ҚАРА ШЕТЕН ЖЕМІСТЕРІНІҢ САПАСЫН ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ОЛАРДАН ЭКСТРАКТІЛЕР МЕН КОНЦЕНТРАТТАР АЛУ

Мақалада адам денсаулығын сақтау үшін қажетті қара шетен жемістеріндегі полифенолдардың, флавоноидтардың, β-каротиннің құрамын зерттеу нәтижелері келтірілген және Еңбекшіқазақ ауданы Қайназар ауылының бөктерінде жиналған қара шетен жемістеріндегі полифенолдардың мөлшері 3,77%, Талғар ауданы Ақбұлақ ауылының бөктерінде жиналған жемістерде – 4,07%, Талғар ауданының Қарабұлақ ауылының бөктерінде жиналған жемістерде - 4,4% құрайтыны анықталды. Флавоноидтардың мөлшері сәйкесінше 2,24; 2,65; 2,71%, β-каротин – 0,185; 0,203 және 0,229 мг/100 г құрайды. Қарабұлақ ауылының бөктерінде жиналған жемістердегі полифенолдардың, флавоноидтардың және β-каротиннің мөлшері Қайназар ауылы мен Ақбұлақ ауылының бөктерінде өсетін қара шетен жемістерінің ұқсас көрсеткіштерінен асып түседі. Қара шетен жемістерінен экстрактілер мен концентраттар алудың технологиялық схемасы жасалды. Жемістерден спиртті экстрактілері мен концентратын алудың технологиялық үдерісі келесі кезеңдерден тұрды: өсімдік шикізаты мен экстрагентті дайындау, ұнтақтау және електен өткізу, ультрадыбыстық экстрактордағы экстракция, сүзу, тазарту, концентрациялау, пастерлеу және орау. Үлгілерді алудың келесі режимдері ұсынылды: ультрадыбыстық толқындардың жиілігі 35 кГц, экстракция уақыты 45 минут, температура 50⁰С, ал алынған экстрактілердің концентрациясы 40-50⁰C температурада және 800 мбар қысымда Ika RV-10 маркалы аппаратты қолдана отырып, вакуумдық булану әдісімен жүзеге асырылды.

1. Рензяева Т.В. Мучные кондитерские изделия функциональной направленности на основе многокомпонентных смесей / Т.В. Рензяева, А.С. Тубольцева, А.О. Рензяев // Техника и технология пищевых производств. – 2017. – № 4, Том 47. – С. 77-83.

2. Edwards N. Food Additives Market Sees Growth with Increasing Global Consumption. – 2022. https://ihsmarkit.com/research-analysis/food-additives-market-sees-growth-with-increasing-globalconsu.html.

3. Profile of the Functional Categories of Food Additives in Industrial Foods Marketed in Senegal / А. Kane et al // Food and NutritionSciences. – 2023. – № 14. – Р. 1244-1258. https://doi.org/10.4236/fns.2023.

4. Дубцова Г.Н. Оценка биологически активных веществ сухого экстракта шиповника / Г.Н. Дубцова, И.У. Кусова, И.К. Куницына // Пищевая промышленность. – 2018. – № 5. – С. 32-34.

5. Функциональные ингредиенты плодов дикорастущих растений / А.С. Овчаренко и др. // Пищевая промышленность. – 2017. – № 12. – С. 53-57.

6. A Qualitative Composition, Phenolic Profile and Antioxidant Potential / Andrzej Sidor et al // Molecules. – 2019. – № 20(24). https://doi.org/10.3390/molecules24203710.

7. Jurendić T. Aronia melanocarpa products and by-products for health and nutrition: A review / T. Jurendić, M. Ščetar // Antioxidants. – 2021. – № 10. – Р. 1052. https://doi.org/10.3390/antiox10071052.

8. Oszmiański J. Effect of the Production of Dried Fruits and Juice from Chokeberry (Aronia melanocarpa L.) on the Content and Antioxidative Activity of Bioactive Compounds / J. Oszmiański, S. Lachowicz // Molecules. – 2016. – № 21(8). – Р. 1098. https://doi.org/10.3390/molecules21081098.PMID: 27556441

9. Gralec M. Aronia melanocarpa berries: Phenolics composition and antioxidant properties changes during fruit development and ripening / M. Gralec, I. Wawer, K. Zawada // Emirates Journal of Food and Agriculture. – 2019. – № 31(3). – Р. 214-221. https://doi.org/10.9755/ejfa.2019.v31.i3.1921.

10. Denev P. Black chokeberry (Aronia melanocarpa) polyphenols reveal different antioxidant, antimicrobial and neutrophil-modulating activities / P. Denev, M. Číž, M. Kratchanova, D. Blazheva // Food Chem. – 2019. – Р.108-117. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2019.01.108.

