (SIST). – Astana, 2024. – P. 164-168.

2. Hunt J. Advanced guide to Python 3 programming. – Berlin / J. Hunt; Springer, 2019. – P. 35-42.

3. Язык программирования Python / Россум Г., и др. пер. с англ. – М.; СПб., 2001. – 454 с.

4. Matloff N. Tutorial on Threads Programming with Python / N. Matloff, F. Hsu; Davis: University of California, 2009. – 25 p.

5. Ortega J.M. Python for Security and Networking / J.M. Ortega // Leverage Python modules and tools in securing your network and applications. – Packt Publishing, 2023.

6. Васильев Ю. Python для Data Science / Ю. Васильев; – СПб.: Питер, 2023. – 272 с.

7. Sundnes J. Solving ordinary differential equations in Python / J. Sundnes; – Oslo, 2024. – 124 с.

8. Борзунов С.В., Кургалин С.Д. Языки программирования. Python: решение сложных задач / С.В. Борзунов, С.Д. Кургалин. – СПб., 2023. – 192 с.

9. Бахадирова Г.Б., Тасболатұлы Н., Кері байланыс арқылы жоғары ретті сызықтық емес жүйелерді басқару : ЭЕМ-ге арналған бағдарлама / Куәлік № 54131; тіркелген 03.02.2025 ж. ҚР Әділет министрлігі Ұлттық зияткерлік меншік институты. – 10 б.

10. Spong M.W. Robot modeling and control / M.W. Spong, S. Hutchinson, M. Vidyasagar; New York: Wiley, 2006. – 478 p.

11. Bakhadirova G.B. Control of the movement of a single-link robot manipulator in Python / G.B. Bakhadirova, N. Tasbolatuly // Abstracts of the International Scientific Conference of Young Scientists «Informatics. Mathematics. Automation (IMA: 2024)». – Sumy; Astana, 2024. – P. 317-319

12. Kim D.H. Advanced Lecture for PID Controller of Non-linear systems in Python / D.H. Kim // International Journal of Recent Engineering and Technology. – 2021. – Т. 9, № 6.– P. 20-29.

13. Бахадирова Г.Б. Анықталмаған ауыспалы сызықтық емес жүйелер класы үшін шығыс сигналын басқарудың компьютерлік моделі / Г.Б. Бахадирова, Н. Тасболатұлы // Қазақстан Республикасы Ұлттық инженерлік академиясының Хабаршысы. – 2025. – № 1(95). – Б. 49-58.

14. Jiang Y. Global output feedback control for a class of high-order switched nonlinear systems with time-varying delays / Y. Jiang, J. Zhai // International Journal of Systems Science. – 2020. – Т. 51, № 6. – Р. 1053-1065.