АЙҚЫН ЕМЕС ОРТАДА МҰНАЙДЫ ТЕРЕҢ ӨҢДЕУ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ НЫСАННЫҢ ЖҰМЫС РЕЖИМДЕРІН ОПТИМИЗАЦИЯЛАУ

Мақалада қондырғы жұмысын басқаруды оптимизациялау үшін көпкритерийлік жағдайында модельдеу әдістері мен тәсілдері қарастырылды. Мұнайды терең өңдеу технологиялық кешендерінің тиімділігін математикалық модельдеу негізінде шешім қабылдау арқылы арттыру тәсілдері келтірілді. Мамандардан келіп түскен ақпаратты алып өңдеу әдісіні эксперттік бағалау тәсілінің құрылымдық сұлбасы құрылып, зерттеу нысанына талдау жасалынды.
Айқын емес ортада технологиялық кешеннің математикалық сипатын жетілдіру кезінде, эксперттер көрсеткішті көлемдік бағалай алмаған жағдайда, эксперттік бағалау әдісін пайдалану мәселелері зерттелді. Лингвистикалық тәсіл негізінде, сапалы ақпарат көмегімен айқын емес ортада эксперттік сауалнаманы ұйымдастырып жүргізуге мүмкіндік беретін эксперттік бағалау әдісі қарастырылды.
Жинаған сапалы ақпарат және зерттеу нәтижелері негізінде реактордың математикалық моделі құрылып, құрылған модель негізінде технологиялық жүйенің тиімді жұмыс режимін таңдау үшін басқару тапсырмалары қалыптастырылды. Алынған эксперттік ақпарат негізінде каталитикалық крекинг блогы реакторының кірістік параметр жұмысын сипаттайтын мәліметтер қоры ережесі құрылып лингвистикалық айнымалылары жасақталды.
Айқын емес ортада каталитикалық крекинг құрылғы қондырғысының технологиялық үрдісін басқару мысалында шешім қабылдаудың көпкритериалдық есебінің математикалқы қойылымы алынды. Ұсынылып отырған, маман-эксперттердің тәжірибесі мен білімі негізінде алынған алгоритм, шешім қабылдаушы тұлғаға процессті тиімді басқаруға және дұрыс жұмыс режимін таңдауға мүмкіндік береді.

1. Оразбаева К.Н. Мұнай өңдеу және мұнай химиясы кешендерінің тиімділігін арттыру тәсілдері / К.Н. Оразбаева, Б.Б. Оразбаев, Д.О. Кожахметова. – Алматы: Эверо, 2018. – 263 б.

2. Сериков Т.П. Современное состояние технологии переработки нефтей Казахстана / Т.П. Сериков, З.Ф. Серикова, К.Н. Оразбаева. – Атырау; Актобе: Ер-Тостик-А-Полиграфия, 2008. – 206 с.

3. Измагамбетова Д.З. Современное состояние нефтегазовой отрасли в Республике Казахстан / Д.З. Измагамбетова // Молодой ученый. – 2018. – № 39 (225). – С. 72-75.

4. Карибаев А.А. Эконометрические методы моделирования планирования и прогнозирования добычи и реализации нефти и газа: научная монография / А.А. Карибаев. – М.: МАЭиБ, 2017. – С. 115.

5. Комплекс глубокой переработки нефти на Атырауском НПЗ. Технологический регламент установки каталитического крекинга нефтяных остатков в кипящем слое R2R / ТОО «Атырауский НПЗ». – Атырау, 2017. – 480 с.

6. Золотухин В.А. Новая технология для переработки тяжелой нефти и осадков нефтеперерабатывающих производств / В.А. Золотухин // Химическое и нефтегазовое машиностроение. – 2004. – № 10. – С. 8-11.

7. Марков Е.П. Формализация и переработка качественной информации в задачах моделирования и оптимизации химико-технологических процессов: на примере стекловаренной печи: дис. ... канд. техн. наук: 05.13.06. – М., 1981. – 178 с.

8. Надиров Н.К. Исследование экономико-экологических критериев установки каталитического риформинга, формализация задачи оптимизации и разработка алгоритма ее решения / Н.К. Надиров, К.Н. Оразбаева // Нефть и газ. – 2007. – № 2. – С. 86-93.

9. Рыков А.С. Системный анализ: модели и методы принятия решений и поисковой оптимизации / А.С. Рыков. – М.: Издательский Дом МИСиС, 2009. – 608 с.

10. Кафаров В.В. Системный анализ процессов химической технологии: применение нечетких множеств / В.В. Кафаров, И.Н. Дорохов, Е.П. Марков. – М.: Наука, 1986. – 361 с.

11. Курмангазиева Л.Т. Организация и проведение экспертных оценок для разработки математических моделей технологических объектов нефтепереработки / Л.Т. Курмангазиева // Вестник КазНТУ им. К. Сатпаева. – 2008. – № 2. – С. 114-119.

12. Павлов А.Н. Методы обработки экспертной информации: учеб.-метод. пос. / А.Н. Павлов, Б.В. Соколов. – СПб.: ГУАП, 2005. – 45 с.

13. Карданская Н.Л. Принятие управленческого решения / Н.Л. Карданская. – М.: ЮНИТИ, 1999. – 257 с.

14. Волкова В.Н. Моделирование систем и процессов / В.Н. Волкова. – М.: Юрайт, 2015. – 449 с.

15. Данелян Т.Я Формальные методы экспертных оценок / Т.Я. Данелян // Экономика, Статистика и Информатика. – 2015. – № 1. – С. 183-188.

16. Оразбаев Б.Б. Методы моделирования и принятия решений для управления производством в нечеткой среде / Б.Б. Оразбаев, Астана, ЕНУ им. Л.Н.Гумилева, 2016. – 350 с.

17. Валеев С.Т. Регрессионное моделирование при обработке наблюдений / С.Т. Валеев. – М.: Наука, 1991. – 272 с.

18. Рыков А.С. Системный анализ и исследование операций: методы исследования систем и разработки математических моделей в нечеткой среде / А.С. Рыков, Б.Б. Оразбаев. – М.: МИСиС, 1995. – 112 с.

19. Оразбаева К.Н. Теория и практика методов нечетких множеств / К.Н. Оразбаева. – Алматы: Бастау, 2014. – 488 с.

20. Оразбаева К.Н. Каталитикалық риформинг қондырғы-сының гидротазалау блогының негізгі агрегаттарының модельдерін құру // АтМГИ хабаршысы. – 2006. – № 8-9. – С. 85-92.