11. Borowska S. Chokeberries (Aronia melanocarpa) and Their Products as a Possible Means for the Prevention and Treatment of Noncommunicable Diseases and Unfavorable Health Effects Due to Exposure to Xenobiotics / S. Borowska, M.M. Brzóska // Compr. Rev. Food Sci. Food Saf. – 2016. – № 15. – Р.982-1017.

12. Petrov A.N. Physical and chemical aspects of vacuum drying of berry rawmaterials / A.N. Petrov, G.A. Maslennikova // Foods and Raw Materials. – 2016. – V. 4, № 1. – P. 129-134.

13. Gaultheria shallon and aronia (Aronia melanocarpa) fruits from Orkney: Phenolic content, composition and effect of wine-making / G.J. McDougall et al // Food Chemistry. – 2016. – V. 205. – P. 239-247.

14. Comparison of in vitro anti-lipase and antioxidant activities, and composition of commercial chokeberry juices / D. Sosnowska et al // Eur.Food Res. Technol. – 2016 – № 242. – Р. 505-515.

15. Еремеева Н.Б. Влияние технологии экстракции на антиоксидантную активностьэкстрактов плодов черноплодной рябины / Н.Б. Еремеева, Н.В. Макарова // Вестник МГТУ. – 2017. – Т. 20, № 3. – С. 600-608. https://doi.org/10.21443/1560-9278-2017-20-3-600-608.

16. Sidor A. Black chokeberry (Aronia melanocarpa) and its products as potential health-promoting factors–an overview / A. Sidor, A. Drożdżyńska, A. Gramza-Michalowska // Trends Food Sci. Technol. – 2019. – № 89. – Р. 45-60. https://doi.org/10.1016/j.tifs.2019.05.006.

17. Чучалин В.С. Технология получения экстракционных фитопрепаратов: учебное пособие / В.С. Чучалин. – Томск: Изд-во СибГМУ, 2019. – 198 с.

18. Elapov A.A. The Use of Ultrasound in the Extraction of Biologically Active Compounds from Plant Raw Materials, Used or promising for Use in Medicine (Review) / A.A. Elapov, N.N. Kuznetsov, A.I. Marakhova // Drug development & registration. – 2021. – № 10(4). – Р. 96-116. https://doi.org/10.33380/2305-2066-2021-10-4-96-116.

19. Журавлева Ю.А. Исследование химического состава плодов черноплодной рябины, произрастающей в Приволжском регионе / Ю.А. Журавлева, М.Н. Земцова // Пищевая промышленность. – 2013. – № 8. https://cyberleninka.ru/article/n/issledovanie-himicheskogosostava -plodov-chernoplodnoy-ryabiny-proizrastayuschey-v-privolzhskom-regione.

20. Синютина С.Е. Экстракция флаваноидов из растительного сырья и изучение их антиоксидантных свойств / С.Е. Синютина, С.В. Романцева, В.Ю. Савельева // Вестник ТГУ. – 2011. – Т. 16, Вып. 1. – С. 345-347.

21. Воронина М.С. Влияние термической обработки на полифенолы свежих ягод и продукты их переработки / М.С. Воронина, Н.В. Макарова // Сельскохозяйственные науки и агропромышленный комплекс на рубеже веков. – 2015. – № 11. – С.49-54. https://cyberleninka.ru/article/n/vliyanie-termicheskoy-obrabotki-na-polifenoly-svezhih-yagod-i-produkty-ih-pererabotki.

22. Природные антиоксиданты (биотехнологические, биологические и медицинские аспекты): монография / Г.В. Донченко и др. – Харьков: ОАО «Модель Вселенной», 2011. – 376 с.

23. Воронина М.С. Изучение химического состава и антиоксидантной активности свежих плодов и продуктов переработки черноплодной рябины / М.С. Воронина, Н.В. Макарова // Садоводство и виноградарство. – 2015. – № 2. – С. 42-46.

24. Макарова Н.В. Современные аспекты научных исследований антиоксидантных свойств цитрусовых фруктов, ягод и косточковых плодов: монография / Н.В. Макарова. – Самара: Самар, гос. техн. ун-т, 2013. – 127 с.

25. Ultrasonic Technology and Its Applications in Quality Control, Processing and Preservation of Food: A Review / В. Madhu et al // Current Journal of Applied Science and Technology. – 2019. – № 32(5). – Р. 1-11. https://doi.org/10.9734/CJAST/2019/46909.

26. Rodsamran P. Extraction of phenolic compounds from lime peel waste using ultrasonic-assisted and microwave-as-sisted extractions / P. Rodsamran, R. Sothornvit // Food Bioscience. – 2019. – № 28. – Р. 66-73. https://doi.org/10.1016/j.fbio.2019.01.017.